Văn học chăm, một cái nhìn toàn cảnh

18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 9 (126) . 2015
VĂN HỌC CHĂM, MỘT CÁI NHÌN TOÀN CẢNH
 Inrasara*
I. Dẫn luận
I.1. Văn học Chăm ở đâu?
Vào cuối thế kỷ II sau Công nguyên, vương quốc Champa – lúc ấy được 
gọi là Lâm Ấp hay Linyi – được thành lập, chạy dọc từ Harơk Kah Dhei(1) đến 
Panduranga (từ Quảng Bình đến Bình Thuận ngày nay). Qua những bước thăng 
trầm của lịch sử, biên giới của đất nước bị thu hẹp dần về phía nam để sau đó 
biến mất hẳn vào đầu thế kỷ XIX. Mặc dù Champa, sau mười bảy thế kỷ tồn tại 
không còn nữa, nhưng nền văn minh-văn hóa Champa vẫn còn đó. Và cùng có 
mặt với nó là non 20 vạn dân Chăm đang sinh sống rải rác khắp miền Trung 
và Nam Việt Nam.(2) 
Ngược dòng lịch sử, cần nhận rõ rằng Champa không phải là một thực thể 
nhất thống, như ta quan niệm về một quốc gia ngày nay, mà là từ nhiều khu vực 
địa lý-văn hóa hợp lại. Do đó sự sụp đổ của vương triều Ấn Độ giáo sau khi Lê 
Thánh Tông chiếm Vijaya (thành Đồ Bàn) vào năm 1471 không đồng nghĩa với 
sự biến mất của vương quốc Champa. “Một khi miền bắc bị rơi vào tay của Đại 
Việt, vương quốc Champa vẫn còn tiếp tục hiện hữu nhưng bị thu hẹp lại ở miền 
nam nằm trên lãnh thổ của tiểu vương quốc Kauthara và Panduranga, nơi mà 
người dân có bản chất rất là hiếu động, luôn luôn đòi tự trị và đôi lúc còn tìm 
cách tách rời ra khỏi liên bang Champa để tạo cho mình một quốc gia độc lập”.(3)
Miền bắc sụp đổ đánh dấu sự suy thoái của dấu ấn văn hóa Ấn Độ giáo trong 
cộng đồng Champa, thay vào đó là sự trỗi dậy của văn hóa bản địa của miền nam: 
Tiếp nhận truyền thống cũ đồng thời hòa trộn với yếu tố văn hóa Hồi giáo kể từ 
thế kỷ XVII để tạo nên một sắc thái văn hóa mới, phong phú và độc đáo.
Chính ở thời đoạn này của lịch sử Champa – cụ thể hơn là thời Po Rome 
(trị vì 1627-1651) – chữ Chăm được hình thành qua tiếp nhận chữ Chăm cổ 
từng có mặt trên bia Đông Yên Châu (thuộc hệ thống bia Trà Kiệu) từ cuối thế 
kỷ thứ IV được ghi nhận là thứ chữ bản địa xuất hiện sớm nhất ở Đông Nam 
Á. Đó là loại chữ được vay mượn từ miền Nam Ấn Độ, qua nhiều quá trình cải 
biến để trở thành chữ thông dụng Akhar thrah ngày nay.(4) Và qua loại chữ này 
ở các văn bản chép tay, người ta tìm thấy các trường ca, truyền thuyết, thần 
thoại, ca dao, hay các bài viết về phong tục, tôn giáo, về giáo huấn, v.v 
Nghĩa là cả một kho văn bản quý giá.
I.2. Đâu là tác phẩm văn chương? 
Trong kho báu văn bản ấy, đâu thuộc phạm trù văn chương? Văn chương 
có thể là bản tụng ca thánh thần trong cõi siêu việt hay chỉ nói về sinh hoạt 
thường nhật của chị thợ dệt, anh nông dân; có thể mở ra một viễn tưởng thiên 
* Thành phố Hồ Chí Minh.
19Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 9 (126) . 2015
đàng trần gian hay tiếc nuối một thời đã mất; hát ca về kỳ tích oanh liệt của 
một dân tộc hay chỉ muốn cảm thông với một trượt ngã của sinh thể yếu đuối; 
khai phá vào vùng tư tưởng u uyên hay chỉ muốn nắm bắt một cái đẹp đơn giản 
thoáng qua; phô bày cái thiện hay tố giác cái ác; xã hội hay tự nhiên; sâu lắng 
hay thanh thoát; vòng vo hay trực diện. Dù gì thì gì văn chương phải lay động 
tim ta, thức giấc trí ta qua cái đẹp của lời. 
Trong tất cả văn bản chép tay hay các sáng tác truyền miệng này, ta sẽ 
cố gắng xác định phạm vi của văn học vừa phù hợp với quan niệm chung (tính 
phổ quát) vừa phù hợp với cách nghĩ của người Chăm (nét đặc trưng). Tính phổ 
quát, đó là việc căn cứ vào hai tiêu chuẩn để xác định tác phẩm văn học, khu 
biệt chúng với các loại văn bản thuộc lĩnh vực khác: chủ đích và cách thế diễn tả. 
Trong tác phẩm văn học, chủ đích làm văn luôn luôn được đặt lên hàng đầu, mặc 
dù chủ đích trình bày tư tưởng hay thể hiện sự việc không hẳn là điều thứ yếu. 
Như vậy, có thể kể những văn bản sau đây nằm trong kho tàng văn học 
Chăm: Tất cả sáng tác trên bia ký Chăm từ thế kỷ thứ IV đến thế kỷ XVII. 
Các sử thi (akayet) nổi tiếng của dân tộc Chăm, những trường ca và truyện thơ 
(ariya), những bài thơ ngắn, gia huấn ca Truyện cổ (dalikal), tục ngữ (panwơc 
yaw), ca dao (panwơc pađit), dân ca (kadha paran dauh) Đặc biệt là các bài 
ca lịch sử hay tụng ca (damnưy) được hát trong lễ Rija. Mặc dù về mặt hình 
thức, chúng chỉ là các sáng tác phục vụ cho tôn giáo, nhưng đứng về khía cạnh 
văn học, đó là những tác phẩm có đầy đủ phẩm chất nghệ thuật. Đó ... guyễn Phạm Hùng đã hỏi thế, trong tiểu 
luận của anh.(41) Một nền văn học dân tộc phong phú và đặc sắc của một dân 
tộc từng sở hữu nền văn hóa-văn minh phát triển sớm, nó đang ở đâu? Tại sao 
mãi hôm nay văn học sử Việt Nam vẫn chưa có chương nào về nền văn học quá 
khứ đó? Và cả các sáng tác hôm nay nữa? 
Một câu hỏi cần phải được đặt ra, cấp thiết hơn bao giờ.
 TFN, tháng 9/2015
36 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 9 (126) . 2015
CHÚ THÍCH
(1) Đây là một địa danh quan trọng, thường xuất hiện khi nói đến lịch sử Champa. Tên gọi hay 
dùng là: Harơk Kah, Harơk Kah Harơk Dhei hay Harơk Kah Dhei.
 Harơk Kah ở đâu? Theo ý kiến chung của hầu hết trí thức Chăm thế kỷ XX, từ Thiên Sanh 
Cảnh cho đến Lâm Nài, Harơk Kah ở Quảng Bình, nghĩa là nơi cực bắc của Champa cổ như 
chúng ta được biết. Một câu hát trong ca khúc Đàng Năng Quạ: Akauk gah Harơk Kah, iku 
gah Panrang (Đầu ở Harơk Kah, đuôi phía Phan Rang). Người Chăm ở Ninh Thuận và Bình 
Thuận ngày nay còn truyền [hay tưởng tượng] rằng đó là vùng núi mọc một loài cỏ (harơk) 
khá cao, mùa gió đông thổi, cỏ này dạt ra hai bên tạo một dáng như hình đầu người chải tóc, 
để lộ một cái trán (dhei) rộng.
 Trong các bài viết của mình, P. Dharma cho rằng Harơk Kah ở Phú Yên, nghĩa là cực bắc của 
Tiểu bang Panduranga thuộc Champa. Nhà sử học Shine cho biết (qua trao đổi với Inrasara), 
một người Raglai tại một làng thuộc khu vực phía nam Lâm Đồng cho rằng Harơk Kah ở đâu 
về phía bắc cách làng ông ta khoảng 30km. Một “sử liệu” khác: Harơk Kah ở tận Hà Nội! Câu 
108 trong trường ca Ariya Ppo Parơng (II.A.22.p. 425): “Halei dahlak o ka nau bboh tơl / Libik 
Harơk Kah nan pak nưgar Hanwai”: Tôi đâu chưa đi thấy hết / Nơi Harơk Kah đó ở xứ Hà Nội.
