Khai thác giá trị nghệ thuật Tuồng xứ Quảng trong phát triển du lịch thành phố Đà Nẵng

50 Trần Thị Mai An
 Khai thác giá trị nghệ thuật Tuồng xứ Quảng trong phát 
 triển du lịch thành phố Đà Nẵng
 Trần Thị Mai An
 Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng
 Đinh Lê Ngọc Oanh
 Trường THPT Liên Chiểu
 Email liên hệ: maiansp@gmail.com
 Tóm tắt: Xứ Quảng nói chung và Đà Nẵng nói riêng là mảnh đất sản sinh và nuôi dưỡng 
nhiều loại hình âm nhạc truyền thống, trong đó thể loại Tuồng rất được ưa chuộng. Trong bối 
cảnh phát triển du lịch như hiện nay, việc khai thác các loại hình nghệ thuật truyền thống để 
phục vụ cho du lịch rất được quan tâm. Bài viết tập trung phân tích các giá trị của loại hình 
nghệ thuật Tuồng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hơn việc khai thác giá trị này vào 
phục vụ phát triển du lịch thành phố Đà Nẵng. 
 Từ khóa: Tuồng, Đà Nẵng, giá trị, du lịch, sản phẩm
 Deploying artistic values of Tuồng for tourism development in Da Nang
 Abstract: The Quang land in general and Da Nang in particular is considered a land of 
diverse traditional music genres, of which Tuồng is the most popular. In the current context 
of tourism boom, the deployment of traditional art genres has attracted lots of attention. The 
article focuses on analyzing the values of Tuồng and proposing good and sound solutions to 
promoting the deployment as well as taking advantages of these values for the city’s tourism 
development.
 Keywords: Tuồng, Da Nang, values, tourism, products
 Ngày nhận bài: 15/05/2020 Ngày duyệt đăng: 10/01/2021
 1. Đặt vấn đề
 Trong dòng chảy lịch sử nghệ thuật dân tộc, tuồng là loại hình biểu diễn cổ truyền độc 
đáo được hình thành trên cơ sở ca, vũ, nhạc và các trò diễn xướng dân gian. Tuồng còn được 
gọi là hát bội, hát bộ. Cuối thế kỷ XVIII, Tuồng đã phát triển một cách hoàn chỉnh về mọi mặt 
từ kịch bản văn học đến nghệ thuật biểu diễn và được ghi nhận là loại hình nghệ thuật truyền 
thống đặc sắc của Việt Nam. 
 Xứ Quảng nói chung và Đà Nẵng nói riêng là mảnh đất sản sinh và nuôi dưỡng nhiều 
loại hình âm nhạc truyền thống, trong đó thể loại Tuồng rất được ưa chuộng. Trong bối cảnh 
phát triển du lịch như hiện nay, việc khai thác các loại hình nghệ thuật truyền thống để phục 
vụ cho du lịch rất được quan tâm. Các quốc gia châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc 
đã rất thành công trong việc khai thác tài nguyên nghệ thuật dân tộc vào hoạt động du lịch. 
Các thể loại Kinh Kịch (Trung Quốc), Gagaku, Nô (Nhật Bản), Pansori (Hàn Quốc) hay Robam 
(Campuchia),... là các sản phẩm du lịch văn hóa dân tộc đã để lại nhiều ấn tượng và được nhiều 
Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 51
du khách biết đến. Để góp phần khẳng định và phát triển các sản phẩm du lịch đặc sắc từ loại 
hình nghệ thuật Tuồng cho du lịch Đà Nẵng, bài viết tập trung phân tích các giá trị của loại 
hình nghệ thuật Tuồng xứ Quảng ở Đà Nẵng và đề xuất các giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao 
hơn việc khai thác giá trị này vào phục vụ du lịch tại địa phương. 
