Về nguồn gốc của vần O [•] Tiếng Việt hiện đại

NGÔN NGỮ 
SỐ 8 2012 
VỀ NGUỒN GỐC CỦA VẦN O [•] TIẾNG VIỆT HIỆN ĐẠI* 
TS NGUYỄN ĐẠI CỒ VIỆT 
1. Đặt vấn đề 
Trong tác phẩm Lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo) [4], Nguyễn Tài Cẩn 
chỉ ra rằng, vần O [•] trong tiếng Việt hiện đại có hai nguồn gốc, một là *• 
và một là *u. Nhận định này của giáo sư dựa trên cơ sở so sánh các từ vựng 
đồng nguyên giữa tiếng Việt và các ngôn ngữ dân tộc anh em, đồng thời tham 
khảo thêm ý kiến tái lập của những nhà nghiên cứu phương Tây khác. Điểm 
hạn chế trong lí thuyết này là số lượng từ chứng chỉ ra sự đối ứng giữa • Việt và 
u ở các ngôn ngữ đồng nguyên khác là quá ít ỏi1. 
Bài viết này nhằm làm rõ thêm vấn đề nguồn gốc từ *u của âm O tiếng 
Việt hiện đại, đồng thời xác định niên đại tương đối quá trình biến đổi u > • 
trong tiếng Việt. 
2. Phương pháp và một vài khái niệm công cụ 
2.1. Phương pháp 
Chúng tôi vận dụng phương pháp mà H. Maspero (1912) đã làm khi miêu 
tả lịch sử ngữ âm tiếng Việt, tức là dựa vào mối quan hệ đặc biệt giữa tiếng 
Việt và tiếng Hán, để tìm hiểu những biến đổi ngữ âm lịch sử xảy ra trong 
tiếng Việt. 
Tiếng Việt và tiếng Hán, tuy không phải là hai ngôn ngữ đồng nguyên, 
song trong lịch sử phát triển của mình, tiếng Việt đã vay mượn một khối lượng 
rất lớn từ vựng Hán, hình thành nên sự đối ứng ngữ âm đều đặn giữa âm Hán 
Việt và âm Hán (chỉ âm Hán trung cổ). Đó là cơ sở H. Maspero dựa vào để 
tái dựng lịch sử các âm đầu (initial, thanh mẫu) trong tiếng Việt. Chúng tôi 
kế thừa và phát triển phương pháp của H. Maspero, điểm phát triển là ở chỗ, 
chúng tôi không chỉ quan sát sự đối ứng giữa âm Hán và âm Hán Việt, mà 
còn quan sát sự đối ứng giữa âm Hán Nôm-hóa (sino-nomization) với âm Hán 
Việt và với âm Hán. 
................................................... 
* Bản đầu tiên của bài viết này đã được trình bày tại Hội nghị Quốc tế “Đào tạo và 
nghiên cứu ngôn ngữ học Việt Nam - Những vấn đề lí luận và thực tiễn”, Hà Nội 2011. Bản 
này có lược bớt một số nội dung. 
32 
Về nguồn gốc... 33 
2.2. Một vài khái niệm 
2.2.1. Âm Hán Nôm-hóa 
Âm Hán Nôm-hóa (sino-nomization) (dưới đây viết tắt là HNH) là chỉ 
cách đọc chữ Hán hình thành trong lịch sử, đã Việt hóa sâu sắc2, đã lẫn vào 
khẩu ngữ thường ngày của tiếng Việt, không còn được người Việt dễ dàng 
nhận diện như một từ mượn tiếng Hán nữa. 
Nhận diện âm HNH trong tiếng Việt: 
Điều kiện cần để xác định ngữ tố tiếng Việt X và chữ Hán Y có quan hệ 
lịch sử là: 
- Một, giữa chúng có mối liên hệ chặt chẽ về ý nghĩa (bao gồm quan hệ 
đồng nghĩa, cận nghĩa, hoặc sự biến đổi ngữ nghĩa xảy ra ở một trong hai bên 
hoặc cả hai bên phải được chứng minh về mặt từ nguyên); 
- Hai, giữa chúng có sự đối ứng ngữ âm hoàn toàn, nghĩa là phải có sự 
đối ứng trên cả thanh mẫu, vận mẫu và thanh điệu. 
