Không gian, thời gian nghệ thuật trong kịch bản tuồng Đào Tấn

TAN TRAO UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE 
 KHÔNG GIAN, TH ỜI GIAN NGH Ệ THU ẬT TRONG K ỊCH B ẢN TU ỒNG ĐÀO T ẤN 
 Art space and art time in the scenario of Dao Tan’s Tuong 
 Ngày nh ận bài: 12/10/2016; ngày ph ản bi ện: 18/10/2016; ngày duy ệt đă ng:21/11/2016 
 Đinh Th ị Kim Th ươ ng * 
 TÓM T ẮT 
 Không gian ngh ệ thu ật và th ời gian ngh ệ thu ật là m ột trong nh ững ph ươ ng th ức bi ểu hi ện th ế 
gi ới qua tác ph ẩm v ăn h ọc. Nghiên c ứu không gian th ời gian ngh ệ thu ật trong k ịch b ản tu ồng Đào 
Tấn c ũng là m ột cách ti ệp c ận để gi ải mã nh ững giá tr ị văn h ọc trong các tác ph ẩm c ủa “H ậu T ổ 
ngh ề tu ồng”. 
 Từ khóa: Không gian ngh ệ thu ật; th ời gian ngh ệ thu ật; tu ồng Đào T ấn 
 ABSTRACT 
 Art space and art time is one of method to express the world's by literature. Studying art space 
and art time in Dao Tan’s Tuong is also an approach to clarify the literary values of the “posteriori 
ancestor of Tuong” work. 
 Keywords : Art space; art time; Dao Tan’s Tuong 
 1. Đặt v ấn đề bằng lý thuy ết không gian, th ời gian ngh ệ 
 Không gian và th ời gian là m ột ph ạm trù thu ật c ủa thi pháp h ọc. 
tri ết h ọc ch ỉ s ự t ồn t ại c ủa th ế gi ới v ật ch ất. 2. Không gian ngh ệ thu ật 
Tác ph ẩm v ăn h ọc là m ột th ế gi ới ngh ệ thu ật. Không gian là môi tr ường t ồn t ại c ủa con 
Trong th ế gi ới đó, con ng ười t ồn t ại trong m ột ng ười: dòng sông, cánh đồng, ng ọn núi, đèo 
kho ảng không gian và th ời gian đặ c bi ệt, đó là xa, bi ển c ả... Không gian là n ơi tác gi ả tri ển 
không gian ngh ệ thu ật và th ời gian ngh ệ thu ật. khai s ự ki ện, bi ến c ố, là ch ỗ cho nhân v ật ho ạt 
Nó không ch ỉ là không gian và th ời gian v ật động. Không gian có th ể t ồn t ại d ưới hai hình 
ch ất mà là m ột ph ươ ng th ức bi ểu hi ện th ế gi ới th ức là không gian v ật lý, không gian phi v ật 
tinh th ần, hi ện th ực đờ i s ống thông qua tác lý. Không gian v ật lý là không gian chúng ta 
ph ẩm v ăn h ọc. có th ể tri giác được b ằng các giác quan nh ư địa 
 Là nhà so ạn tu ồng xu ất s ắc nh ất trong điểm, n ơi ch ốn, con ng ười, s ự v ật... Không 
giai đoạn n ửa cu ối th ế kỷ XIX, k ịch b ản gian phi v ật lý là không gian con ng ười có th ể 
tu ồng Đào T ấn đã được nghiên c ứu d ưới tri nh ận được nh ưng không tri giác được b ằng 
nhi ều góc độ khác nhau nh ư: n ội dung t ư các giác quan nh ư: không gian tâm t ưởng, 
tưởng, k ết c ấu, ngôn ng ữ, nhân v ật... nh ưng không gian tâm linh 
vấn đề không gian, th ời gian ngh ệ thu ật trong Tu ồng là lo ại hình ngh ệ thu ật t ổng h ợp 
kịch b ản tu ồng c ủa ông ch ưa được đề cập đến bao g ồm k ịch b ản v ăn h ọc, v ũ điệu, âm nh ạc, 
một cách c ụ th ể. Ở bài vi ết này, chúng tôi ti ếp bối c ảnh sân kh ấu, hóa trang, ph ục trang... 