 2. Các giá trị của nghệ thuật Tuồng xứ Quảng ở Đà Nẵng
 Theo Hoàng Châu Ký (1973), Sở VHTT tỉnh Quảng Nam (2001), Vũ Đức Sao Biển (2010), 
Tuồng xứ Quảng với không gian gồm tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng và Quảng Ngãi, xuất hiện và 
phát triển từ đầu thế kỷ XVII đến cuối thế kỷ XVIII. Mở đầu là hoạt động của hai gánh hát Đức 
Giáo (nay thuộc xã Quế Châu, huyện Quế Sơn) và gánh hát Khánh Thọ (nay thuộc xã Tam Thái, 
huyện Phú Ninh) ra đời vào khoảng đầu thế kỷ XIX và có nguồn gốc từ Tuồng cung đình Huế. 
Đến khoảng những năm 70 của thế kỷ XIX, ở Quảng Nam và Đà Nẵng đã hình thành nên một 
số vùng Tuồng khá tiêu biểu như Tiên Phước, Nông Sơn, Điện Bàn, Hội An, Đại Lộc, Túy Loan, 
Miếu Bông1 Chợ Mới2 Sang đầu thế kỷ XX đến năm 1920 là giai đoạn phát triển rực rỡ của 
các rạp hát ở Quảng Nam và một loạt các trường Tuồng ở Đà Nẵng như Miếu Bông, Chợ Mới, 
Nam Ô3 Các gánh diễn nơi đây được tổ chức, quản lý tương đối nề nếp, quy mô từ lực lượng 
diễn viên đến trình độ biểu diễn. Theo nhận định của nhiều nhà nghiên cứu như Mịch Quang 
(1995), Phan Thị Huyền Trâm (2013), Nguyễn Văn Hiệp, Nguyễn Lê Tuyên (2013), Tuồng xứ 
Quảng ở Đà Nẵng trong giai đoạn này có sắc thái riêng, không bị pha tạp. Tuy nhiên, giai 
đoạn này chỉ kéo dài khoảng 20 năm rồi nhường cho sự xuất hiện của nghệ thuật Cải lương 
có nguồn gốc từ Nam Bộ. Từ năm 1920 đến Cách mạng tháng Tám 1945, nghệ thuật Tuồng ở 
Đà Nẵng tồn tại hai xu hướng là trung thành với những giá trị truyền thống của tuồng và đổi 
mới. Tiêu biểu cho xu hướng trung thành với giá trị truyền thống là sự ra đời Quảng Hiệp Ban 
(1932) của danh ca Chánh Đệ với sự tham gia của các nghệ nhân Tuồng ở Đà Nẵng như: Đội 
Tảo, Sáu Lai, Sáu Lê, Ngô Thị Liễu, Phó Sơn, Phó Thủ, Khi danh ca Chánh Đệ mất (năm 1940), 
gánh hát yếu dần và tan rã vào năm 1945. Tiêu biểu cho xu hướng 2 đổi mới là gánh hát Ý Hiệp 
Ban với việc tiếp thu toàn bộ những cái mới của nghệ thuật Cải lương bấy giờ để làm phong 
phú hơn nghệ thuật Tuồng, mở ra giai đoạn Tuồng kiếm hiệp, Tuồng tiểu thuyết hay Tuồng  ... àng phản ánh giá trị lịch sử trong từng giai đoạn ấy 
bấy nhiêu. Chất sử, giá trị sử trong tuồng đã thể hiện rõ nét đặc thù không gian, thời gian, dấu 
ấn lịch sử, sự kiện lịch sử, giai đoạn lịch sử hay tiến trình lịch sử trong đời sống văn hóa xã hội 
dân tộc Việt. Và cũng chính giá trị sử ấy của tuồng đã giúp đề cao lòng tự tôn dân tộc, giáo dục 
con người về tinh thần yêu nước từ suy nghĩ, cảm nhận đến hành động, là động lực, tinh thần 
giúp nhân dân đứng lên chống lại kẻ thù hoặc bảo vệ và xây dựng đất nước phát triển hơn. 