 Tạm kết luận: có thể nói rằng Harơk Kah ở tất cả 4 nơi nêu trên [hay nhiều hơn nữa] mà không 
ở chính xác tại đâu cả. Bởi đơn giản nó vừa mang tính sử học-sự kiện vừa chỉ là địa danh ước 
lệ. Nó là cực Bắc của đất nước! Khi Champa thụt lùi tới đâu, Harơk Kah chính là nơi đó.
(2) Dân tộc Chăm ở Việt Nam có gần 20 vạn người, cư trú ở hơn mười tỉnh thành khác nhau, tập 
trung nhiều nhất ở Ninh Thuận và Bình Thuận. Ở hai tỉnh này hiện có 110.000 người Chăm 
sinh sống; còn một cộng đồng Chăm khác ở An Giang, Tây Ninh, Thành phố Hồ Chí Minh, 
Long Khánh với khoảng 50.000 người nữa; ngoài ra người Chăm H’roi ở Bình Định và Phú 
Yên có số dân trên dưới 30.000 người.
(3) Pièrre-Bernard Lafont, Vương quốc Champa - Địa dư, Dân cư và Lịch sử, Hassan Poklaun 
dịch, IOC ấn hành, Califfornia, Hoa Kỳ, 2011, tr. 184-185.
(4) Chữ Chăm truyền thống Akhar thrah có 3 loại khác nhau: Akhar di patuw: chữ trên bia đá, 
Akhar rik: chữ bong, và Akhar thrah: chữ thông dụng (loại này còn có 2 cách viết: viết thay 
dấu âm bằng con chữ gọi là Akhar yok, còn viết tháu gọi là chữ con nhện: Akhar galimưng). 
Hiện nay Akhar thrah được dùng dạy trong trường tiểu học có con em học sinh Chăm tại 2 
tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. 
(5) P. Mus, Indochine, P.B. Lafont dẫn lại trong Proceedings of the seminar on Champa, Rancho 
Cordova, CA. 1994, p. 13.
(6) Các tác phẩm của Inrasara có: Văn học Chăm I - Khái luận, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 
1994; in lần thứ hai: Nxb Tri thức, Hà Nội, 2012. Văn học dân gian Chăm - Ca dao, Tục ngữ, 
câu đố, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1995; in lần thứ hai: Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 
2006. Văn học Chăm II - Trường ca, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1996; in lần thứ hai: Nxb 
Văn nghệ, TP Hồ Chí Minh, 2006; in lần thứ ba: Nxb Thời đại, Hà Nội, 2011. Sử thi Akayet 
Chăm, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2009; in lần thứ hai: Nxb Văn hóa-Thông tin, 2013.
(7) Có thể kể: A. Landes, Contes Tjames, Exc. Et Rec. XIII, Paris, 1887; E. Aymonier, Légendes 
historiques des Chames, Exc. Et Rec No 32, 1890; E. Durand, Le conte de cendrillon, BEFEO, 
XII, 1912; P. Mus, Deux legends Chames, BEFEO, XXX, 1931; Phạm Xuân Thông, Thiên 
Sanh Cảnh, Truyện cổ Chàm, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1978; Lê Văn Hảo, “Tìm hiểu 
sự giao lưu văn hóa Việt-Chàm”, tạp chí Dân tộc học, số 1, 1979; Phan Đăng Nhật, “Sự gắn 
bó Việt-Chăm qua một số truyện cổ dân gian”, tạp chí Văn hóa dân gian, số 3 (47).1994; 
Đình Hy, Từ biển lên ngàn, Sở Văn hóa-Thông tin Thuận Hải, 1990, tr. 68-87; tạp chí Đông 
Nam Á, số đặc biệt về Chăm, 1993, tr. 52-58.
(8) Lưu Văn Đảo, Tục ngữ - Câu đố Chăm, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1993; Inrasara, Tục 
ngữ - Thành ngữ - Câu đố Chăm, Nxb Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1995.