cận, nghiên c ứu k ịch b ản tu ồng c ủa Đào T ấn trong đó ph ươ ng th ức bi ểu hi ện ch ủ y ếu là ước 
* Th ạc s ĩ - Tr ường Đạ i h ọc Th ủ đô Hà N ội 
42 No.04_November 2016 
 TẠP CHÍ KHOA H ỌC ĐẠ I H ỌC TÂN TRÀO 
lệ. Do đó không gian có m ột v ị trí vô cùng hay Chinh ph ụ ngâm của Đặng Tr ần Côn ( Đoàn 
quan tr ọng trong vi ệc ch ỉ d ẫn b ối c ảnh để c ảm Th ị Điểm di ễn Nôm), s ự khát khao h ạnh phúc 
th ụ tu ồng. Đố i v ới tu ồng truy ền th ống v ới đặ c của Thúy Ki ều khi g ặp Kim Tr ọng và s ự bẽ 
tr ưng “n ội dung cung đình, nhân v ật phong bàng của nàng khi ở lầu Ng ưng Bích ( Truy ện 
ki ến”, không gian th ường được miêu t ả ch ủ Ki ều - Nguy ễn Du), đó còn n ỗi đau ai oán khi 
yếu là không gian v ật lý g ắn v ới c ảnh cung mất v ợ trong Khuê ai l ục (Ngô Thì S ĩ) và Văn 
vàng, điện ng ọc c ủa tri ều đình phong ki ến là tế Tr ươ ng Qu ỳnh Nh ư (Ph ạm Thái)... 
nơi di ễn ra h ầu h ết các s ự ki ện c ủa truy ện. Đó Trong tu ồng c ủa Đào T ấn, không gian 
là nh ững Tri ều T ề ( Sơn H ậu), Tri ều Nguyên khuê phòng được s ử dụng nh ư b ối c ảnh để tâm 
(Tam n ữ đồ v ươ ng ), Tri ều đình Cát Th ượng sự, t ự tình và giao duyên. Đó là khuê phòng 
Nguy ễn ( Đào Phi Phụng ), Tri ều Ca ( Tr ầm của V ươ ng Ki ều Quang n ơi nàng cùng Bích 
Hươ ng các )... Trong không gian đó, các mâu Đào (Tri ệu Khánh Sanh) s ớm t ối h ọc thêu thùa 
thuẫn hình thành và phát tri ển t ạo ra xung đột và tâm s ự chuy ện n ữ nhi. Ở nơi đó ấp ủ ước 
kịch và phát tri ển đế n cao trào. Không gian th ế mơ h ạnh phúc c ủa Ki ều Quang và nh ững tâm 
sự có được nh ắc đế n nh ưng không nhi ều và sự băn kho ăn c ủa nàng v ề một ng ười th ị nữ 
không chi ph ối ch ủ đề t ư t ưởng, n ội dung c ủa với “hành vi l ạ lùng”. Đồng th ời đó c ũng là 
tác ph ẩm. nơi “n ươ ng mình” c ủa Tri ệu Khánh Sanh 
 Trong các tu ồng b ản do Đào T ấn nhu ận trong vai Bích Đào v ới lòng bi h ận khôn cùng 
sắc, về c ơ b ản các không gian được gi ữ nguyên tr ước th ời cuộc đảo điên“ Kham thán th ời v ận 
nh ư các b ản tu ồng c ổ. Nh ưng trong các v ăn b ản chi điên đảo/Ta h ồ tình th ế chi quai vi ” (Xót 
tu ồng do ông sáng tác, có s ự chuy ển bi ến không bấy v ận th ời điên đảo/ Đau vì tình th ế rối ren) 
nh ỏ trong cách l ựa ch ... ệ đố t h ươ ng l ễ 
ki ến. Vì v ậy nên khi vua Tr ụ có nh ững l ời nói Ph ật, b ỗng sinh thói t ục, nép bên đèn m ỉm c ười 
và hành động su ồng sã v ới b ức t ượng làm dâng hoa nên b ị đọ a xu ống tr ần gian, m ười sáu 
