Hình tượng chằn trong sân khấu dù kê của người Khmer ở Nam Bộ

Tạp chí Khoa học Chuyên đề “Nghệ thuật sân khấu Dù kê Khmer Nam Bộ - Di sản văn hóa dân tộc”
yên tâm theo nghề, cống hiến hết mình vì sự tồn tại cùng đáng quý. Do đó, để Rô băm, Dù kê tiếp tục HÌNH TƯỢNG CHẰN TRONG SÂN KHẤU DÙ KÊ 
và phát triển của nền nghệ thuật dân tộc. đứng vững được với thời gian, không bị mai một, CỦA NGƯỜI KHMER Ở NAM BỘ
 Nguyễn Thị Tâm Anh1
3. Kết luận không bị chìm vào quên lãng, thì ta cần nhanh 
chóng đào tạo được đội ngũ kế thừa có đủ tâm, 
 Đến nay, tại vùng đất phương Nam, người Tóm tắt
đủ lực, để khi Rô băm, Dù kê được ghi tên trong 
Khmer vẫn còn lưu giữ được hai loại hình nghệ Bài viết giới thiệu diện mạo cơ bản của một hình thức sân khấu đặc trưng cho cư dân Khmer ở Nam 
thuật sân khấu dân gian độc đáo của dân tộc, đặc danh sách những Di sản văn hóa phi vật thể của Bộ qua những chuyến điền dã mà chúng tôi đã có dịp thu thập được, đó chính là sân khấu Dù kê, trong 
biệt là kịch hát Dù kê, góp phần làm phong phú thế giới, thì ta vẫn đủ sức duy trì, giữ mãi được vẻ đó chú trọng đến hình tượng Chằn trong loại hình nghệ thuật này. Sân khấu Dù kê Khmer Nam Bộ đã 
thêm vốn văn hóa của dân tộc, làm đặc sắc thêm độc đáo, tính truyền thống của hai loại hình sân dung nạp những yếu tố khác vào trong nó một cách hòa hợp và nhuần nhuyễn. Loại hình này là kết quả 
vốn văn hóa dân gian Nam Bộ, đó là một điều vô khấu dân gian đặc sắc này. giao lưu văn hóa của các dân tộc sinh sống trên mảnh đất Nam Bộ.
 Từ khóa: Dù kê, Khmer Nam Bộ, hình tượng Chằn (Yeak).
Tài liệu tham khảo
 Abstract
 This paper is to introduce a basic appearance of a distinctive form of the Southern Khmer people 
Đàm Văn Hiển, Trần Văn Bổn, Lê Hàm. 2012. Sân khấu dân gia. NXB Văn hóa dân tộc. through our fieldtrip. That is “Du ke” on which Yeak figuration is mainly focused. “Du ke” receives 
Đào Huy Quyền, Sơn Ngọc Hoàng, Ngô Khị. 2007. Nhạc khí dân tộc Khmer Sóc Trăng. Nxb Tổng other factors harmoniously and smoothly. This type of theatre results from cultural exchanges among 
hợp Tp. HCM. various ethnic groups living in the southern land. 
Lê Huy Hoàng. 2001. Xây dựng chính sách xã hội tạo sự công bằng, bình đẳng trong việc phát huy Keywords: Du ke, the Southern Khmer, Yeak figuration.
nguồn lực sáng tạo của con người Việt Nam hiện nay. Triết học. số 9. tr. 5-8.
Phạm Minh Hạc. 2001. Nghiên cứu con người và nguồn nhân lực đi vào công nghiệp hóa, hiện đại 
hóa. Nxb Chính trị Quốc gia.