(9) Inrasara, “Ca dao, tiếng hát trữ tình của dân tộc Chăm”, tạp chí Văn học, số 9/1994; Inrasara, 
“Tục ngữ ca dao Chăm”, Kỷ yếu kinh tế - văn hóa Chăm, Viện Đào tạo Mở rộng TP Hồ Chí 
Minh, 1992; Inrasara, “Panwơc yaw - Tục ngữ Chăm”, tạp chí Văn hóa dân gian, số 3, 1995.
(10) Inrasara, Văn học Chăm II, sđd, 1996.
(11) Trong Tuyển tập văn học các dân tộc ít người ở Việt Nam, Q.I, Nxb Khoa học Xã hội, Hà 
Nội, 1992.
37Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 9 (126) . 2015
(12) G. Moussay, Akayet Dewa Mưno, Disertasi EPHE, IX, Section, Sorbonne, Paris, 1975; Thiên 
Sanh Cảnh, “Truyện Dewa Mưno”, Nội san Panrang, 1974.
(13) G. Moussay, “Akayet Inra Patra: Version Cam de l’ Hikayat Malais Indra Putera”, Le monde 
Indochinois et la Pénisule Malaise, Kuala Lumpur, 1990; Inrasara, Văn học Chăm I, sđd, tr. 
114-127; Phan Đăng Nhật, “Nhiệm vụ sưu tầm, nghiên cứu sử thi Chăm”, trong Văn hóa các 
dân tộc thiểu số - Những giá trị đặc sắc, Nxb Khoa học Xã hội, 2009, tr. 503-523.
(14) Inrasara, Văn học Chăm II, sđd, tr. 296-361.
(15) Thiên Sanh Cảnh, “Ariya Glơng Anak”, Nội san Panrang, 1973.
(16) Ba công trình là: Akayet Inra Patra, P. Dharma, G. Moussay, A. Karim, P.N.M. et EFEO, Kuala 
Lumpur, 1997; Akayet Dowa Mano, P. Dharma, G. Moussay, A. Karim, P.N.M. et EFEO, 
Kuala Lumpur, 1998; Nai Mai Mâng Mâkah - EFEO, Malaysia, Kuala Lumpur, 2000. Lưu ý: 
truyện này nhóm EFEO lấy lại nguyên bản của Inrasara trong Văn học Chăm 1 (1994).
(17) Tùng Lâm, Quảng Đại Cường, Truyện thơ Chàm, Nxb Văn hóa, Hà Nội, 1982.
(18) G. Moussay, “Um Mrup dans la littérature Cam”, Le Campa et Le Monde Malais, Paris, 1991, 
p. 95-107.
(19) Tuyển tập văn học các dân tộc ít người ở Việt Nam, Q.III, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1992, 
tr. 496-578.
(20) Đình Hy, Từ biển lên ngàn, sđd, tr. 68-87; tạp chí Đông Nam Á, số đặc biệt về Chăm, 1993, 
tr. 52-58.
(21) Năm 2000, Nxb Văn hóa Dân tộc cho in cuốn Truyện cổ dân gian Chăm do Trương Hiến Mai, 
Nguyễn Thị Bạch Cúc, Sử Văn Ngọc và Trượng Tốn dịch, biên soạn, tuyển chọn. Sách tập 
hợp được 58 truyện nhưng đa phần đều tuyển lại từ ấn phẩm có trước đó, bên cạnh không 
ghi xuất xứ rõ ràng, gây nhiều khó khăn cho giới nghiên cứu.
(22) Tuyển tập truyện cổ tích các dân tộc ở Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1987, tr. 59.
(23) Phan Xuân Biên, Phan An, Phan Văn Dốp, Văn hóa Chăm, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1991.
(24) Lưu Văn Đảo, sđd. Lưu ý: các sai lầm này đều có nguyên nhân từ Nhà xuất bản, bởi đây 
chỉ là bản nháp của Lưu Văn Đảo, được đưa cho một người không chuyên biên tập, khi in 
lại không thông qua tác giả. Giám đốc Nhà xuất bản (cũ) đã công nhận khuyết điểm này 
với tôi (Inrasara).