2.2.2. Âm Tiền Hán Việt, âm Hậu Hán Việt 
Âm Hán Việt hiện đại như chúng ta thấy ngày nay, là hậu duệ từ thứ tiếng 
Hán mà cư dân Giao Châu sử dụng trong hành chính cũng như được giảng 
dạy trong nhà trường, ở vào khoảng cuối thế kỉ thứ IX, trước khi chúng ta 
thành lập nhà nước phong kiến độc lập. Thứ tiếng Hán ấy, theo như nhận định 
của H.Maspero (1920), có liên hệ gần gũi với phương ngữ phía Bắc của Trung 
Quốc, mà có lẽ là thứ tiếng đã được chuẩn hóa sử dụng ở kinh đô Tràng An, 
chứ không hẳn là của một phương ngữ cụ thể nào. Tuy nhiên, miêu tả về thứ 
tiếng Hán được dùng ở Giao Châu có trong sách sử Trung Quốc cho thấy, cách 
phát âm chữ Hán ở Giao Châu khác với tiếng Hán ở Trung Nguyên, nên “chữ 
tuy giống, nhưng âm không giống”3. 
Như vậy, thứ tiếng Hán được dùng ở Giao Châu vào khoảng cuối thế kỉ 
IX, tuy xuất phát từ âm đọc chữ Hán vùng Trung Nguyên, nhưng đã bản địa 
hóa ở một trình độ nhất định. Chúng tôi tạm gọi đó là “phương ngữ Hán ở 
Giao Châu”4. 
Từ sau năm 938, thứ “phương ngữ Hán ở Giao Châu” này sẽ phát triển 
theo một đường lối riêng, chứ không đi theo sự phát triển của tiếng Hán ở 
Trung Nguyên nữa, kết quả là hình thành nên hệ thống âm Hán Việt hiện đại. 
Chúng tôi lấy thời điểm cuối đời Đường làm cột mốc để phân biệt ra hai khái 
niệm sau: “âm Tiền Hán Việt” và “âm Hậu Hán Việt”5. 
Âm Tiền Hán Việt: chỉ những âm đọc chữ Hán đã mượn vào khẩu ngữ 
tiếng Việt từ trước cuối đời Đường, chúng bảo lưu được những dấu tích cổ xưa. 
Vương Lực (1948) gọi những âm này là “Cổ Hán Việt ngữ”, Vương Lộc 
(1985) gọi là âm Hán Việt cổ. 
 Ngôn ngữ số 8 năm 2012 34 
Thí dụ: 
Vào khoảng cuối đời nhà Đường, thanh mẫu hai môi trong tiếng Hán 
tách làm hai dãy, một dãy bảo lưu âm hai môi (trọng thần âm), một dãy biến 
thành âm xát môi răng (khinh thần âm). Kết quả của quá trình biến đổi này đã 
phản ánh trong âm Hán Việt, chúng ta có sự đối lập giữa  bang tổ và  phi 
tổ như sau:  bi:  phi,  bì:  phì,  mĩ:  vĩ 
Nhưng những âm HNH đã được xác định dưới đây, lại bảo lưu cách đọc 
với âm đầu hai môi, chứng tỏ chúng phải được vay mượn vào tiếng Việt từ 
trước cuối đời Đường: 
Chữ Hán Thanh mẫu HNH HV 
  phi buôn phiên 
  phụng b ... u trung cổ, thành *u, 
phản ánh vào âm Hán Việt là U. Một bộ phận chữ thuộc vần  ngu lọt vào 
trong khẩu ngữ hàng ngày, tiếp tục biến đổi thành *•. Mặt khác, trong tiếng 
Việt xảy ra quá trình biến đổi từ o > •, kéo những chữ thuộc vần  mô cũng 
biến đổi thành •, khiến  mô,  ngu hợp nhất ở •. Quá trình diễn biến này 
chỉ xảy ra ở địa hạt âm thuần Việt, mà không ảnh hưởng gì đến thế chân vạc 
của ba vần  mô,  ngư,  ngu ở địa hạt Hán Việt cả. 
Về nguồn gốc... 39 
Giả thiết này có thể hình dung trên sơ đồ như sau: 
Ph.triển   
ở tiếng 
Hán *o *u 
Phát 
triển 
trong Ô U O 
tiếng 
Việt Hán Việt Thuần Việt 
3.7. Trong địa hạt âm Hán Nôm - hóa, không chỉ có các vần  mô, 
ngu mới đối ứng với O, không ít thí dụ thuộc nhiếp  lưu cũng đối ứng với O. 