bằng g ỗ tr ầm h ươ ng thì c ũng nh ư đang tr ực tu ổi hoa h ờn li ễu th ẹn” nay “ tr ần duyên d ĩ 
ti ếp gh ẹo trêu th ần N ữ Oa. Điều đó làm chúng mãn, đồng quy t ịnh độ ”. Các không gian tâm 
ta liên t ưởng, trong th ế gi ới này, các v ị th ần có linh l ồng ghép vào nhau, t ừ th ế gi ới th ực sang 
năng l ực siêu nhiên qu ảng đạ i, có th ể bi ết được th ế gi ới ảo, t ừ tr ần gian đế n thiên đình, th ế gi ới 
mọi chuy ện trong thiên h ạ. Trong th ế gi ới này con ng ười đế n v ới th ế gi ới th ần tiên, yêu ma 
có Ph ật, có tiên, có th ần và có c ả yêu tinh, yêu cùng t ồn t ại và gây ảnh h ưởng l ẫn nhau theo 
quái. Con ng ười, th ần tiên và yêu ma cùng quy lu ật nhân qu ả Có th ể nói r ằng không 
chung s ống v ới nhau, ảnh h ưởng l ẫn nhau. Th ế gian chính chi ph ối tu ồng b ản Tr ầm H ươ ng các 
gi ới này c ũng có quy lu ật riêng, có l ực l ượng là không gian tâm linh. Trong đó không ch ỉ có 
th ống tr ị áp ch ế và sai b ảo nh ững th ế l ực khác. th ế gi ới con ng ười, có th ế gi ới th ần ph ật mà th ế 
Vậy nên khi “ch ốn uy linh nhi ều ti ếng l ăng gi ới c ủa yêu tinh, yêu quái c ũng được miêu t ả 
khi” Th ần N ữ Oa bèn “chiêu yêu huy ền xu ất một cách sinh độ ng. Đó là th ế gi ới hoang dã, 
không trung”. H ồ Ly, yêu quái bèn tr ở thành thú tính c ủa qu ần yêu mà không cách nào che 
công c ụ để tr ừng ph ạt cái ác: gi ấu được. Khi H ồ Ly m ở y ến chiêu m ời qu ần 
 Hồ Ly: Ph ụng chi ếu v ăn, ph ụng chi ếu yêu v ề d ự ti ệc, H ồ Ly d ạy chúng gi ả tiên nh ưng 
văn bản ch ất yêu quái v ẫn t ừ t ừ được b ộc l ộ, chúng 
 ă ị ố ố ượ ử
 (T ẩu) Tr ực h ướng tri ều Ca, d ả di ệu thích n th t s ng, “u ng r u hi ha”, nôn m a 
 ắ ị ộ đ ị
thu ật ti ềm khuynh b ạo chúa kh p nhà và b l cái uôi yêu quái. Khi b truy 
 sát, chúng b ỏ ch ạy tán lo ạn, hi ện nguyên hình 
 Tạ t ừ đơn ph ủ, tr ượng tôn linh đắ c tri ển 
 và chui vào m ả để ch ốn 
vị tài 
 Tươ ng t ự nh ư Tr ầm H ươ ng các, các 
 (Th ẳng t ới cung vua, dùng phép l ạ di ệt 
 tu ồng b ản Sơn h ậu, H ộ sinh đàn, Hoàng Phi 
tr ừ b ạo chúa 
 Hổ quá gi ới bài quan, Khuê các anh hùng 
48 No.04_November 2016 
 TẠP CHÍ KHOA H ỌC ĐẠ I H ỌC TÂN TRÀO 
cũng ch ứa đự ng nh ững không gian tâm linh dòng suy ngh ĩ ấy, th ời gian đã không tuân theo 
mang đậm màu s ắc Ph ật giáo và tín ng ưỡng nh ững tr ật t ự thông th ường. Trong Di ễn võ 
dân gian. Chính nh ững nét v ăn hóa riêng bi ệt đình , Tri ệu Khánh Sanh trên đường tr ốn ch ạy 
này bi ểu hi ện rõ đặc tr ưng đa h ợp c ủa v ăn hóa kh ỏi s ự truy sát c ủa Bàng H ồng, chàng miên 