(25) Theo Bùi Khánh Thế, Cơ cấu tiếng Chăm, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1996, Chàm Đông gồm 
cộng đồng đồng bào Chăm sống ở Ninh Thuận và Bình Thuận; Chàm Giữa bao gồm đồng 
bào Chăm ở TP Hồ Chí Minh, An Giang, Tây Ninh; và Chàm Tây là người Chăm ở Campuchia.
(26) Các sáng tác văn học Chăm (ví dụ các damnưy...) là nội dung quan trọng trong các lễ hội 
dân gian Chăm. Người Chăm đã hát những bài ca lịch sử hay tụng ca này trong nhiều lễ hội 
khác nhau. Bên cạnh đó, họ còn xem môi trường lễ hội như một dụng võ để họ bàn luận về 
triết lý, văn chương.
(27) Trong khi đi sưu tầm tư liệu ở vùng Ninh Thuận, người viết có sự ngạc nhiên lý thú là việc 
xuất hiện khá phổ biến ở nhiều làng chữ của ông Kadhar Gam Muk sinh 1910 ở Phước Lập, 
vợ người Mỹ Nghiệp. Hỏi ra, chúng tôi mới biết trong một thời gian dài ông sống bằng nghề 
chép thơ (nghiệp dư).
(28) Ở dạng Akhar thrah, hai mẫu tự này [và vài cặp khác nữa] có lối viết gần giống nhau.
(29) Ngày nay, bằng phương pháp ngữ học, chúng ta có thể xác định một cách tương đối niên đại 
xuất hiện của những thi phẩm này.
(30) Người Chăm đã cất giấu nó, nhưng không phải với tinh thần nhỏ nhen ích kỷ như một số 
người nghĩ. Vì nếu không làm thế, thì ngày nay còn đâu Akayet Inra Patra hay Akayet Um 
Mưrup Người Chăm thần thánh hóa các vị vua của họ, và di sản văn học cũng phải được 
dành cho một giá trị xứng đáng: tính linh thiêng.
(31) (A) là chữ viết tắt Aymonier E., Cabaton, A., Dictionaire Cam - Français, Leroux, Paris, 1906; 
(M) viết tắt Gérard Moussay, Dictionnaire Cam - Vietnamien - Français, Trung tâm Văn hóa 
Chàm, Phan Rang, 1971.
(32) Inrasara, (chủ biên), Văn học Chăm hiện đại - Thơ, Nxb Văn học, Hà Nội, 2008.
(33) Inrasara, Văn hóa - xã hội Chăm, nghiên cứu & đối thoại, tiểu luận, in lần thứ tư, Nxb Khoa 
học Xã hội, Hà Nội, 2011, tr. 243-253. Tham khảo thêm: Trần Ngọc Ninh giới thiệu, Một cõi 
tỉnh mê, Viện Việt học, California, Hoa Kỳ, 2015, tr. 37: 
38 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 9 (126) . 2015
 “Bài ru con Chăm đặt ra một vấn đề: là thơ lục bát gieo vần sáu-sáu đã có trong những bài 
phong dao Chăm, và không phải là một sáng tạo của ta, từ những câu lục bát gieo vần sáu-
bốn. Tất cả là một vay mượn trên một gợi ý của thơ Chăm vào thời đáng tin nhất là đời nhà 
Lý. Chúng ta vẫn sẽ giữ sự phân biệt hai biến thể của điệu lục bát. Biến thể I là lục bát sáu-
bốn, biến thể II là lục bát sáu-sáu. Nhiều người nói rằng biến thể I là lục bát cổ và là lục bát 
“bình dân”, còn biến thể II là lục bát trưởng thành và là lục bát của giới sĩ có học
 Thời Lý chữ Hán còn ở trong nhà chùa, những người học Khổng Mạnh trong chốn dân gian 
chưa nhiều lắm là vì nền đô hộ của Trung Hoa (Tống triều) đã chấm dứt mà sự học cử 
nghiệp trong nước chưa bắt đầu Sư cũng như Sĩ trong thời kỳ này đều còn sống trong mộng 
ảo và không biết gì đến những tiếp xúc giữa những người đàn bà ở ven đô hay Thanh Hóa, 
Nghệ An (châu Ô, châu Lý).
 Những người đàn bà này không học Hán văn nhưng đã làm nên lịch sử”. 