 1. Đặt vấn đề thường nhưng khát khao sáng tạo. Do nhu cầu đời 
Phạm Thị Phương Hạnh (Chủ biên). 2011. Văn hóa Khmer Nam Bộ - Nét đẹp trong bản sắc văn hóa 
 Dân tộc Khmer vốn có một nền văn hóa nghệ sống văn hóa tinh thần, cư dân Khmer sau những 
Việt Nam. NXB Chính trị Quốc gia – Sự Thật.
 thuật đặc sắc và phong phú. Qua bao thăng trầm ngày lao động cực nhọc trên ruộng rẫy đã tìm cách 
 trong lịch sử dân tộc và cũng chính là những biến thư giãn bằng âm nhạc. Ban đầu, chỉ dưới các hình 
 động trong lịch sử nghệ thuật, dân tộc Khmer đã thức đơn giản, thô sơ, sử dụng cây cối làm phông 
 đã có một số loại hình nghệ thuật dần bị mai một, nền cùng vài nhạc cụ mà quây quần bên nhau.
 thậm chí mất hẳn. Nguồn gốc của loại hình này đến nay vẫn chưa 
 Sân khấu của người Khmer ở Nam Bộ nói có những chứng cứ xác thực. Một số nghệ sĩ ở Sóc 
 chung khá đa dạng, từ các loại hình diễn xướng Trăng cho rằng người khai sinh ra Dù kê là ông Lý 
 dân gian đến Rô băm, Dù kê và Yì kê Trong đó, Cọn (còn có tên là Lý Cuông), quê gốc ở xã An 
 Rô băm và Dù kê là hai loại hình sân khấu tiêu Ninh, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng. Ông đã cho 
 biểu, vẫn được bảo tồn lưu giữ trong cộng đồng rước thầy Soun ở Trà Vinh về dạy hát tập tuồng, 
 cư dân Khmer Nam Bộ cho đến ngày nay. Loại thời gian này vào khoảng năm 1921. Đoàn Dù kê 
 hình Yì kê là loại hình nghệ thuật độc đáo ở vùng của ông được thành lập mang tên Tự lập ban sân 
 Bảy Núi – An Giang. Ở đây, chúng tôi muốn giới khấu sơn thủy2. 
 thiệu diện mạo cơ bản của một hình thức sân khấu Tuy nhiên, sự hình thành của loại hình này 
 đặc trưng cho cư dân Khmer ở Nam Bộ qua những phải kể từ sau năm 1930, khoảng thời gian này có 
 chuyến điền dã mà chúng tôi đã có dịp thu thập 
 ba gánh hát lớn: Nhật Nguyệt Quang, Tự lập ban 
 được, đó chính là sân khấu Dù kê.
 và Tự lập thành. Ba gánh hát cạnh tranh nhau và 
 2. Sân khấu Dù kê – Loại hình nghệ thuật độc 
 phát triển Dù kê lên những bước mới. Khi sang 
 đáo của người Khmer Nam Bộ
 biểu diễn tại Campuchia, do sự kết hợp của sân 
 2.1. Về nguồn gốc
 khấu Rô băm truyền thống cùng những môn nghệ 
 Về nguồn gốc, có thể nói Dù kê là sản phẩm 
 thuật có mặt trên vùng đất Nam Bộ như Cải lương 
 của người Khmer sinh sống, cư trú trên vùng Tây 
 Nam Bộ. Đó là những con người lao động bình 2 Theo Ngô Hồng Khanh, “Từ Cải lương Nam Bộ đến sân 
 khấu Dù kê Bassắc” in trong Về sân khấu truyền thống 
 1 Thạc sĩ, Khoa Xã hội học – Công tác xã hội – Đông Nam Á, Khmer Nam Bộ, Sở VHTT Sóc Trăng, 1 ... 
cốt truyện để dẫn đến một trong những trận đánh hơn, có đeo nanh. Chằn lính của Chằn Reap (có 
để đức cho kiếp sau, tích thật nhiều phước để được tiêu diệt con Chằn thuộc hạ hay trận đánh kết thúc nghĩa là chằn đó ở trong cung) thì đồ màu xanh, có 
giải thoát về sau nên việc thờ cúng Tổ cũng là một diệt Chằn Krong Reap. Ý nghĩa triết lý ở đây là cái đeo nanh. Chằn tu thì mặc đồ màu trắng và vàng, 
cách thể hiện sự biết ơn những người đi trước, ác luôn tồn tại bên cạnh cái thiện và cái thiện chiến có đeo miếng vải trắng trên vai. Chằn tu vẽ mặt 
những người thầy đã tạo nên sân khấu này. Như đã thắng cái ác là kết thúc có hậu mà nhân dân mong màu trắng có pha màu đen một ít, chân mày màu 
nói, người dân Khmer rất tin vào nhân quả nên nếu ước. Do đó, trong chừng mực nhất định có thể nói trắng và không đeo nanh. Chằn nữ còn gọi là Yeak 
không cúng Tổ cũng giống như con cháu làm gì đó rằng mô típ diệt Chằn trong sân khấu và cả trong Keyney, mặc đồ rực rỡ và vẽ mặt rất đẹp, không 
mà quên đi ông bà, cha mẹ mình vậy. văn học Khmer đều bắt nguồn từ truyện Ream kê. đeo nanh. Tuy nhiên, vai Chằn nữ này hiện nay 
Ngôn ngữ chính của sân khấu Dù kê là ca hát, Điều này chứng tỏ Ream kê đã tạo nên một xu không còn được thể hiện trên sân khấu.
