Bài giảng Mạch điện tử - Chương 4: Mạch điện ba pha

Chương 4: Mạch điện ba pha
4.1. Khái niệm chung:
Mạch điện 3 pha bao gồm nguồn điện ba pha, đường dây truyền tải
và các phụ tải ba pha.
Để tạo ra nguồn điện ba pha, dùng máy phát điện đồng bộ ba pha
• Cấu tạo (như hình vẽ), gồm 2 phần:
- Phần tĩnh (stato): gồm có lõi thép xẻ rãnh, trong các rãnh
đặt ba dây quấn AX, BY, CZ có cùng số vòng dây và lệch nhau
một góc trong không gian. Mỗi dây quấn được gọi là
một pha: dây quấn AX gọi là pha A, BY gọi là pha B, CZ
gọi là pha C.
- Phần quay (roto): là nam châm điện N-S
• Nguyên lý làm việc: Khi roto quay, từ trường sẽ lần lượt quét các
dây quấn stato và cảm ứng trong dây quấn stato các sức điện thộng sin có
cùng biên độ, cùng tần số nhưng lệch pha nhau một góc (nguồn ba pha đối xứng)
3/2 
A
X
Y Z
C B
N
S
n
3/2 
3
2 
  
  
 
3
2tsinE2e
3
2tsinE2e
tsinE2e
C
B
A
 3/2j
C
3/2j
B
0j
A
EeE
EeE
EeE



hoặc
CE
AE
3
2 
3
2 
3
2 
BE
• Với mạch điện 3 pha đối xứng:
• Nếu các dây quấn AX, BY, CZ của nguồn nối riêng rẽ với
các tổng trở , ta có hệ thống ba pha gồm ba mạch một
pha không liên hệ với nhau. Mỗi mạch điện gọi là một pha
của mạch điện ba pha.
• A,B,C: điểm đầu ; X,Y,Z: điểm cuối
• Nếu tổng trở phức của các pha bằng nhau ,
ta có tải đối xứng.
• Mạch điện ba pha gồm nguồn, tải, đường dây đối xứng
gọi là mạch điện ba pha đối xứng
• Sức điện động, điện áp, dòng điện mỗi pha của nguồn gọi là Ep, Up, Ip
• Dòng điện chạy trên đường dây pha từ nguồn đến tải gọi là Id, điện áp giữa các dây pha ấy gọi là Up
• Mạch điện ba pha không liên hệ như hình bên thực tế
ít dùng vì cần tới 6 dây. Thường ba pha của nguồn được nối
với nhau, ba pha của tải được nối với nhau và có đường dây ba pha nối
từ nguồn đến tải, có 2 cách nối: - Nối hình sao (Y)
- Nối hình tam giác
CBA Z,Z,Z
ZC
A
X
B
Y
C
Z
ZA
ZB
IA
IB
ICCBA ZZZ 
0eee CBA 
0EEE CBA 
4.2. Cách nối hình sao
• Nối hình sao: nối 3 điểm trung tính với nhau thành điểm trung tính:
- Nối X,Y,Z
- Nối X’, Y’, Z’
• Quan hệ giữa dòng điện dây và pha: Id = Ip
• Quan hệ giữa điện áp dây và điện áp pha:
Có:
Từ đồ thị vectơ, xét tam giác OAB, có:
Mà AB = Ud , OA = Up
ACCA
CBBC
BAAB
UUU
UUU
UUU



Điểm trung tính của nguồn
Điểm trung tính của tải
OA32
3.OA.230cos.OA.2AB o 
O A
B
UAB
30o
UA
UB
UC
pd U3U 
C UAB
B’C
IAA
B
O
A’
O’
C’
UA
UP
UP
IC IB
IO
UAB
Ud
4.3. Cách nối hình tam giác:
• Nối hình tam giác: lấy đầu pha này nối với cuối
pha kia (A nối với Z, B nối với X, C nối với Y)
• Viết phương trình định luật Kirhof 1 cho
các nút A, B, C, ta có:
Từ đồ thị vectơ, xét tam giác OEF, ta có:
Mà EF = Id , OE = Ip
ABI
CAI
BCI AI
30oO
CAI 
BCCAC
ABBAB
CAABA
III
III
III