(34) Ông ngoại người viết bài này, tác giả Ariya Rideh Apwei không cho con cháu biết mình đã 
viết nên trường ca thế sự ấy, cũng xuất phát từ tinh thần vô danh Chăm. Chứ lẽ nào ông lại 
đi sợ con cháu hãm hại mình! 
(35) Phan Đăng Nhật, “Giới thiệu sử thi Chăm Howrroi ‘Chi - Chi Brit’”, Văn hóa các dân tộc thiểu 
số - Những giá trị đặc sắc, Nxb Khoa học Xã hội, 2009, tr. 524-550; Kasô Liễng, Trường ca 
tiếng cồng ông bà Hbia Lơđă, Hội Văn nghệ dân gian Phú Yên, 2000.
(36) Inrasara, Văn học Chăm khái luận, sđd, tr. 39-42.
(37) Tagalau - tuyển tập sáng tác, sưu tầm, nghiên cứu Chăm do Inrasara làm chủ biên ra số đầu 
tiên vào tháng 9/2000, đến nay đã qua 17 kỳ. Từ kỳ 16, Jalau Anưk là chủ biên thay Inrasara.
(38) Các sáng tác của Inrasara: Tháp nắng, Nxb Thanh niên, Hà Nội, 1996; Sinh nhật cây xương 
rồng, Nxb Văn hóa Dân tộc, 1997; Hành hương em - thơ, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh, 1999; 
Lễ Tẩy trần tháng Tư - thơ và trường ca, Nxb Hội Nhà văn, 2002; The Purification Festival in 
April, thơ song ngữ Anh - Việt, Nxb Văn nghệ, TP Hồ Chí Minh, 2005; Chân dung Cát - tiểu 
thuyết, Nxb Hội Nhà văn, 2006; Chuyện 40 năm mới kể & 18 bài thơ tân hình thức, Nxb Hội 
Nhà văn, 2006; Hàng mã ký ức, tiểu thuyết, Nxb Văn học & Cty Phương Nam, 2011; Những 
cuộc đi & cái Nhà, Nxb Hội Nhà văn và Công ty Sách Phương Nam, 2015. 
(39) Xem thêm: Inrasara, “Lặn sâu vào dân tộc, tự tin mở ra hướng hiện đại”, Nhập cuộc về hướng 
mở, Nxb Văn học, 2014, tr. 94-134. 
(40) Inrasara, “Sáng tác văn chương Chăm hôm nay”, Tagalau 1, Hội Văn học-Nghệ thuật các 
DTTS xuất bản, 2000. 
(41) Nguyễn Phạm Hùng, “Văn học Champa đang ở đâu?”, Tagalau 8, Nxb Văn nghệ TP Hồ Chí 
Minh, 2007, tr. 93-113.
TÓM TẮT
Bài viết là một tiểu luận phác thảo toàn cảnh văn học Chăm qua các nội dung chính: Thành 
tựu về sưu tầm và nghiên cứu văn học Chăm; Các đặc trưng văn học và sinh hoạt văn học Chăm; 
Hai thời kỳ lịch sử của văn học Chăm; Văn học Chăm hiện đại. Từ đó, người đọc có thể nhận thấy 
người Chăm sở hữu một nền văn học phong phú, mang đậm bản sắc dân tộc, và có những đóng 
góp đặc sắc vào nền văn học chung của dân tộc Việt Nam. Thế nhưng, tại sao cho đến hôm nay, 
nền văn học phong phú và đặc sắc của một dân tộc từng làm chủ một nền văn hóa-văn minh phát 
triển rực rỡ trong quá khứ ấy lại chưa được đưa vào một chương nào trong văn học sử Việt Nam? 
Câu hỏi ấy cần phải được đặt ra, cấp thiết hơn bao giờ.
ABSTRACT
AN OVERVIEW ON CHAM LITERATURE
The article is a small essay outlining the overview of Cham literature in the following main 
contents: Achievements on collecting and studying Cham liêrature; Cham literary features and 
literary life; Two historical periods of Cham literature; Modern Cham literature. From the above, 
readers can see that the Cham people possesses a rich literature imbued with national identity, 
which has remarkably contributed to the literature of Vietnam as a whole. But the fact that such a 
rich and unique literature of a nation which once owned a flourishing culture and civilization has 
not been introduced into Vietnamese historical literature is still an unanswerable question which 
needs to be solved, more urgent than ever.