dân t ộc. Vì v ậy m ặc dù m ượn c ốt truy ện n ước man suy ngh ĩ v ề thân ph ận long đong hi ện t ại, 
ngoài nh ưng các tác ph ẩm c ủa ông v ẫn h ết s ức lại nh ớ về nh ững ngày tháng h ạnh phúc bên 
gần g ũi v ới ng ười Vi ệt. Ki ều Quang và hy v ọng t ươ ng lai có th ể “châu 
 Không gian ngh ệ thu ật bi ểu hi ện trong về hi ệp ph ố” r ồi l ại gi ật mình v ới th ực t ại bị 
tu ồng c ủa Đào T ấn r ất phong phú và đa d ạng. truy sát đến n ơi: 
Cùng v ới nh ững y ếu t ố khác c ủa thi pháp ngh ệ Khánh sanh: (Tán) Phong c ấp viên 
thu ật, không gian ngh ệ thu ật là m ột trong thanh s ầu 
nh ững ph ươ ng ti ện quan tr ọng để tác gi ả xây Đồ cùng c ổ nhân kh ấp 
 ự ậ ố ệ ủ ẩ
d ng nhân v t, c t truy n c a tác ph m. Có ch ữ “Tái ông th ất mã tri phi phúc” 
 3. Th ời gian ngh ệ thu ật 
 Còn s ự tình c ủa tôi bây gi ờ, bi ết khi 
 3.1. S ự đảo l ộn tr ật t ự tuy ến tính th ời nào... 
gian trong tu ồng Hi ệp ph ố hoàn châu kh ả dĩ gi ải ưu 
 ồ ạ ấ ự ự ữ
 Tu ng là lo i hình sân kh u t s tr (Nam) X ăn tay l ần g ỡ sợi s ầu 
tình ph ươ ng Đông. Y ếu t ố tự sự được th ể hi ện 
 Tóc lo đã tr ổ trên đầu hùng anh 
qua l ời k ể của nhân v ật và tr ật t ự tuy ến tính 
thời gian trong tác ph ẩm. Th ời gian trong Khôn lau n ước m ắt th ường tình 
tu ồng c ổ là th ời gian tu ần t ự một chi ều, s ự Em ơi! Nỗi ai ng ơ ngác n ỗi mình bâng 
ki ện gì x ảy ra tr ước k ể tr ước, s ự ki ện gì x ảy ra khuâng 
sau k ể sau và di ễn ti ến cho đến h ết tác ph ẩm. Ti ếng ba quân nghe ch ừng r ộn đến 
 Đối v ới các tu ồng b ản do Đào T ấn sáng Hò h ọ... Gi ục vó l ừa tách d ặm s ơn khê 
tác, tr ật t ự của th ời gian d ường nh ư không còn Rõ ràng có s ự pha tr ộn gi ữa hi ện t ại, quá 
tuân theo quy lu ật chung c ủa tu ồng truy ền kh ứ và t ươ ng lai trong suy ngh ĩ c ủa Khánh 
th ống c ũng nh ư nh ững nguyên t ắc c ủa sân Sanh. Th ủ pháp đảo ng ược th ời gian trong suy 
kh ấu t ự sự. Chúng ta th ấy có d ấu hi ệu đảo l ộn ngh ĩ và đồng hi ện th ời gian để làm n ổi b ật tâm 
tr ật t ự th ời gian trong l ời k ể của nhân v ật và s ự tr ạng b ế tắc, bi th ươ ng c ủa con ng ười được 
đồng hi ện th ời gian - không gian trong cùng Đào T ấn s ử dụng trong h ầu h ết các phân đoạn 
một c ảnh. độc tho ại n ội tâm c ủa nhân v ật hay tâm s ự trên 
 Không gi ống nhân v ật mô th ức trong đường cô chinh nh ư Ti ết C ươ ng, Hoàng Phi 
tu ồng c ổ, nhân v ật c ủa Đào T ấn đã “thoát thai” Hổ, Lan Anh, Gi ả Th ị, Đát K ỷ... 