 2.4. Giá trị hiện thực
 Cũng giống như các loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống Chèo, Cải Lương, Kịch, 
giá trị hiện thực của Tuồng được phản ánh trong mỗi vở diễn. Và tùy vào ý đồ sáng tạo kịch 
bản của người nghệ sĩ mà tính hiện thực có thể đồng nhất với thực tại cuộc sống hoặc có sự 
khúc xạ ở những mức độ khác nhau. Mỗi chủ đề diễn của nghệ thuật Tuồng ở mỗi giai đoạn, 
thời kỳ đều có giá trị hiện thực trong từng biểu hiện nghệ thuật trình diễn của Tuồng. Từ hóa 
trang, phục trang đến đạo cụ, động tác, tổ hợp động tác vũ đạo, lời nói, tất cả đều có ý nghĩa 
phản ánh hiện thực xã hội sâu sắc. 
 Như trong thời kỳ 1920 - 1945, Tuồng Đà Nẵng phát triển xu hướng đổi mới, mở ra giai 
đoạn Tuồng kiếm hiệp, Tuồng tiểu thuyết hay Tuồng xuân nữ. Thực chất của lối tuồng này là 
viết dựa theo một tiểu thuyết đương thời nào đó hoặc sáng tác vở theo thể loại tiểu thuyết. 
Cách gọi Tuồng xuân nữ là vì hát theo điệu nhạc xuân nữ, điệu nhạc nghe êm tai, chứ không 
mang tính chiến đấu, bi hùng - bạo liệt như nhạc tuồng dạng truyền thống. Thời kỳ này những 
tác phẩm văn học hiện thực có giá trị của các nhà văn như Nguyễn Công Hoan, Nam Cao, 
Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố được đông đảo giới thanh niên và trí thức tiểu tư sản yêu thích. 
Nội dung các vở tuồng tiểu thuyết ở Đà Nẵng cũng nằm trong phạm vi văn học đó (Phan Thị 
Huyền Trâm, 2013, tr 66) và tính hiện thực của xã hội Việt giai đoạn này đã được khúc xạ phản 
ánh phần nào qua các vở diễn ấy. 
 Bên cạnh đó, giá trị hiện thực của Tuồng Đà Nẵng còn thể hiện rõ qua phục trang sân 
khấu. Đó là tấm gương phản chiếu trang phục đời sống xã hội rất rõ. Trang phục của mỗi vở 
diễn đều phản ánh không gian, thời gian trong một giai đoạn lịch sử cụ thể. Vì vậy, không thể 
dùng trang phục thời này sang thời khác, không dùng mẫu trang phục tộc người này cho tộc 
Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 55
người khác. Trang phục sân khấu tuồng đã mang tính hiện thực, mô phỏng theo trang phục 
của các nhân vật trong cuộc sống. Nhìn vào trang phục của các diễn viên trên sân khấu, khán 
giả phần nào nhận ra được thân phận, giai cấp, nhân phẩm của họ. Ngoài ra, trang phục tuồng 
còn khắc họa rõ hơn tính cách nhân vật, làm nổi bật hơn tuyến nhân vật mà vở diễn hướng đến. 
 2.5. Giá trị nhân văn
 Sở dĩ nghệ thuật truyền thống Tuồng Đà Nẵng từ khi ra đời cho đến nay vẫn luôn có 
được các khán giả của riêng mình là vì loại hình nghệ thuật này rất đậm đà bản sắc dân tộc, 
trong đó chính giá trị nhân văn của nghệ thuật tuồng, vở diễn tuồng khiến nó luôn có sức 
sống bền bỉ trong đối sánh với vô vàn các loại hình giải trí nghệ thuật cổ truyền khác. Chủ đề 
nổi bật của Tuồng luôn là sự xung đột diễn ra giữa cái thiện và cái ác một cách khốc liệt, và cái 
thiện đã thắng, luôn thắng hoàn toàn về mặt tư tưởng, tinh thần, tình cảm. Chính vì vậy, cho 
dù là đề tài quân quốc đậm nét với những tấm gương trung thần mẫu mực, trung, hiếu, tiết, 
nghĩa hay các đề tài quan hệ gia đình, xã hội thì cấu trúc kịch bản tuồng luôn được xây dựng 
với những giằng xé giữa tốt xấu một cách bạo liệt, để nhằm tạo nên sự lựa chọn hướng tới 
những chuẩn mực của đạo đức xã hội, xây dựng hình tượng nhân vật với các giá trị đạo đức 
cao đẹp hơn.