OE32
3.OE.230cos.OE.2EF o 
pd I3I 
BE
CE
ABI
BCI
CAI
Up
AI
BI
CI
Ud
AE
A
BC
A
BC
4.4. Công suất mạch điện ba pha:
4.4.1. Công suất tác dụng:
Công suất tác dụng P của mạch ba pha bằng tổng công suất rác dụng của các pha:
P = PA+ PB+ PC
Khi mạch ba pha đối xứng: UA = UB = UC = Up
IA = IB = IC = Ip
Nối sao:
Nối tam giác:
4.4.2. Công suất phản kháng:
Công suất phản kháng của ba pha là:
Khi đối xứng:
4.4.3. Công suất biểu kiến:
Đối với mạch ba pha đối xứng:
CCCBBBAAA cosIUcosIUcosIU 
 coscoscoscos CBA
2
pp
pp
IR3P
cosIU3P
3
UU;II dpdp 
 cosIU3P dd
dpdp UU;3
II 
sinIUsinIUsinIUQQQQ CCCBBBAAACBA 
sinIU3
sinIU3Q
dd
pp
2
ppIX3Q 
ddpp
22 IU3IU3QPS 
4.5. Đo công suất mạch ba pha
4.5.1. Đo công suất mạch ba pha đối xứng:
Mạch ba pha đối xứng: mỗi pha có công suất như nhau, do đố chỉ cần đo
Công suất một pha rồi suy ra công suất ba pha: P = 3Pp = 3W
W là số chỉ của oát kế một pha
4.5.2. Đo công suất mạch ba pha không đối xứng:
• Dùng 3 oát kế để đo công suất từng pha:
P = PA + PB + PC
• Dùng 2 oát kế nối như hình vẽ:
Ta có:
4.5.3. Đo công suất phản kháng mạch 3 pha đối xứng
Dùng 1 oát kế, nối dây như hình vẽ, oát kế sẽ chỉ
Từ đồ thị vectơ, suy ra số chỉ của oát kế là:
Từ đó suy ra công suất phản kháng của mạch ba pha đối xứng
BABAAC21 IUIUWW
Mạch
ba pha
đối xứng
W
Mạch
ba pha
không
đối xứng
W
W
W
Mạch
ba pha
không
đối xứng
W
W
CCBBAA
BACBBAA
BCACA
IUIUIU
)II(UIUIU
IUUIUU
CBA PPP 
 3
QsinIU390cosIUW baphappd 
Mạch
ba pha
đối xứng
W
 o90
BU
CU
AU
AI
BCU
ABC IU
4.6. Cách giải mạch điện ba pha đối xứng:
Trong mạch ba pha đối xứng, dòng điện (điện áp) các pha có trị số bằng nhau và lệch pha nhau một góc
Do đó, khi giải mạch đối xứng, ta tách ra một pha để tính
4.6.1. Nguồn nối sao đối xứng:
O là điểm trung tính của nguồn
Tải nối sao: O’ là điểm trung tính của tải
Mạch đối xứng, ta luôn có:
Vì vậy, dây trung tính không có tác dụng,
có thể bỏ, UOO’ = 0
Nếu gọi sức điện động pha nguồn là Ep thì điện áp phía đầu nguồn:
4.6.2. Nguồn nối tam giác đối xứng:
Điện áp phía đầu nguồn:
Thường nguồn nối hình sao vì khi đó , do đó cách điện của các pha sẽ dễ dàng hơn
0IIII CBAO 
pd
pp
E3U
EU
ppd
pp
EUU
EU
3/UU dp 
B’
4.6.3. Giải mạch điện ba pha tải nối hình sao đối xứng
a/ Khi không xét tổng trở đường dây pha:
Điện áp đặt lên mỗi pha tải là:
Tổng trở pha tải:
Dòng điện pha của tải:
Tải nối sao:
Góc lệch pha:
b/ Khi có xét tổng trở đường dây pha:
Trong đó, Rd , Xd là điện trở và điện kháng đường dây
Ud
Id= Ip Zp
Zp
Zp
Uf
If
3
UU dp 
2
p
2
pp XRZ 
2
p
2
p
d
p
p
p XR3
U
Z
UI 
p
p
R
Xrctga 
 2pd2pd
dpd XXRR3
UII 
Id= Ip
4.6.4. Giải mạch điện ba pha nối tam giác đối xứng:
a/ Khi không xét tổng trở đường dây:
Điện áp pha tải bằng điện áp dây: Up = Ud
Dòng điện pha tải là:
Dòng điện dây:
Góc lệch pha:
b/ Khi xét tổng trở đường dây:
Tổng trở mỗi pha lúc nối tam giác:
Biến đổi sang hình sao:
Sau đó, giải mạch điện như mạch điện hình sao, ta có:
Dòng điện của tải khi nối tam giác:
2
p
2
p
d
p
p
p XR
U
Z
UI 
p
p
R
Xrctga 
pd I3I 
pp jXRZ 
3
Xj3
R
3
ZZ pp 
2
p
dd
2
p
dd
dd
3
XX3
RR3
UI
3
II dp 
4.7. Cách giải mạch ba pha không đối xứng:
Khi tải không đối xứng thì dòng điện và điện áp trên các pha không đối xứng, xét 2 trường hợp:
• Tải các pha không có liên hệ hỗ cảm với nhau: coi mạch ba pha không đối xứng là mạch phức tạp gồm
nhiều nguồn sức điện động và giải theo phương pháp ở chương 3
• Tải các pha có liên hệ hỗ cảm với nhau: phân tích bài toán không đối xứng thành các bài toán đối xứng
Việc giải mạch ba pha không đối xứng là khá phức tạp, ở đây chỉ xét một số trường hợp:
4.7.1. Tải nối sao có dây trung tính, dây trung tính có tổng trở
Để giải mạch điện này, ta dùng phương pháp điện áp hai nút:
Nếu nguồn đối xứng:
• Nếu xét đến tổng trở của dây dẫn pha thì tính toán vẫn như trên, nhưng lúc đó tổng trở các pha phải
gồm cả tổng trở của đường dây:
• Nếu tổng trở dây trung tính bằng 0 thì điểm trung tính nguồn trùng với điểm trung tính tải, điện áp trên
các pha của nguồn bằng điện áp trên các pha của tải tương ứng:
OZ AZ
BZ
CZ
OZ
AI
BI
CI
OI
OCBA
CCBBAAO'O YYYY
YUYUYUU 
 