kh ỏi d ạng “nhân v ật m ặt n ạ” quen thu ộc c ủa Một bi ểu hi ện khác c ủa th ời gian đồng 
tu ồng để hóa thân thành nh ững con ng ười th ực hi ện là vi ệc tái hi ện song hành các hành động, 
có tính cách, tâm h ồn và c ảm xúc trong tác tâm tr ạng c ủa nhân v ật trong cùng m ột kho ảng 
ph ẩm. Chính vì v ậy, nh ững suy ngh ĩ, tình c ảm th ời gian. Ph ươ ng pháp tái hi ện này khi ến 
của nhân v ật không tuân theo mô th ức mà tuân chúng ta liên t ưởng t ới cách ph ản ánh đặc 
theo nh ững quy lu ật c ủa t ư duy, tâm lý. Và tr ưng c ủa ngôn ng ữ điện ảnh. Trong cùng m ột 
dường nh ư nhân v ật c ủa Đào T ấn “ngh ĩ” nhi ều cảnh th ể hi ện nhi ều không gian và th ời gian 
hơn là nhân v ật “hành động”. Chính trong 
 SỐ 04 - THÁNG 11 N ĂM 2016 49
TAN TRAO UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE 
khác nhau v ới các nhân v ật có nh ững hành Cắp nách hòn núi Thái v ượt qua b ể bắc 
động, c ảm xúc khác nhau, t ừ đó bao quát được Trên đời không có hai, trên chi ến tr ường 
toàn b ộ bối c ảnh tác ph ẩm trong m ột ph ạm vi ai là k ẻ đủ sức đối ch ọi 
rộng. Trong Cổ thành , ngay màn giáo tu ồng, ta 
 Trong nhân gian ta là b ậc nh ất, tên tu ổi 
th ấy xu ất hi ện ba nhân v ật ở ba không gian 
 đáng nêu chung v ới các t ướng gi ỏi đời x ưa) 
khác nhau cùng bày t ỏ suy ngh ĩ và tâm tr ạng 
 Cách k ết c ấu ba h ồi ng ắn liên ti ếp ch ỉ 
của mình. Đó là Tr ươ ng Liêu v ới khí th ế bừng 
 bao g ồm l ời t ự bạch c ủa ba nhân v ật trong ba 
bừng đuổi theo Quan Công: 
 khung c ảnh khác nhau là s ự đồng hi ện th ời 
 Mạc n ại phong s ươ ng phi s ất mã gian trên b ề mặt v ăn b ản. Do gi ới h ạn tuy ến 
 Bất phân trú d ạ đáo quan thành tính c ủa ngôn ng ữ, Đào T ấn dùng các h ồi ng ắn 
 Ti ết phong m ộc võ thiên s ơn l ộ để chuy ển không gian liên t ục nh ư nh ững tia 
 Đới nguy ệt phi tinh v ạn lý trình cắt ch ớp nhoáng để di ễn t ả ba không gian cùng 
 xảy ra trong m ột th ời gian. Thông th ường 
 (Ch ẳng nài gió b ụi lao thân ng ựa 
 trong tu ồng, các nhân v ật ch ỉ đối tho ại tr ực 
 Không qu ản ngày đêm t ới ải quan 
 ti ếp trong cùng m ột không gian, th ời gian ch ứ 
 Dầm dãi gió m ưa ngàn đỉnh núi hi ếm khi di ễn t ả ba không gian khác nhau 
 Mang sao đội nguy ệt v ượt muôn trùng) trong m ột th ời gian. Đây là m ột trong nh ững 
 Còn Quan V ũ lúc đó c ũng v ới khí th ế cách tân đáng k ể về mặt sân kh ấu c ủa Đào 
hùng d ũng ngút tr ời chém t ướng b ăng ải v ới Tấn. Vi ệc miêu t ả ba nhân v ật v ới tài n ăng 
mong mu ốn s ớm nh ất đư a hai ch ị về Cổ thành tuy ệt đỉnh khí th ế hùng c ường đồng hi ện trong 
hội ng ộ với đại ca và tam ca: một th ời gian khi ến chúng ta d ự đoán được s ự 
 Cái th ế anh hùng m ạc d ữ kinh gặp g ỡ của ba nhân v ật này s ẽ có nh ững bi ến 
 cố không ng ờ. Điều đó t ạo s ự lôi cu ốn, h ấp 
 Phong s ươ ng v ạn lý tri ển b ằng trình 
 dẫn đối v ới ng ười xem tu ồng và c ũng làm cho 
 Ng ũ quan tr ực quá phò xa tr ượng 
 sân kh ấu tu ồng chân th ực và sinh động h ơn. 