hướng sáng tạo nghệ thuật độc đáo riêng của các Chằn Vua Krong Reaptrong sân khấu Dù kê
đối thoại trên nền nhạc kết hợp với sự sáng tạo ngẫu 3 
 Kép núi trong hát Bội: mặt xanh xám, mắt tròng xéo, má Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
hứng của từng diễn viên. Dù kê khác với Rô băm nghệ sĩ Khmer. đỏ, đen hay xanh; trên đầu có chít khăn đen của tên cướp.
80 Soá 13, thaùng 3/2014 Soá 13, thaùng 3/2014 81
Tạp chí Khoa học Chuyên đề “Nghệ thuật sân khấu Dù kê Khmer Nam Bộ - Di sản văn hóa dân tộc”
cho miệng màu đỏ, mũi màu xanh, phần trán có thể 
 Vẽ tùy sáng tạo 
cho màu đỏ hồng... tất cả những cách thức này tùy của diễn viên 
thuộc vào khả năng sáng tạo của từng diễn viên, 
miễn sao thể hiện được nét hung tợn của nhân vật 
Chằn. Một khuôn mặt của diễn viên vẽ mất khoảng 
25 phút. Chất liệu để vẽ mặt là sơn bột màu trộn 
với mỡ heo.
 Việc thể hiện những đặc điểm nhân vật trên Màu đen 
 Viền màu đen 
sân khấu Dù kê dựa vào cơ sở mà những nghệ 
nhân dân gian trước đã quy định. Ví dụ như Chằn 
Krong Reap sử dụng trang phục màu đỏ, vẽ mặt 
cũng dùng màu đỏ tượng trưng cho sức mạnh và Màu trắng hoặc đỏ 
uy quyền. Vai Khỉ Hanuman được thiết kế trang 
 Mô phỏng vẽ mặt nạ kiểu Chằn nữ 
phục màu trắng có những xoáy tròn, còn các diễn Chất liệu vẽ mặt trong Dù kê
viên vẽ mặt thì lấy tông màu trắng là chủ đạo. Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006 Vì là vai phản diện tiêu biểu cho cái ác nên các - Tr’ong diêng: như bưng người lên, hai tay 
 động tác múa của vai Chằn được cường điệu, trông đưa lên cao “hứng máu”.
 rất dữ tợn. Trên sân khấu, vai Chằn Dù kê thể hiện - Chơ-bôt puk mót: vuốt râu.
 Màu đen hết mình qua động tác múa và võ thuật. Chằn luôn Ngoài những động tác chính đó, vai Chằn cần 
 dùng động tác võ lực nhằm áp đảo đối phương, ít phải thể hiện tốt những yếu tố khác như đôi mắt, 
 sử dụng ngôn từ mà chủ yếu chỉ bằng những âm cặp nanh và bộ ngực. Cặp mắt luôn liếc qua liếc lại 
 thanh phát ra như gầm thét lên. Nét mặt của chằn nhiều lần. Miệng và nanh trong trạng thái chuyển 
 rất quan trọng, các diễn viên phải giỏi điều khiển động sao cho cặp nanh đưa lên đưa xuống. Trong 
 cơ mặt theo ý muốn để bộc lộ được bản chất của tư thế đi đứng phải ưỡn căng lồng ngực, ngực luôn 
 Màu trắng 
 nhân vật. đi trước và theo chân nhúng nhịp nhàng.