Liệu giả thiết trên đây có thể giải thích các trường hợp ngoài  mô,  ngu 
hay không? 
Trước hết, xin xem một số thí dụ dưới đây: 
Bảng 3.7 
Chữ 
Hán 
Vần 
trung cổ 
Vần cổ 
Hán 
Việt 
HNH Trong từ 
  hầu  hầu câu co co quắp 
  hầu  hầu ngẫu ngó ngó sen 
  hầu  hầu thâu thó đánh thó 
  hầu  hầu lậu rò/rỏ rò rỉ, rỏ nước 
  hầu  hầu lũ rọ cái rọ 
  vưu  u thủ sọ/sỏ xương sọ, sỏ lợn 
  vưu  u thụ cho cho quà (hoặc  chu) 
  vưu  u chu cho cho quà (hoặc  thụ) 
  vưu  u chu đò đò ngang 
  vưu  u khưu gò gò đất 
  vưu  u du lo lo lắng 
  vưu  u do→ do 
  vưu  u do→ do 
  vưu  u phó→ phó 
  vưu  u thọ→ thọ 
  vưu  u thụ / thọ→ thọ 
Vần  vưu Hán đối ứng với U Hán Việt6, đồng quy với  ngu, nên vần
 vưu, tương tự như  ngu, đối ứng với O ở Hán Nôm - hóa. 
Hai vần  vưu,  ngu trung cổ đến từ những vần cổ khác nhau, hơn nữa 
trong tiếng Hán, chúng luôn là hai vần tách bạch với nhau, nên (thí dụ)  •y
 Ngôn ngữ số 8 năm 2012 40 
≠ •iu (âm Bắc Kinh). Ở Hán Việt, hai vần này phát triển đồng quy, nên 
tu =  tu. Ở địa hạt Hán Nôm - hóa, hai vần này cũng có sự đối ứng tương tự 
như nhau. Điều này khẳng định giả thiết mà chúng tôi đề xuất bên trên: đối 
ứng với O không sớm hơn lúc hai vần  vưu,  ngu đã đồng quy làm U ở 
Hán Việt, do vậy, chiều diễn biến lịch sử phải là u > •. 
Về trường hợp vần  hầu trung cổ. 
Vần  hầu đối ứng với ÂU Hán Việt, nhưng ở địa hạt âm Hán Nôm - 
hóa, cũng có không ít thí dụ đối ứng với O, vậy hiện tượng này cần được giải 
thích như thế nào? 
Quá trình diễn biến của vần  hầu từ thượng cổ đến trung cổ như sau 
(theo Vương Lực, 1980): 
 hầu nhất đẳng: Tiên Tần *• > Lưỡng Hán *u > Nam Bắc Triều *u > 
Tùy Đường *ou > Ngũ Đại *əu > Tống *əu 
Theo kết quả tái lập này của Vương Lực, thì vần  hầu cổ đã kinh qua 
bước biến đổi là *u trước khi trở thành *ou và sau đó là *əu, như vậy là, những 
chữ thuộc vần  hầu đối ứng với O ở Hán Nôm- hóa đã diễn biến trực tiếp từ 
vần  hầu cổ, khi vần này đang trong giai đoạn là *u, chứ chưa diễn biến 
thành *əu (cho âm ÂU ở Hán Việt), thời gian là vào khoảng Nam Bắc Triều 
(TK. VI) hoặc muộn nhất là vào thời Trung Đường (TK. VIII). 
Mà nếu như vậy, thì vần  hầu tam đẳng (đến thời trung cổ thì quy về 
ngu) đối ứng với O ở Hán Nôm - hóa, có hai khả năng diễn biến sau: 1, hợp 
nhất vớingư ởngu trung cổ, làm u, rồi mới phát triển thành • ở Hán Nôm 
- hóa; 2, diễn biến trực tiếp thành • từ vần  hầu cổ. 