 Sơn h ải gian nguy nh ược lý bình 
 Vi ệc đồng hi ện th ời gian còn được Đào 
 (D ưới th ế anh hùng d ễ mấy ai Tấn s ử dụng khi miêu t ả tâm tr ạng c ủa nh ững 
 Gió s ươ ng muôn d ặm cánh chim tr ời nhân v ật c ặp đôi nh ư: Lan Anh - Ti ết C ươ ng, 
 Xông pha n ăm ải phò hai ch ị Khánh Sanh - Ki ều Quang, Hoàng Phi H ổ - 
 Gi ả Th ị. Các c ặp đôi này đều ph ải ch ịu c ảnh 
 Đạp núi san b ằng m ọi hi ểu nguy) 
 ân ái chia ly, tâm tr ạng bu ồn, nh ớ th ươ ng kh ắc 
 Cũng trong th ời gian ấy, H ạ Hầu Đôn 
 kho ải đều được th ể hi ện qua suy ngh ĩ và độc 
cũng đang tr ấn ải ch ờ Quan V ũ b ằng m ột khí 
 tho ại n ội tâm. Vi ệc đồng hi ện th ời gian giúp 
th ế oai phong, hùng d ũng: 
 ng ười đọc đối chi ếu tâm tr ạng c ủa hai nhân v ật 
 Ngang ngang khí khái d ục l ăng tiêu khi ến n ỗi đau nh ư được nhân hai, s ức m ạnh 
 Kh ả hi ệp thái s ơn b ắc h ải siêu truy ền c ảm m ạnh m ẽ hơn r ất nhi ều l ần. 
 Th ế th ượng vô song, chi ến địa thùy n ăng 3.2. Th ời gian tâm t ưởng và th ời gian 
tài l ực địch? tâm linh 
 Nhân gian đệ nh ật, h ọa đài ưng c ộng Th ời gian tâm t ưởng và th ời gian tâm 
tánh danh bêu linh trong tu ồng đề u b ị chi ph ối b ởi quan ni ệm 
 (Khí khái hiên ngang mu ốn v ượt lên cá nhân và mang tính ước l ệ. 
tr ời th ẳm 
50 No.04_November 2016 
 TẠP CHÍ KHOA H ỌC ĐẠ I H ỌC TÂN TRÀO 
 Trong v ăn h ọc trung đạ i nói chung và đêm. Đát K ỷ b ị đoạt h ồn khi “ đã khuya kho ắt 
trong tu ồng nói riêng, con ng ười th ường có xu ỷ khôn làm t ỉnh”, Linh Tá xu ất hi ện soi đường 
hướng mu ốn làm ch ủ th ời gian hay nói cách gi ữa đêm t ối m ịt mùng, Gi ả Th ị hi ện h ồn khi 
khác th ời gian th ường được ph ản ánh qua l ăng Hoàng Phi H ổ đang ng ủ b ỗng th ấy “ Gió phút 
kính ch ủ quan c ủa con ng ười. Do v ậy th ời gian động bên màn/ Kìa tay ai c ầm đuốc?” 