 Qua phỏng vấn, anh Thạch Sakhol – diễn viên Về trình tự biểu diễn cũng thay đổi theo từng 
 Dù kê đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Trăng đã cho giai đoạn, theo tài liệu và các nghệ nhân Dù kê ở 
 biết vai Chằn có những động tác chính sau: thời kỳ đầu còn sống thì: trước khi trình diễn vở 
 - Pong: bước ra tuồng ở thời kỳ đầu chỉ có hát Hum roông và sau 
 Màu đen - Chai: đi đó mới đồng thanh hô tô 3 câu là “Yak O”. Còn 
 Mô phỏng mặt Chằn vẽ theo cách thức trước đây 
 - Choong chơn: dậm chân tại chỗ, giơ tay việc lồng một số điệu múa cho mở màn trình diễn 
 phải lên cao và chỉ hai ngón tay diễn tả “ta là chỉ mới sau này từ thập niên 50 của thế kỉ XX trở 
 hùng mạnh”. lại đây. Theo lời bà Kim Thị Suông – diễn viên 
 Màu đen 
 Vẽ màu tùy diễn viên 
 Vùng này vẽ tùy 
 diễn viên 
 Vẽ xanh hoặc đỏ 
 Mô phỏng mặt Chằn vẽ theo cách ngày nay 
 Chằn Krong Reap và Hoàng tử Preah Ream
 Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
 82 Soá 13, thaùng 3/2014 Soá 13, thaùng 3/2014 83
Tạp chí Khoa học Chuyên đề “Nghệ thuật sân khấu Dù kê Khmer Nam Bộ - Di sản văn hóa dân tộc”
cho miệng màu đỏ, mũi màu xanh, phần trán có thể 
 Vẽ tùy sáng tạo 
cho màu đỏ hồng... tất cả những cách thức này tùy của diễn viên 
thuộc vào khả năng sáng tạo của từng diễn viên, 
miễn sao thể hiện được nét hung tợn của nhân vật 
Chằn. Một khuôn mặt của diễn viên vẽ mất khoảng 
25 phút. Chất liệu để vẽ mặt là sơn bột màu trộn 
với mỡ heo.
Việc thể hiện những đặc điểm nhân vật trên Màu đen 
 Viền màu đen 
sân khấu Dù kê dựa vào cơ sở mà những nghệ 
nhân dân gian trước đã quy định. Ví dụ như Chằn 
Krong Reap sử dụng trang phục màu đỏ, vẽ mặt 
cũng dùng màu đỏ tượng trưng cho sức mạnh và Màu trắng hoặc đỏ 
uy quyền. Vai Khỉ Hanuman được thiết kế trang 
 Mô phỏng vẽ mặt nạ kiểu Chằn nữ 
phục màu trắng có những xoáy tròn, còn các diễn Chất liệu vẽ mặt trong Dù kê
viên vẽ mặt thì lấy tông màu trắng là chủ đạo. Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006 Vì là vai phản diện tiêu biểu cho cái ác nên các - Tr’ong diêng: như bưng người lên, hai tay 
 động tác múa của vai Chằn được cường điệu, trông đưa lên cao “hứng máu”.
 rất dữ tợn. Trên sân khấu, vai Chằn Dù kê thể hiện - Chơ-bôt puk mót: vuốt râu.
 Màu đen hết mình qua động tác múa và võ thuật. Chằn luôn Ngoài những động tác chính đó, vai Chằn cần 
 dùng động tác võ lực nhằm áp đảo đối phương, ít phải thể hiện tốt những yếu tố khác như đôi mắt, 
 sử dụng ngôn từ mà chủ yếu chỉ bằng những âm cặp nanh và bộ ngực. Cặp mắt luôn liếc qua liếc lại 
 thanh phát ra như gầm thét lên. Nét mặt của chằn nhiều lần. Miệng và nanh trong trạng thái chuyển 
 rất quan trọng, các diễn viên phải giỏi điều khiển động sao cho cặp nanh đưa lên đưa xuống. Trong 
 cơ mặt theo ý muốn để bộc lộ được bản chất của tư thế đi đứng phải ưỡn căng lồng ngực, ngực luôn 
Màu trắng 
 nhân vật. đi trước và theo chân nhúng nhịp nhàng.