 Như vậy giá trị nhân văn trong mỗi tác phẩm tuồng được chuyển tải thông qua sự lao 
động nghệ thuật nghiêm túc và tài hoa của những nghệ sĩ, bức tranh cung bậc cảm xúc của 
sự lên án, phê phán xã hội; sự ngợi ca các phẩm chất tốt đẹp hoặc sự thương cảm, bênh vực 
vẻ lương thiện nào đó cho đến việc chỉ ra con đường, lối thoát cho nhân vật trong tuồng đều 
toát lên sự nhân văn, khẳng định giá trị, sức sống bền lâu của nghệ thuật Tuồng. 
 3. Khai thác các giá trị của loại hình nghệ thuật Tuồng xứ Quảng nhằm phát triển 
du lịch thành phố Đà Nẵng
 Có thể thấy, Tuồng là loại hình diễn xướng dân gian truyền thống đặc biệt tinh tế của 
văn hóa Việt Nam, là nhu cầu thiết yếu, thể thiện khát vọng chân thiện mỹ của con người Việt, 
góp phần xây dựng các giá trị tinh thần của xã hội người Việt. Những vấn đề về tư tưởng, về 
đạo đức xã hội được Tuồng chuyển tải bằng nghệ thuật biểu diễn đặc sắc thông qua số phận 
từng nhân vật để hướng đến bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, 
lối sống và nhân cách. Các giá trị mà Tuồng đem lại được công chúng đánh giá, tiếp nhận và 
ngưỡng mộ vì sự đa dạng phong phú của kho tàng văn hóa Việt. Trong bối cảnh giao lưu, hội 
nhập toàn cầu hóa như hiện nay, việc lựa chọn, khẳng định và giới thiệu quảng bá các giá trị 
văn hóa độc đáo của riêng mỗi tộc người, mỗi đất nước càng hết sức được quan tâm và chú ý. 
Các loại hình nghệ thuật truyền thống nói chung và Tuồng nói riêng được xem là những mảnh 
đất màu mỡ được sử dụng để đáp ứng các điều kiện và cơ hội hội nhập giao lưu ấy. Năm 2015, 
nghệ thuật Tuồng xứ Quảng ở Đà Nẵng được xếp hạng là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 
nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh là nơi tạo nên điểm nhấn ấn tượng về Tuồng ở Đà Nẵng. 
Cuối năm 2009, ngành du lịch Đà Nẵng đã lên ý tưởng khai thác loại hình nghệ thuật truyền 
thống Tuồng để xây dựng thành các chương trình nghệ thuật độc đáo, được biểu diễn thường 
xuyên phục vụ khách tại Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh và ở một số cơ sở nghệ thuật khác 
trong thành phố. Hơn 10 năm qua, ý tưởng đó đã đi vào hiện thực và đã gặt hái được những 
thành công nhất định. Mỗi năm, Nhà hát Tuồng Nguyễn Hiển Dĩnh vượt chỉ tiêu từ 200 đến 
250 suất diễn (Ngọc Hà, 2019). Các đơn vị lữ hành, cơ sở kinh doanh lưu trú đã phối hợp với 
nhà hát và các cơ sở biểu diễn nghệ thuật khác tổ chức các show diễn Tuồng trong chương 
56 Trần Thị Mai An
trình tour và điểm đến du lịch của khách. Tuồng xứ Quảng tại Đà Nẵng, từ tài nguyên văn hóa 
đặc sắc của vùng đất xứ Quảng đã trở thành sản phẩm du lịch độc đáo của thành phố trẻ. 