tâm t ưởng th ường có s ự khác bi ệt khá l ớn so Th ời gian tâm linh có th ể làm ta quên đi 
với th ời gian th ực t ế. Quy lu ật “ngày vui ng ắn sự khác bi ệt trong hi ện th ực vì nó ti ếp n ối hi ện 
ch ẳng tày gang” chi ph ối c ảm quan v ề th ời th ực, nh ập làm m ột v ới th ời gian trong hi ện 
gian c ủa h ầu h ết các nhân v ật trong tu ồng. th ực ho ặc là m ột ph ần c ủa hi ện th ực. Do đặc 
Trong hoàn c ảnh chia ly, các nhân v ật đề u có tr ưng c ủa sân kh ấu truy ền th ống Vi ệt Nam là 
xu h ướng hoài ni ệm v ề nh ững tháng ngày h ạnh tự sự - tr ữ tình, di ễn ti ến các s ự ki ện di ễn ra 
phúc và c ảm nh ận kho ảng th ời gian đó th ật theo m ột chi ều, các s ự ki ện ti ếp n ối nhau xu ất 
ng ắn ng ủi, kèm theo đó là nh ững ti ếc nu ối hi ện theo th ời gian m ột cách tu ần t ự nên th ời 
khôn nguôi. Đó là tâm tr ạng Hoàng Phi H ổ - gian th ực và th ời gian tâm linh xen k ẽ nối ti ếp 
Gi ả Th ị trong phút hàn huyên ng ắn ng ủi t ại nhau. S ự chuy ển bi ến th ời gian trong tu ồng r ất 
mi ếu th ần, tâm tr ạng c ủa Khánh Sanh - Ki ều nhanh, ch ỉ qua l ời thu ật c ủa nhân v ật mà ta có 
Quang lúc chia tay ti ễn Khánh Sanh lên đường th ể đi t ừ không gian này sang không gian 
tr ốn ch ạy s ự truy đuổi c ủa Bàng H ồng, tâm khác, t ừ th ời gian th ực đến th ời gian tâm linh 
tr ạng Ti ết C ươ ng - Lan Anh sau l ần h ội ng ộ trong nháy m ắt. 
th ứ nh ất t ại Long S ơn tr ại. S ự đố i l ập gi ữa 
 Thời gian tâm linh trong tu ồng có nh ững 
“ngày vui thì ng ắn ng ủi” còn nh ững ngày chia 
 nh ịp điệu, s ắc độ riêng để ph ản ánh hi ện th ực. 
xa thì dài d ằng d ặc b ị chi ph ối b ởi tình c ảm và 
 Yếu t ố tâm linh xu ất hi ện trong tu ồng th ường 
cảm xúc c ủa con ng ười. Đứ ng tr ước đau bu ồn, 
 mang m ột ý ngh ĩa nh ất định nên ch ứa đựng 
đứng tr ước nỗi cô đơn, con ng ười th ường có 
 trong đó kho ảng sâu v ăn hóa c ần di ễn gi ải. Vì 
xu h ướng chìm đắm vào trong đó và t ự huy ễn 
 vậy th ời gian tâm linh c ũng có th ể được rút 
ho ặc mình. Vì th ế th ời gian tâm t ưởng đôi khi 
 ng ắn trong m ột câu tr ần thu ật hay kéo dài b ằng 
được bi ểu hi ện b ằng th ời gian huy ền ảo v ới 
 cách miêu t ả rất t ỉ mỉ mọi di ễn bi ến tâm tr ạng, 
cặp đố i l ập “x ưa sao nay sao..” ho ặc “bao 
 mọi di ễn bi ến hành động c ủa nhân v ật, các s ự 
gi ờ nh ư x ưa”: 
 ki ện ho ặc nh ấn nhá trong câu ca, l ời hát. 