 Qua phỏng vấn, anh Thạch Sakhol – diễn viên Về trình tự biểu diễn cũng thay đổi theo từng 
 Dù kê đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Trăng đã cho giai đoạn, theo tài liệu và các nghệ nhân Dù kê ở 
 biết vai Chằn có những động tác chính sau: thời kỳ đầu còn sống thì: trước khi trình diễn vở 
 - Pong: bước ra tuồng ở thời kỳ đầu chỉ có hát Hum roông và sau 
Màu đen - Chai: đi đó mới đồng thanh hô tô 3 câu là “Yak O”. Còn 
Mô phỏng mặt Chằn vẽ theo cách thức trước đây 
 - Choong chơn: dậm chân tại chỗ, giơ tay việc lồng một số điệu múa cho mở màn trình diễn 
 phải lên cao và chỉ hai ngón tay diễn tả “ta là chỉ mới sau này từ thập niên 50 của thế kỉ XX trở 
 hùng mạnh”. lại đây. Theo lời bà Kim Thị Suông – diễn viên 
 Màu đen 
Vẽ màu tùy diễn viên 
Vùng này vẽ tùy 
diễn viên 
 Vẽ xanh hoặc đỏ 
Mô phỏng mặt Chằn vẽ theo cách ngày nay 
 Chằn Krong Reap và Hoàng tử Preah Ream
 Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
82 Soá 13, thaùng 3/2014 Soá 13, thaùng 3/2014 83
Tạp chí Khoa học Chuyên đề “Nghệ thuật sân khấu Dù kê Khmer Nam Bộ - Di sản văn hóa dân tộc”
Dù kê lâu năm trong đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Dù kê còn vươn tới những con người Khmer trên 3. Kết luận văn mà các nghệ nhân dân gian Khmer gửi gắm 
Trăng thì hát trước khi diễn gọi là Hum roông. đất Campuchia và được tiếp nhận nồng hậu. Cấu Nhìn chung, sân khấu của người Khmer gắn vào cho chính bản thân và cộng đồng. Như vậy, 
Lúc xưa còn có múa Băm bô trước khi hát Hum trúc song tuyến đối lập – thiện và ác, nhân đức và liền với tôn giáo và tín ngưỡng. Vai Chằn là một chúng ta thấy ở đây thể hiện khát vọng của dân tộc 
ronl, đây là điệu múa lai Ấn nhưng ngày nay gần bạo tàn, chính nghĩa và phi nghĩa, yêu nước và phản hình tượng tiêu biểu cho những gì xấu xa, gian Khmer theo tư tưởng, triết lý Phật giáo với quan 
 quốc... trong tuồng tích diệt Chằn truyền thống đã dối, nguy hiểm đang tồn tại. Tiêu diệt thế lực này niệm: dù rằng cái thiện và cái ác luôn tồn tại song 
 để hướng đến một cuộc sống yên bình và vươn tới hành trong đời sống nhưng cuối cùng cái thiện 
 những giá trị tốt đẹp. Đó là bài học đạo đức nhân luôn chiến thắng và chinh phục cái ác.
 Tài liệu tham khảo
 Lê Hương. 1969. Người Việt gốc Miên, Xuất bản Trí Đăng. 277tr.
 Nguyễn Thị Tâm Anh. 2006. Tài liệu điền dã chép tay.
 Nhiều tác giả. 1988. Tìm hiểu vốn văn hóa dân tộc Khmer Nam Bộ. NXB Tổng hợp Hậu Giang. 372tr.
 Nhiều tác giả. 1997. Văn hóa nghệ thuật Nam Bộ. Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật. NXB VH TT Hà 
 Nội. 491tr.
 Sở VH – TT Tỉnh Sóc Trăng & Phân viện VHNT Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh. 1998. Về sân khấu 
 truyền thống Khmer Nam Bộ. NXB Sở VH – TT. 173tr.