 Tuy nhiên, trong một thế giới phẳng như hiện nay, việc giao lưu hội nhập văn hóa giữa 
các quốc gia, các vùng đang diễn ra ngày một nhanh chóng, thị hiếu của con người cũng có 
nhiều cơ hội được tiếp cận, lựa chọn và thay đổi trong việc thưởng thức các loại hình nghệ 
thuật thì việc giữ cho Tuồng phát huy tối đa được các giá trị tích cực của mình, được khán giả 
lựa chọn và “sống” mãi cùng khán giả không phải là câu chuyện đơn giản. Để góp phần khai 
thác các giá trị của loại hình nghệ thuật Tuồng nhằm phục vụ cho du lịch thành phố Đà Nẵng, 
bài viết xin đưa ra một số giải pháp chủ yếu sau: 
 Thứ nhất, khi sử dụng Tuồng dưới góc nhìn là một sản phẩm văn hóa du lịch thì phải 
xác định đối tượng được phục vụ chính là khách du lịch. Đối với khách du lịch, tính giải trí của 
Tuồng sẽ được đưa lên hàng đầu và khách sẽ tiếp cận loại hình này theo cách dễ hiểu nhất và 
mang tính dân tộc hay sắc thái vùng nhất. Bởi vậy, các kịch bản Tuồng cần được đầu tư, quan 
tâm và trau chuốt kỹ lưỡng. Thông thường, đối tượng là khách du lịch sẽ có hai bộ phận là 
khách nội địa và khách quốc tế. Chúng ta có thể xây dựng các kịch bản sân khấu khác nhau 
hoặc tìm sự dung hòa trong thị hiếu thưởng thức của 2 bộ phận khách nói trên để cho ra đời 
các kịch bản Tuồng hợp lý và ấn tượng. Tuy khách nội địa có thể đã có sự am hiểu về bộ môn 
Tuồng, hoặc khách quốc tế thường đòi hỏi tính mỹ thuật cao trong nghệ thuật nhưng cần nhớ 
rằng chúng ta đang xây dựng các sản phẩm văn hóa du lịch hướng đến thị trường, mang tính 
thị hiếu nên có thể không nhất thiết phải áp đặt một không gian sân khấu quá truyền thống, 
kịch bản Tuồng không cần quá dài quá chi tiết, chỉ cần có các trích đoạn dễ hiểu, thú vị trong 
một khoảng thời gian ngắn để tạo ấn tượng với du khách. Đây là một quan điểm cần được 
chú ý cao bởi đôi khi bản chất nghệ thuật rất đặc sắc nhưng các cách tiếp cận lại không phù 
hợp với nhu cầu thưởng thức của du khách thì việc đưa được các loại hình nghệ thuật truyền 
thống đó đến được với du khách sẽ là hết sức khó khăn. Bên cạnh đó, song song với các buổi 
biểu diễn Tuồng, cần tổ chức thêm các hoạt động trải nghiệm đi kèm như vẽ mặt nạ, thử trang 
phục, tham gia vào sân khấu nhỏ để trực tiếp diễn thử với các diễn viên. Mục đích cần có các 
hoạt động này là để du khách gần gũi hơn với sân khấu biểu diễn, có cảm giác đồng cảm, trải 
nghiệm cảm xúc nghệ thuật, nghề diễn và giao lưu trực tiếp cùng các nghệ sĩ, tạo ấn tượng 
sâu sắc hơn cho du khách. Những hoạt động này sẽ góp phần quan trọng vào việc giữ chân 
du khách, khuyến khích họ quay trở lại hoặc thu hút nguồn khách mới. 