3.8. Tóm lại, đến đây chúng ta có thể tái dựng lại quá trình hình thành 
vần O ở âm Hán Nôm - hóa như sau: 
Hình 3.8 
Vần cổ Vần trung cổ Hán Việt HNH 
  iou 
 
  u U O 
 iu 
 u  əu ÂU 
Về nguồn gốc... 41 
4. Về thời gian tương đối của quá trình biến đổi u > • trong tiếng Việt 
Quá trình diễn biến u > • bắt đầu từ khi nào? Và đến khi nào thì kết thúc? 
4.1. Dựa trên những trình bày trên đây, chúng tôi cho rằng, quá trình u > • 
bắt đầu diễn biến từ khoảng Trung Đường (thế kỉ VII, VIII) trở về sau, giới 
hạn trên không vượt quá thời kì Nam Bắc Triều (thế kỉ VI). Bởi lẽ: 
Hai vần cổ  ngư,  hầu tam chỉ đến thời kỳ Nam Bắc Triều mới sát 
nhập với nhau diễn tiến thành vần  ngu trung cổ. 
Những chữ Hán thuộc vần  hầu trung cổ có cách đọc với O trong âm 
Hán Nôm hóa, chỉ có thể đến từ vần  hầu cổ, trước khi  hầu biến đổi từ u 
sang əu, nghĩa là nằm trong giai đoạn từ Nam Bắc Triều đến đời Đường. 
Xét đến khả năng tiếng Hán ở Giao Châu có thể bảo lưu trong khẩu ngữ 
hàng ngày những âm  hầu cổ với U, kể cả khi âm  hầu sách vở đã biến đổi 
thành ÂU, chúng tôi cho rằng, quá trình u > • diễn ra bắt đầu từ thế kỉ VII, hoặc 
VIII, và không diễn ra sớm hơn thế kỉ VI. 
4.2. Trong Từ điển Việt - Bồ - La (1651) (TĐ VBL)có ghi lại cách đọc 
Hán Việt của một số chữ Hán như sau: 
Chữ Hán Vần TĐ VBL Hiện đại 
  ngu bũ/ uũ võ (vũ) 
  ngu phú phó 
  ngu phú phó 
  ngu phù phò 
  ngu nhu (nho) nho 
  vưu phú phó 
  vưu thụ thọ 
  vưu du (do) do 
Khi nghiên cứu về âm Hán Việt trong tư liệu quốc ngữ thế kỉ XVII, tác 
giả M. Shimizu (1992) cho rằng, trong TĐ VBL, những chữ Hán trên ghi với 
vần U là hợp quy luật đối ứng, mà ở tiếng Việt hiện đại, chúng thể hiện với 
vần O là không phù hợp quy luật. Shimizu nhận định rằng, từ thế kỉ thứ XVII 
đến nay diễn ra hiện tượng u > •, nhưng tạm thời chưa giải thích được 
nguyên nhân của sự biến đổi đó. 
Theo ý kiến này, thì quá trình biến đổi u > • trong tiếng Việt kết thúc 
khá muộn, rơi vào sau thế kỉ XVII. Tuy nhiên, chúng tôi lại có cách nhìn 
nhận khác. 
Những âm lệ ngoại với O của những thí dụ trên vắng mặt trong TĐ VBL, 
thì không hẳn là những âm đó không xuất hiện trong khẩu ngữ hàng ngày. 
Mặt khác, như đã thấy, quá trình u > • chỉ diễn ra trong địa hạt thuần 
 Ngôn ngữ số 8 năm 2012 42 
Việt, mà không xảy ra ở địa hạt Hán Việt, nên sự chia ba của các vần  mô, 
 ngư,  ngu không bị ảnh hưởng, hai vần  hầu,  vưu vẫn riêng biệt. Vì 
vậy nếu sau thế kỉ thứ XVII, quá trình u > • vẫn tiếp tục, thì hẳn phải có 
những từ thuần Việt ghi bằng U ở TĐ VBL mà nay đọc với O. Nhưng chúng 
ta không thấy có tình trạng như vậy xảy ra. 
Về lí do những chữ “” trong TĐ VBL đọc với âm 
hợp quy luật, mà hiện nay đọc với âm lệ ngoại, giải thích của chúng tôi là, 
“chính âm” (âm đọc quan phương) đã bị “tục âm” (âm đọc dân gian) thay thế. 
Hiện tượng này cũng không phải hiếm gặp, “”đọc là nghĩa (chính âm, nghị), 
“” đọc là thuộc (chính âm, thục), “” đọc là lợi (chính âm, lị) vân vân đều 
là những trường hợp như vậy cả. 