 Động tác “hứng máu” của vai Chằn Dù kê do anh 
 Thạch Dara (Đoàn Nghệ thuật Sóc Trăng) thể hiện
 Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
như không còn lưu truyền nữa. Ngày nay, trình tự 
 Hóa trang vai Khỉ Hanuman trong Dù kê
diễn trở nên linh hoạt hơn, đơn giản hơn cho phù 
 Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
hợp với điều kiện và hoàn cảnh các đoàn Dù kê4.
 Khi ra diễn, các diễn viên được xức dầu thơm trở thành một quán tính của thị hiếu tâm lý thưởng 
đã được làm phép để diễn thật có hồn. Tùy tuyến ngoạn sân khấu, vẫn chưa thay đổi với các thầy 
nhân vật mà sẽ ra sân khấu theo hướng khác nhau. 
 tuồng và khán giả Khmer Nam Bộ. Chằn trên sân 
Tuyến nhân vật thiện sẽ ra phía tay trái sân khấu, 
 khấu Dù kê không mang tính ma thuật mà chủ yếu 
vô phía tay phải. Trống kèn cũng ngồi phía tay trái 
 tượng trưng cho cái xấu, các ác tồn tại xung quanh 
sân khấu. Tuyến nhân vật ác có thể ra phía tay phải 
 đời sống. Từ những con người gian xảo lừa lọc, 
nhằm tượng trưng cho sự ngang ngược, ngông 
 lực lượng ngoại xâm đã từng đe dọa cuộc sống của 
cuồng của vai phản diện.
 Dù kê từ khi ra đời đã đáp ứng được nhu cầu đồng bào, đến các thế lực ma quỷ, thần linh trong 
của cư dân Khmer Nam Bộ. Một sản phẩm riêng có niềm tin sâu thẳm của cư dân Khmer. 
của những người con Khmer vùng Nam Bộ nay đã Như thế, hình tượng Chằn Dù kê đã đi từ hư 
khẳng định được vị thế của mình. Không những thế, đến thực, từ những hoang đường đến hiện hữu. 
 Cùng mang ý nghĩa giáo dục nhân cách con người, 
4
 Qua tổng hợp, ở Sóc Trăng chỉ còn 3 đoàn Dù kê do tư nhân hướng đến những giá trị nhân văn như các loại 
thành lập là duy trì hình thức cúng Tổ như ngày xưa: Đoàn 
Roong Roong, xã Phú Tân, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng; hình sân khấu khác nhưng hình tượng Chằn Dù kê 
Đoàn Xà Coong (Ánh Binh Minh), xã Tham Đôn, huyện Mỹ lại “đời” hơn nên được cư dân Nam Bộ tiếp nhận 
Xuyên, tỉnh Sóc Trăng; Đoàn ông Tha (Chòng bệt), xã Phú 
Mỹ, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng. nhiệt tình và cởi mở. 
 84 Soá 13, thaùng 3/2014 Soá 13, thaùng 3/2014 85
Tạp chí Khoa học Chuyên đề “Nghệ thuật sân khấu Dù kê Khmer Nam Bộ - Di sản văn hóa dân tộc”
Dù kê lâu năm trong đoàn Nghệ thuật Khmer Sóc Dù kê còn vươn tới những con người Khmer trên 3. Kết luận văn mà các nghệ nhân dân gian Khmer gửi gắm 
Trăng thì hát trước khi diễn gọi là Hum roông. đất Campuchia và được tiếp nhận nồng hậu. Cấu Nhìn chung, sân khấu của người Khmer gắn vào cho chính bản thân và cộng đồng. Như vậy, 
Lúc xưa còn có múa Băm bô trước khi hát Hum trúc song tuyến đối lập – thiện và ác, nhân đức và liền với tôn giáo và tín ngưỡng. Vai Chằn là một chúng ta thấy ở đây thể hiện khát vọng của dân tộc 
ronl, đây là điệu múa lai Ấn nhưng ngày nay gần bạo tàn, chính nghĩa và phi nghĩa, yêu nước và phản hình tượng tiêu biểu cho những gì xấu xa, gian Khmer theo tư tưởng, triết lý Phật giáo với quan 
quốc... trong tuồng tích diệt Chằn truyền thống đã dối, nguy hiểm đang tồn tại. Tiêu diệt thế lực này niệm: dù rằng cái thiện và cái ác luôn tồn tại song 
 để hướng đến một cuộc sống yên bình và vươn tới hành trong đời sống nhưng cuối cùng cái thiện 
 những giá trị tốt đẹp. Đó là bài học đạo đức nhân luôn chiến thắng và chinh phục cái ác.