 Thứ hai, cần khai thác tối đa sự đặc sắc trong giá trị nghệ thuật thẩm mỹ Tuồng qua 
trang phục và đạo cụ biểu diễn, xây dựng thành các sản phẩm lưu niệm văn hóa du lịch gọn, 
nhỏ để khách có thể mua như một sản phẩm lưu niệm hoặc quà tặng du lịch đặc trưng vùng 
Đà Nẵng. Những sản phẩm văn hóa du lịch này thường mang những ý nghĩa rất lớn về dấu ấn 
văn hóa, lịch sử, truyền thống của một vùng đất. Nếu ta biết chăm chút cho những sản phẩm 
ấy, chúng sẽ là những đại diện ấn tượng góp phần khẳng định hơn một thương hiệu Đà Nẵng 
riêng biệt và độc đáo, hấp dẫn và khó quên với khách du lịch. Ví dụ như cần phải có sự sáng 
tạo và lồng ghép các biểu tượng của nghệ thuật Tuồng (tính biểu trưng của các loại mặt nạ 
cách điệu, phối hợp màu sắc mỹ học Tuồng,) trong các mẫu thiết kế của các sản phẩm lưu 
niệm du lịch trong thành phố, có thể là các sản phẩm thuộc nhóm may mặc - giày da, nhóm 
vải lụa - thổ cẩm, nhóm thủ công mỹ nghệ hay nhóm tranh ảnh, Thực tế cho thấy, sản phẩm 
lưu niệm trong mỗi chuyến đi sẽ là “đồ vật” luôn gợi nhắc và khiến du khách nhớ lâu về địa 
điểm du lịch mình đã có dịp ghé thăm nhất. 
Tạp chí Khoa học xã hội miền Trung, Số 01 (69) - 2021 57
 Thứ ba, cố định xây dựng các chương trình du lịch phải có sản phẩm nghệ thuật đặc 
trưng tại thành phố Đà Nẵng là Tuồng, phải xem đây là sắc thái văn hóa nghệ thuật vùng đặc 
sắc, tạo điều kiện để Tuồng được quảng bá và vinh danh ngay trên mảnh đất của mình. Ở đây, 
các đơn vị liên quan (cơ sở lữ hành, cơ sở kinh doanh lưu trú, cơ sở biểu diễn nghệ thuật) cần 
linh hoạt phối hợp để quảng bá, xây dựng chương trình nghệ thuật, đồng thời đáp ứng kịp 
thời nhu cầu của du khách trong mọi hoàn cảnh, từ các vấn đề cơ sở vật chất, nhân sự, nội 
dung phục vụ,; bởi lẽ nếu như các đơn vị biểu diễn nghệ thuật truyền thống có chương 
trình biểu diễn mà số lượng tham gia của khách quá ít hoặc nếu khách du lịch có nhu cầu 
thưởng thức loại ca vũ cổ truyền này mà các đơn vị biểu diễn nghệ thuật lại không đáp ứng 
được thì việc xây dựng Tuồng thành sản phẩm văn hóa - du lịch ấn tượng của thành phố sẽ 
khó đạt được hiệu quả. 
 Thứ tư, khai thác giá trị hiệu quả bất cứ loại hình nghệ thuật nào trong du lịch đều 
không thể không nhắc đến việc bồi dưỡng đội ngũ nghệ sĩ biểu diễn, tác giả, họa sĩ, nhạc sĩ, 
đạo diễn, biên đạo, góp phần nâng cao chất lượng tác phẩm nghệ thuật; thực hiện chế độ 
ưu đãi theo nghề và bồi dưỡng đối với lao động biểu diễn nghệ thuật. Ở đây, các đơn vị biểu 
diễn nghệ thuật, đơn vị kinh doanh lữ hành và các đơn vị sản xuất hàng hóa du lịch cần phối 
hợp với nhau chặt chẽ để cùng tìm tòi, sáng tạo ra các sản phẩm nghệ thuật - văn hóa - du 
lịch chất lượng đáp ứng được các nhu cầu của khách du lịch, đặc biệt là nhu cầu thưởng thức 
nghệ thuật, tìm hiểu văn hóa dân tộc và nhu cầu mua sắm. Có như vậy, việc khai thác nghệ 
thuật Tuồng - từ tài nguyên văn hóa thành sản phẩm du lịch mới trở nên hiệu quả và có giá trị. 
 4. Kết luận 
 Tuồng là loại hình diễn xướng dân gian độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. 