oo 240j
pC
120j
pB
0j
pA eUU;eUU;eUU 
OCBA
240jC120jBA
pO'O YYYY
eYeYYUU
oo

A
'
AAO'OA
'
A Z
UIUUU  
CBAO IIII  
(Tương tự với pha B và C)
dZ
dC
C
dB
B
dA
A ZZ
1Y;ZZ
1Y;ZZ
1Y 
C
CCB
BBA
AA Z
UI;Z
UI;Z
UI  
4.7.2. Khi dây trung tính bị đứt hoặc không có dây trung tính:
Điện áp UO’O có thể lớn, do đó điện áp trên các pha tải khác điện áp pha nguồn rất nhiều, có thể gây nên
quá điện áp ở một pha nào đó
Ví dụ: xét mạch ba pha có tải không đối xứng như hình vẽ:
Nguồn điện ba pha đối xứng có điện áp pha là Up
Theo phương pháp điện áp hai nút:
Với:
Điện áp đặt lên bóng đèn pha B và pha C:
Ta thấy U’B > U’C nên bóng đèn pha B sáng hơn bóng đèn pha C, điện áp ở các pha tải khác điện áp ở pha nguồn
jbjX
1Y
C
A C
RR
C
B
A
gR
1YY CB 
ggjb
gegejbUU
oo 120j120j
pO'O 

