Tai biến mạch máu não

TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO 
Tai biến mạch máu não là bệnh thường gặp ở người có tuổi. Bệnh thường để lại 
những di chứng nặng nề cho người bệnh, biến họ trở thành gánh nặng cho gia đình và 
xã hội. 
Trong các thống kê về bệnh tật của OMS, tai biến mạch máu não được coi là một 
trong 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu của 54/57 nước có thống kê. Trên 40 
nước, tai biến mạch máu não được coi là một trong ba nguyên nhân gây tử vong cao 
nhất. 
Theo Tổ chức y tế thế giới tai biến mạch máu não được định nghĩa như sau: 
+ Biểu hiện các rối loạn về chức năng thần kinh như hôn mê, liệt nửa người, nói đớ, 
nuốt bị sặc. xuất hiện nhanh, đột ngột. 
+ Các rối loạn chức năng này thường tồn tại quá 24 giờ. 
+ Các khám xét và thăm dò đã loại trừ nguyên nhân sang chấn thương sọ não. 
+ Dựa vào tiến triển của bệnh theo thời gian trong 2 đến 3 tuần đầu người ta phân tai 
biến mạch máu não ra 5 loại như sau: 
1. Khỏi hoàn toàn trước 24 giờ: Gọi là thiếu máu não cục bộ thoáng qua. Hiện nay coi 
là yếu tố nguy hiểm, không phải là tai biến mạch máu não thực sự. Những người này 
có thể bị tai biến mạch máu não thực sự sau đó nếu không quan tâm đến việc điều trị 
và phòng ngừa. 
2. Khỏi hoàn toàn sau 24 giờ bị liệt gọi là thiếu máu não có hồi phục. 
3. Khỏi một phần và di chứng kéo dài. 
4. Không hồi phục hoặc nặng lên liên tục. 
5. Tử vong. 
Tai biến mạch máu não có biểu hiện gì ? 
Trên thực tế người bị tai biến mạch máu não có 2 dạng thường gặp là nhũn não và 
xuất huyết não, cả 2 dạng này đều có những biểu hiện chung sau đây: 
* Rối loạn về tri giác: Có nhiều trường hợp người bệnh vẫn còn tỉnh táo, nhưng đa số 
là có tri giác giảm sút như: lơ mơ, ngủ gà đôi khi là hôn mê. 
* Rối loạn về vận động như: Liệt nửa người, nếu nặng người không tự đi lại được, 
trường hợp nhẹ người bệnh đi khó khăn khi đi hay bị rớt dép, liệt mặt cùng bên với 
bên bị liệt, liệt các cơ hầu họng làm cho người bệnh nuốt khó khăn khi ăn uống dễ bị 
sặc, thức ăn rớt vào đường hô hấp gây nghẹt thở có thể gây tử vong cho bệnh nhân. 
Ngoài ra người bệnh có thể bị tình trạng nói khó, hay không nói được, tiêu tiểu cũng 
không điều khiển được. 
Nguyên nhân của tai biến mạch máu não 
Trên thực tế rất khó xác định nguyên nhân gây ra tai biến mạch máu não, với phương 
tiện chẩn đoán hiện đại là CT-Scan chúng cũng chỉ có thể xác định được dạng tai biến 
mạch máu não là nhũn não hay xuất huyết não chứ không xác định được nguyên nhân 
gây ra tai biến mạch máu não. Về mặt lý thuyết người ta nhận thấy xuất huyết não hay 
chảy máu trong là do vỡ động mạch ở não (có thể do huyết áp cao làm vỡ động mạch 
não hoặc do vỡ mạch máu não bị dị dạng bẩm sinh). Nhũn não thường mạch máu não 
bị tắc nghẽn. Sự tắc nghẽn này do nhiều lý do trong đó có liên quan đến xơ vữa động 
mạch, một số bệnh tim mạch tạo ra cục máu đông trong tim theo dòng máu lên não 
làm tắc động mạch não. 
Một số vấn đề cần lưu ý trong chăm sóc người bị tai biến mạch máu não: 
* Tình trạng liệt cơ hầu họng làm cho nuốt khó khăn, dễ bị sặc khi ăn uống, gây tai 
biến hít vào phổi. Trường hợp nhẹ thì viêm phổi, nặng hơn là nghẹt đường hô hấp gây 
ngừng thở và tử vong. Khi cho ăn thức ăn nên xay nhuyễn, lỏng dễ nuốt nhưng cần 
nhớ là phải chứa đầy đủ chất dinh dưỡng. Nếu tình trạng ăn quá dễ sặc, bác sĩ sẽ cho 
đặt ống ăn từ mũi xuống dạ dày. 
* Loét xương cụt dễ xảy ra vì bệnh nhân bị liệt nằm một chỗ, không tự xoay xở được 
và tình trạng tai biến làm rối loạn thần kinh mạch máu dinh dưỡng da. Vì vậy người 
chăm sóc nên xoay trở bệnh nhân thường xuyên. 