Những giá trị nghệ thuật, tinh thần mà Tuồng đang nắm giữ góp phần làm đa dạng và phong 
phú hơn kho tàng văn hóa của dân tộc. Tuồng xứ Quảng tại Đà Nẵng thể hiện dấu ấn lịch sử, 
con người vùng đất xứ Quảng cả về thời gian lẫn không gian. Việc khai thác và xây dựng loại 
hình nghệ thuật này từ tài nguyên văn hóa thành sản phẩm du lịch văn hóa rất cần sự chung 
tay của nhiều cấp lãnh đạo, các đơn vị, cơ quan ban ngành liên quan. Nghệ thuật và du lịch là 
hai yếu tố luôn đồng hành và có mối quan hệ mật thiết với nhau, có thể liên kết, hỗ trợ và hình 
thành các dòng sản phẩm văn hóa - du lịch sáng tạo, đặc thù, hấp dẫn du khách. Với Đà Nẵng, 
Tuồng sẽ không chỉ là loại hình nghệ thuật truyền thống mang tính hàn lâm mà Tuồng còn là 
một “thương hiệu” độc đáo, được du khách nghĩ đến và luôn nhớ về khi có dịp ghé thăm hoặc 
được gợi nhắc về thành phố Đà Nẵng.
 Chú thích:
 1. Nay thuộc xã Hòa Phước, huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng
 2. Nay thuộc phường Hòa Thuận Đông, quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng
 3. Nay thuộc phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng
 4. Nhạc hát Tuồng có những điệu hát cơ bản như: nói lối, hát nam, hát khách, các làn 
điệu không nhịp và các làn điệu có nhịp. Nói lối là viết theo văn biền ngẫu từ 4 đến 8 từ và 
được quy định vế trống, vế mái; câu đầu là vế trống, câu thứ hai là vế mái; vế trống thường ở 
vần trắc, nói cao giọng; vế mái gieo vần bằng, nói hạ giọng. Hát nam diễn ra khi tình cảm của 
nhân vật lên tới cao trào trong tình huống kịch, thông thường có 3 câu gọi là một sắp: câu 1 là 
câu trống gồm 2 vế theo thể song thất lục bát phá thể, câu 2 là câu mái bao giờ cũng ở thể lục 
58 Trần Thị Mai An
bát. Tùy vào tính kịch mà hát nam có các điệu: nam xuân, nam dựng, nam ai, nam chạy, nam 
biệt, nam xuân nữ. Hát khách được dùng khi tự sự, đối thoại, phân binh ra trận, đi dạo chơi. 
 Tài liệu tham khảo
 Vũ Đức Sao Biển. (2010). Hát bội Quảng Nam. Nxb Trẻ. Thành phố Hồ Chí Minh.
 Tôn Thất Bình. (1993). Tuồng Huế. Nxb Thuận Hóa. Huế.
 Lê Văn Chiêm. (2007). Nghệ thuật sân khấu hát bội. Nxb Trẻ. Thành phố Hồ Chí Minh.
 Ngọc Hà. (2019). Tăng nguồn nhân lực cho nghệ thuật truyền thống. Truy xuất từ https://
www.baodanang.vn/, ngày 02/07/2020.
 Hoàng Châu Ký. (1973). Sơ khảo lịch sử Tuồng. Nxb Văn hóa. Hà Nội.
 Nguyễn Lộc. (1994). Nghệ thuật hát bội Việt Nam. Nxb Văn hoá. Hà Nội.
 Phan Thị Huyền Trâm. (2013). Bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật Tuồng ở Đà Nẵng. 
Tạp chí Phát triển Kinh tế - Xã hội Đà Nẵng, 38. 
 Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Quảng Nam. (2001). Tuồng Quảng Nam. Tam Kỳ. 
 Nguyễn Lê Tuyên, Nguyễn Đức Hiệp. (2013). Hát bội, đờn ca tài tử và cải lương, cuối thế kỷ 
19 đầu thế kỳ 20. Nxb Văn hoá Văn nghệ. Thành phố Hồ Chí Minh.
 Mịch Quang. (1995). Đặc trưng nghệ thuật Tuồng. Nxb Sân khấu. Hà Nội.
 Xuân Yến. (1998). Nghệ thuật Tuồng trong thời đại mới (vấn đề truyền thống và cách tân). 
Nxb Sân khấu. Hà Nội.