Với những lí do trên đây, chúng tôi cho rằng, quá trình u > • đã kết thúc 
trước thế kỉ XVII. 
4.3. Quan sát tình hình đối ứng ngữ âm giữa tiếng Việt và tiếng Mường, 
chúng ta thấy vẫn còn dấu tích của các quá trình biến đổi ngữ âm sau (theo [5]): 
u
uə
o
•
nhưng lại hầu như không phát hiện lưu tích về quá trình biến đổi từ u > •. 
Nguyễn Tài Cẩn dựa vào một số rất ít các dấu hiệu, để giả định âm O trong 
tiếng Việt hiện đại có một nguồn gốc là từ *u. Ông thừa nhận “nguồn gốc *u 
này rất ít gặp” [4, 132]. 
Điều này gợi ý rằng, quá trình u > • có thể đã cơ bản hoàn thành trước 
khi hoặc đồng thời với lúc tiếng Việt và Mường chia tách. Các quá trình u > o, 
o > • hoàn thành chậm hơn, nên vẫn còn lưu lại được dấu vết. 
Tiếng Việt và tiếng Mường chia tách nhau vào thời điểm nào? 
H.Maspero (1912) cho rằng thời điểm đó là vào khoảng thế kỉ X, khi hệ 
thống âm Hán Việt hình thành. Các tác giả Nguyễn Tài Cẩn, Nguyễn Ngọc 
San đều ủng hộ giả thuyết này. 
Tác giả của Giáo trình Lịch sử tiếng Việt (sơ thảo), lại có cách nhìn nhận 
khác, ông cho rằng “tiếng Việt - Mường chung là ngôn ngữ của người Việt ở 
giai đoạn đầu độc lập, sau khi đất nước thoát khỏi ách đô hộ của phong kiến 
phương Bắc. Đó là khoảng thời gian ước chừng bắt đầu từ khoảng thế kỉ thứ 
X đến thế kỉ thứ ±XIV.” [7, 176]. 
Nhìn vào quá trình biến đổi u > • của vần  vưu (Hình 2.8), thì quá trình 
này chỉ xảy ra khi  vưu đã đồng quy với  ngu ở u. Mà hiện tượng  vưu, 
ngu đồng quy là diễn biến riêng ở hệ thống Hán Việt, trong các phương ngữ 
Hán không xảy ra quá trình biến đổi tương tự7. Vì vậy, quá trình biến đổi u > 
• vẫn đang xảy ra sau thế kỉ X. 
Về nguồn gốc... 43 
Chúng tôi cho rằng, quá trình u > • cơ bản hoàn thành vào khoảng thế kỉ 
XII~XIII, trước khi tiếng Việt và tiếng Mường chia tách. 
4. Kết luận 
4.1. Có thể khẳng định, trong tiếng Việt có sự biến đổi ngữ âm từ u sang •. 
Hay nói cách khác, vần O trong tiếng Việt hiện đại có một nguồn gốc là từ *u. 
Nếu chỉ so sánh giữa tiếng Việt với các ngôn ngữ đồng nguyên như tiếng 
Mường, thì dấu tích của quá trình biến đổi này là rất mờ nhạt, nhưng nếu dựa 
vào mối liên hệ đặc biệt giữa tiếng Việt và tiếng Hán, chúng ta có thể tìm thấy 
khá nhiều chứng tích của quá trình biến đổi này. Hàng loạt từ tiếng Việt với 
vần O như bõ/bọ (bõ già), mo (thầy mo), vò (vò nước), rõ (rõ ràng), đỏ (màu 
đỏ), trọ (ở trọ), đò (đò ngang), lo (lo lắng), gò (gò đất), sọ/sỏ (xương sọ, sỏ 
lợn), v.v. đều có nguồn gốc từ vần *u trong quá khứ. 
4.2. Với những dấu tích còn lưu lại, thì quá trình biến đổi u > • bắt đầu 
từ khoảng thế kỉ thứ VII, và đã chắc chắn kết thúc trước thế kỉ thứ XVII. 