 “Ngày ngày l ặn su ối trèo non Kh ươ ng Linh Tá hi ện h ồn soi đèn cho Kim 
 Bao giờ cho đặ ng vuông tròn nh ư x ưa” Lân c ả đêm nh ưng th ời gian hi ện h ồn được 
 Th ời gian tâm t ưởng th ường xu ất hi ện nén đọng trong m ột câu tr ần thu ật. Gi ả Th ị 
vào lúc “v ầng ô khu ất núi”, “bóng tà” hay hi ện h ồn than khóc v ới ch ồng trong ch ốc lát 
“tr ăng tàn”, “bóng ác h ầu chênh” là nh ững th ời nh ưng tâm t ư tình c ảm dãi bày đến c ả lớp 
điểm g ợi bu ồn trong th ơ v ăn c ổ. tu ồng. Th ời gian tâm linh là bi ểu hi ện sinh 
 động c ủa th ời gian ngh ệ thu ật trong tu ồng. 
 Th ời gian tâm linh là th ời gian g ắn v ới 
sự xu ất hi ện c ủa các y ếu t ố tâm linh trong tác Nh ư v ậy có th ể th ấy, không gian và th ời 
ph ẩm. Th ời điểm được ch ọn để xu ất hi ện các gian ngh ệ thu ật trong k ịch b ản tu ồng Đào T ấn 
yếu t ố tâm linh th ường là đêm t ối, ch ạng v ạng cũng ch ịu s ự chi ph ối c ủa c ảm th ức không gian 
ho ặc r ạng sáng. Đó là nh ững th ời điểm v ượng th ời gian trong v ăn h ọc c ổ trung đạ i nh ư không 
âm khí ho ặc th ời kh ắc giao nhau gi ữa ngày và gian khuê phòng, không gian quan ải, th ời gian 
 SỐ 04 - THÁNG 11 N ĂM 2016 51
TAN TRAO UNIVERSITY JOURNAL OF SCIENCE 
tâm t ưởng Bên c ạnh đó, ông có nh ững cách trong cùng m ột c ảnh đã đem l ại nh ững hi ệu 
tân đáng k ể khi s ử dụng đa d ạng các ki ểu qu ả ngh ệ thu ật độ c đáo cho k ịch b ản tu ồng c ủa 
không gian, th ời gian tâm linh để bi ểu hi ện đờ i ông. V ới nh ững cách tân m ạnh m ẽ v ề n ội dung 
sống tinh th ần phong phú c ủa con ng ười. Đặc cũng nh ư ngh ệ thu ật, Đào T ấn x ứng đáng là 
bi ệt là s ự đả o l ộn tr ật t ự tuy ến tính c ủa th ời bậc th ầy c ủa v ăn ch ươ ng tu ồng, là nhà biên 
gian, s ử d ụng linh ho ạt không gian hành trình kịch tu ồng xu ất s ắc nh ất m ọi th ời đạ i, là “H ậu 
và s ự đồ ng hi ện nhi ều không gian th ời gian tổ ngh ề tu ồng” c ủa Vi ệt Nam. 
 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 
1. Hoàng Ch ươ ng (Ch ủ biên - 2008), Đào T ấn - tr ăm n ăm nhìn l ại, Nxb H ội Nhà v ăn, Hà N ội; 
2. Dươ ng Qu ảng Hàm (1941), Vi ệt Nam v ăn h ọc s ử y ếu, Nxb Đông Pháp, Hà N ội; 
3. Hoàng Châu Ký (1978), Tu ồng c ổ (t ập 1), Nxb Văn hóa, Hà N ội; 
4. Vũ Ng ọc Li ễn (2005), Đào T ấn tu ồng hát b ội, Nxb Sân kh ấu, Hà N ội; 
5. Mịch Quang (1963), “Bàn v ề một vài đặc điểm c ủa v ăn h ọc tu ồng”, Văn h ọc, (6), tr. 51 - 63 
6. Tr ần Đình S ử (1993), Giáo trình thi pháp h ọc, Nxb Đại h ọc S ư ph ạm Thành ph ố Hồ Chí 
 Minh, TPHCM; 
7. Tr ần Đình S ử (1999), Mấy v ấn đề Thi pháp v ăn h ọc trung đại Vi ệt Nam , Nxb Giáo d ục, Hà 
 Nội, Nxb Đại h ọc Qu ốc gia, Hà N ội. 
52 No.04_November 2016