* Nhiễm trùng phổi hay gặp vì tình trạng liệt làm người bệnh nằm nhiều không thể hít 
thở sâu được, cộng với sự tiết nhiều đàm nhớt làm cho phổi thường xuyên bị ứ đọng 
các chất tiết này dễ dẫn đến nhiễm trùng. Để tránh những biến chứng này, người chăm 
sóc nên đỡ người bệnh ngồi dậy, nhắc người bệnh hít thở sâu và vỗ lưng. Vỗ lưng là 
việc làm rất đơn giản mà có hiệu quả. Cách vỗ lưng đúng như sau: Đỡ người bệnh 
ngồi dậy, xếp kín các ngón tay, lòng bàn tay hơi khum, vỗ đều hai bên lưng từ giữa 
lưng lên hai vai. Tránh động tác sai là xòe bàn tay đánh vào lưng người bệnh. 
* Đau khớp vai bên bị liệt vì khi ngồi trọng lượng cánh tay kéo khớp vai sệ xuống và 
khi đỡ ngồi người nhà hay nắm tay bên liệt kéo bệnh nhận ngồi dậy dẫn đến giãn khớp 
vai. Để tránh biến chứng này, các bệnh nên treo tay bên liệt bằng miếng vải hình tam 
giác hay dùng một khăn lông lớn. Khi đỡ ngồi thì nâng phía sau cổ không nên kéo tay 
bên liệt. 
Phục hồi chức năng cho người bệnh tai biến mạch máu não 
Vấn đề phục hồi chức năng có ý nghĩa rất lớn với người bệnh tai biến mạch máu não, 
có ý nghĩa kéo dài sự sống và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Mục 
tiêu của phục hồi chức năng là chống teo cơ và cứng khớp giúp tăng phần nào sức cơ. 
Phục hồi chức năng gồm các vấn đề chính sau đây: 
Trong trường hợp liệt nặng hoàn toàn nên tập thụ động tại giường. Tập tất cả các khớp 
từ khớp ở ngón tay, ngón chân đến các khớp lớn như khớp vai khớp háng. Tập mỗi lần 
15 - 30 phút ngày 2 - 3 lần. 
Trong trường hợp liệt bán phần, người bệnh còn cử động được nhưng khó khăn thì 
cần tập trợ giúp nghĩa là cho người bệnh tập bình thường, khi thấy động tác nào khó 
khăn thì giúp cho người bệnh cử động hết tầm hoạt động của khớp. Trong những 
trường hợp này đôi khi phải dùng thêm dụng cụ trợ giúp. 
Còn nếu liệt nhẹ người bệnh còn tự sinh hoạt được có thể tự tập luyện theo hướng dẫn 
của kỹ thuật viên vật lý trị liệu, vài lần sau tự tập. Khi thuần phục cần học thêm những 
bài tập khác cao cấp hơn. Lưu ý tập dáng đi đúng đẹp, không cần đi nhanh. Tránh 
dáng đi tự phát không nhấc chân lên cao dáng đi chân phát cỏ. 
Điều trị cấp cứu 
Trong điều trị cấp cứu bác sĩ sẽ cho các thuốc sau đây: 
- Thở oxy 
- Thuốc ổn định huyết áp 
- Thuốc chống hiện tượng phù ở não 
- Cung cấp vitamin và chất khoáng 
- Thuốc chữa các bệnh đi kèm như tiểu đường, hay biến chứng của bệnh viêm phổi, 
loét. Trong chăm sóc cấp cứu việc xoay xở chống loét, hút đàm nhớt ở phổi thường 
xuyên, vỗ lưng để tránh ứ đọng ở phổi có ý nghĩa rất lớn. 
Phòng ngừa tai biến mạch máu não và phòng ngừa tai biến tái phát bằng cách thực 
hiện tốt các việc sau đây 
Ngừng hút thuốc lá: Thuốc lá là nguy cơ chính của bệnh mạch máu có thể dẫn đến tai 
biến mạch máu não. 
Điều trị tốt bệnh cao huyết áp: Cao huyết áp là nguyên nhân chính gây ra xuất huyết 
não. Cao huyết áp cũng là yếu tố làm tăng tốc xơ vữa động mạch tạo thuận lợi cho 
tình trạng nhũn não. 
Tiểu đường cũng là yếu tố nguy cơ chủ yếu của mảng xơ vữa động mạch lớn và gây 
thiếu máu lên não. Tăng cholesterol máu cùng với tăng triglyceride máu cũng thường 
phối hợp với tai biến mạch máu não. Tăng số lượng hồng cầu trong máu quá cao cũng 
có thể gây cơn thiếu máu não hay nhũn não. 
Ngoài việc điều trị tốt các bệnh có thể dẫn đến tai biến mạch máu não như trên việc 
dùng mỗi ngày 1 viên Aspirin liều thấp khoảng 80mg cũng cho hiệu quả tốt (thuốc 
này cần có chỉ định của bác sĩ).