 Tài liệu tham khảo
 Lê Hương. 1969. Người Việt gốc Miên, Xuất bản Trí Đăng. 277tr.
 Nguyễn Thị Tâm Anh. 2006. Tài liệu điền dã chép tay.
 Nhiều tác giả. 1988. Tìm hiểu vốn văn hóa dân tộc Khmer Nam Bộ. NXB Tổng hợp Hậu Giang. 372tr.
 Nhiều tác giả. 1997. Văn hóa nghệ thuật Nam Bộ. Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật. NXB VH TT Hà 
 Nội. 491tr.
 Sở VH – TT Tỉnh Sóc Trăng & Phân viện VHNT Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh. 1998. Về sân khấu 
 truyền thống Khmer Nam Bộ. NXB Sở VH – TT. 173tr.
Động tác “hứng máu” của vai Chằn Dù kê do anh 
Thạch Dara (Đoàn Nghệ thuật Sóc Trăng) thể hiện
Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
như không còn lưu truyền nữa. Ngày nay, trình tự 
Hóa trang vai Khỉ Hanuman trong Dù kê
diễn trở nên linh hoạt hơn, đơn giản hơn cho phù 
Ảnh chụp: Nguyễn Thị Tâm Anh, 2006
hợp với điều kiện và hoàn cảnh các đoàn Dù kê4.
Khi ra diễn, các diễn viên được xức dầu thơm trở thành một quán tính của thị hiếu tâm lý thưởng 
đã được làm phép để diễn thật có hồn. Tùy tuyến ngoạn sân khấu, vẫn chưa thay đổi với các thầy 
nhân vật mà sẽ ra sân khấu theo hướng khác nhau. 
tuồng và khán giả Khmer Nam Bộ. Chằn trên sân 
Tuyến nhân vật thiện sẽ ra phía tay trái sân khấu, 
khấu Dù kê không mang tính ma thuật mà chủ yếu 
vô phía tay phải. Trống kèn cũng ngồi phía tay trái 
tượng trưng cho cái xấu, các ác tồn tại xung quanh 
sân khấu. Tuyến nhân vật ác có thể ra phía tay phải 
đời sống. Từ những con người gian xảo lừa lọc, 
nhằm tượng trưng cho sự ngang ngược, ngông 
lực lượng ngoại xâm đã từng đe dọa cuộc sống của 
cuồng của vai phản diện.
Dù kê từ khi ra đời đã đáp ứng được nhu cầu đồng bào, đến các thế lực ma quỷ, thần linh trong 
của cư dân Khmer Nam Bộ. Một sản phẩm riêng có niềm tin sâu thẳm của cư dân Khmer. 
của những người con Khmer vùng Nam Bộ nay đã Như thế, hình tượng Chằn Dù kê đã đi từ hư 
khẳng định được vị thế của mình. Không những thế, đến thực, từ những hoang đường đến hiện hữu. 
Cùng mang ý nghĩa giáo dục nhân cách con người, 
4
 Qua tổng hợp, ở Sóc Trăng chỉ còn 3 đoàn Dù kê do tư nhân hướng đến những giá trị nhân văn như các loại 
thành lập là duy trì hình thức cúng Tổ như ngày xưa: Đoàn 
Roong Roong, xã Phú Tân, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng; hình sân khấu khác nhưng hình tượng Chằn Dù kê 
Đoàn Xà Coong (Ánh Binh Minh), xã Tham Đôn, huyện Mỹ lại “đời” hơn nên được cư dân Nam Bộ tiếp nhận 
Xuyên, tỉnh Sóc Trăng; Đoàn ông Tha (Chòng bệt), xã Phú 
Mỹ, huyện Mỹ Tú, tỉnh Sóc Trăng. nhiệt tình và cởi mở. 
84 Soá 13, thaùng 3/2014 Soá 13, thaùng 3/2014 85