Nhưng nếu căn cứ vào tình hình đối ứng ngữ âm giữa tiếng Việt và tiếng 
Mường, chúng ta thậm chí có thể đưa ra một dự đoán mạnh dạn hơn, rằng 
quá trình u > • cơ bản đã hoàn thành vào khoảng thế kỉ XIII, trước khi tiếng 
Việt tách khỏi tiếng Mường. 
CHÚ THÍCH 
1 Nguyễn Tài Cẩn, Lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo): “Ngược dòng lịch sử, 
ta thấy ngoài nguồn gốc chính là O, cũng có những trường hợp nay O nhưng xưa 
vốn là u: ở Khu IV, lửa mới nhóm được nói là mới nhúm, mới chụm là vì thế. Nhưng 
nguồn gốc *u này rất ít gặp”. (tr.132) “Quả có một số trường hợp hiện nay ở Việt 
có O, nhưng lai nguyên xưa vốn là *u. Điều này chúng ta đã phỏng đoán khi tiến 
hành khảo sát phương ngữ Khu IV và các thổ ngữ Mường. Nhưng đến bước so sánh 
với nhóm Pọng Chứt thì có thể coi như là điều hoàn toàn có thể khẳng định. Có điều 
trường hợp Proto Việt Chứt *u nay diễn biến thành O ở Việt là trường hợp có số 
lượng rất hãn hữu. Trong bảng 23 chỉ có một thí dụ duy nhất: đó là từ tóc.” (tr.133) 
“Giai đoạn Proto Việt Chứt M. Ferlus đã phục nguyên tóc: *usuk.” (tr.132). (Chỗ 
in đậm do chúng tôi nhấn mạnh). 
2 Âm tiếng Hán đã được thuần Việt hóa, có thể dùng thuật ngữ “âm Hán Việt-hóa” 
để chỉ khái niệm này, song thuật ngữ này dễ gây nhầm lẫn với một thuật ngữ đã quen 
dùng lâu nay là “âm Hán - Việt Việt hóa” (tương đương với “Hán ngữ Việt hóa” của 
Vương Lực), do vậy chúng tôi dùng bằng “âm Hán Nôm - hóa” (sino-nomization), 
trong đó Nôm chỉ “thuần Việt”. 
3 “Sách cũ còn ghi: khi ấy có thứ sử tên là Sĩ Nhiếp mở trường dạy học, đem 
các sách Kinh, Truyện của Trung Hạ phiên âm dịch nghĩa dạy người bản quốc, 
[người bản quốc] mới biết đến việc học vậy. Tuy thế, người Trung Hạ nói âm trong 
họng, người bản quốc nói âm đầu lưỡi, chữ tuy giống với Trung Hoa, nhưng âm 
không giống” (Thù vực châu tư lục, Quyển 6, An Nam) Nguyên văn chữ Hán như 
 Ngôn ngữ số 8 năm 2012 44 
sau: “[]
” 
4 Về vấn đề nguồn gốc âm Hán Việt hiện có nhiều ý kiến khác nhau. H.Maspero (1920) 
cho rằng cơ sở của âm Hán Việt là một thứ phương ngữ phía Bắc Trung Quốc. 
Hashimoto. M (1978) cho rằng cơ sở hình thành nên âm Hán Việt phải là một thứ 
phương ngữ Nam Trung Hoa. Chúng tôi đề xuất kiến giải riêng, cho rằng âm Hán 
Việt hiện đại, là hậu duệ của thứ “phương ngữ Hán tại Giao Châu”, thứ “phương 
ngữ” này, cũng như nhiều phương ngữ khác ở phía Nam Trung Quốc, hình thành 
sau những cuộc di dân từ phương Bắc xuống phương Nam, nên nếu truy về một nguồn 
gốc xa xôi hơn, nó sẽ có liên hệ với tiếng Hán ở phía Bắc Trung Quốc. Khi chúng tôi 
đề xuất ý kiến này, giáo sư Vương Hồng Quân (Wang Hongjun) của Đại học Bắc Kinh 
cho rằng, coi thứ tiếng Hán được dùng ở Giao Châu là một “phương ngữ” riêng 
biệt có lẽ chưa thực sự thỏa đáng, cần cân nhắc thêm. Chúng tôi xin dành dịp khác 
trình bày kỹ hơn về các ý kiến xung quanh vấn đề nguồn gốc âm Hán Việt. 