 866,0j5,0120sinj120cose oo120j o 
866,0j5,0120sinj120cose oo120j o 
ggjb
866,0j5,0g866,0j5,0gjbUU pO'O 
  6,0j2,0UU pO'O 
 466,1j3,0U6,0j2,0U866,0j5,0UUUU pppO'OB'B 
p
22
p
'
B U5,1466,13,0UU 
 266,0j3,0U6,0j2,0U866,0j5,0UUUU pppO'OC'C 
p
22
p
'
C U4,0266,03,0UU 
Nếu chọn g = b
4.7.3. Cách giải mạch điện ba pha tải nối hình tam giác không đối xứng:
Trường hợp tải không đối xứng nối hình tam giác:
Nếu không xét tổng trở của các dây dẫn pha, điện áp đặt trên
các pha tải là điện áp dây nguồn, ta có dòng điện trong các pha
tải được tính như sau:
Áp dụng định luật Kirhof 1 tại từng nút, ta có các dòng điện dây:
Nếu xét cả tổng trở của các dây dẫn pha, ta biến đổi tương đương tải nối hình tam giác thành hình sao, rồi
giải như bài toán mạch điện ba pha tải nối hình sao không đối xứng
ABI
A
B
C
BCI
CAI
ABZ
BCZ
CAZ
AB
ABABAB
ABAB Z
UI;Z
UI 
BC
BCBCBC
BCBC Z
UI;Z
UI 
CA
CACACA
CACA Z
UI;Z
UI 
CAABA III  
ABBCB III  
BCCAC III  
AI
4.7. Cách nối nguồn và tải trong mạch ba pha
Nguồn điện và tải ba pha đều có thể nối hình sao hoặc hình tam giác, tùy theo điều kiện cụ thể như điện
áp quy định của thiết bị, điện áp của mạng điện và các yêu cầu kỹ thuật khác.
4.7.1. Cách nối nguồn điện:
• Các nguồn điện dùng trong sinh hoạt thường nối thành hình sao có dây trung tính với ưu điểm có thể
cung cấp hai điện áp khác nhau: điện áp pha và điện áp dây
• Hiện tại ở nước ta vẫn tồn tại 2 loại mạng điện 380V/220V (Ud = 380V ; Up = 220V) và mạng
220V/127V (Ud = 220V ; Up = 127V)
4.7.2. Cách nối động cơ điện ba pha:
Mỗi động cơ điện ba pha gồm có ba dây quấn pha.
khi thiết kế người ta đã quy định điện áp cho mỗi dây
quấn. Lúc động cơ làm việc yêu cầu phải đúng với
điện áp quy định ấy. Do đó, tùy theo điện áp lưới
và yêu cầu của dây quấn động cơ mà động cơ nối sao
hay tam giác.
Ví dụ: nhãn hiệu động cơ ghi:
(điện áp qui định cho mỗi pha dây quấn là 220V)
Nếu mạng điện 380V, động cơ phải nối sao
Nếu mạng điện 220V, động cơ phải nối tam giác
380V
Ud
220V
Ud=Uf
V380/220Y/ 
4.7.3. Cách nối các tải một pha:
• Tùy thuộc vào điện áp quy định lúc thiết kế cho tải một pha để nối tải vào mạng điện 3 pha.
• VD: động cơ một pha điện áp 220V, bóng đèn 220V lúc làm việc ở mạng điện 380/220V thì phải nối giữa
dây pha với dây trung tính, lúc làm việc ở mạng điện 220/127V thì phải nối vào hai dây pha
• Trong thực tế điện áp đặt lên thiết bị sinh hoạt
là điện áp pha (điện áp giữa dây pha và dây trung
tính). Nhờ có dây trung tính nên mặc dù điện áp
đặt lên các thiết bị không vượt quá điện áp pha,
và khi cầu chì pha nào cháy thì chỉ có thiết bị
của pha đó không hoạt động.
A
B
C
O
380/220V
A
B
C
220/127V