5 Trước chúng tôi, các tác giả Nguyễn Quang Hồng, Nguyễn Ngọc San đều đã 
dùng thuật ngữ “Tiền Hán Việt” và “Hậu Hán Việt”. 
6 Các từ chứng mà chúng tôi dùng trong bài viết, đều thỏa mãn điều kiện có đối 
ứng ngữ âm hoàn toàn với chữ Hán tương ứng. Ở đây chúng tôi nói rõ thêm về quan 
hệ đối ứng của chu và “đỏ” để làm đại diện, với các từ chứng khác, xin không liệt 
kê tỉ mỉ. 
Về quan hệ đối ứng ngữ âm giữa  chu và đỏ. Đối ứng ngữ âm ở phần vần U - O 
như trong bài đã đưa, xin nói thêm về đối ứng ngữ âm ở thanh mẫu và thanh điệu: 
Chữ Hán Thanh mẫu HV HNH Chữ Hán Thanh điệu HV HNH 
  chương chu đỏ màu đỏ   chu đỏ màu đỏ 
  chương chu đò đò ngang   ư ở ở chỗ 
  chương chi đi đi về   điêu đểu đểu cáng 
  chương chúc đuốc đèn đuốc   thâm thẳm sâu thẳm 
  chương chính đứng đứng đắn   cao khảo bánh khảo 
7 Đối ứng ngữ âm ở vần  vưu: Vần  vưu đa phần đối ứng với U, một số ít 
đối ứng với ƯU, hay ÂU. Thí dụ: 
+ Đối ứng với U:  phủ  phú thu  tu  tú  trù trú  chu xú  thú
 hủ  dụ, v.v.; 
+ Đối ứng với ƯU:  mưu lưu  tựu  sửu  cưu  cửu cứu 
khưu cừu  cữu  cựu  hưu  ưu  vưu  hữu hựu; 
+ Đối ứng với ÂU: sầu  sấu  cầu dậu; 
 Đáng chú ý là cách đọc Sino-Korean cũng cho thấy hiện tượng hai vần  ngu, 
 vưu hợp nhất. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Về nguồn gốc... 45 
1. H. Maspero, Quelques mots Annamites d’origine Chinoise, BEFEO, XVI, 
3, 1916. 
2. Nguyễn Đại Cồ Việt: 
a) Từ thí dụ cụ thể thị: chợ bàn về âm Hán Nôm - hóa, T/c Ngôn ngữ, Số 8, Số 
10, 2009. 
b) Nguyễn Đại Cồ Việt, Vài suy nghĩ về phân tầng lịch sử âm Hán Nôm - hóa, 
T/c Ngôn ngữ, Số 4, Số 5, 2010. 
c) Nguyễn Đại Cồ Việt, Về sự đối ứng UNG: UÔNG trong âm Hán Việt và 
âm Hán Nôm - hóa, T/c Ngôn ngữ, Số 4, 2011. 
3. Nguyễn Ngọc San, Tìm hiểu tiếng Việt lịch sử, Nxb Đại học Sư phạm, H., 
2003. 
4. Nguyễn Tài Cẩn, Giáo trình Lịch sử ngữ âm tiếng Việt (sơ thảo), (1995), 
Nxb GD, H., 1997. 
5. Nguyễn Văn Tài, Ngữ âm tiếng Mường qua các phương ngôn, (1982), 
Nxb Từ điển Bách khoa, H., 2005. 
6. Shimizu Masaaki, Một số vấn đề về những âm Hán Việt trong tư liệu quốc 
ngữ vào thế kỉ 17, Luận văn thạc sĩ, Đại học Ngoại ngữ Osaka (tiếng Nhật), 1992. 
7. Trần Trí Dõi, Giáo trình Lịch sử tiếng Việt (sơ thảo), Nxb ĐHQG, H., 2005. 
8. , (1985), , , , 2008. 
9. , (1948), ,, ., 1980. 
SUMMARY 
Nguyen Tai Can (1995) argues that the vowel O [] in modern Vietnamese 
originated from * and *u, but adds the latter is rare. This paper provides further 
insights into the second origin of the vowel O in modern Vietnamese and identifies 
the chronology of the morphing process from U to O, based on a special connection 
with the Chinese language. The author goes on to claim that the origin and change 
from U of the vowel O in modern Vietnamese commenced around the 7th or 8th century 
and finished in the 13th century.