Bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền thống gốm sứ Arita (Nhật Bản)

 DI SẢN VĂN HÓA
 BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ THỦ CÔNG 
 TRUYỀN THỐNG GỐM SỨ ARITA (NHẬT BẢN)
 NGUYỄN THỊ LAN ANH* 
 Tóm tắt
 Nằm ở phía Tây của tỉnh Saga, Arita là cái nôi của công nghiệp sản xuất gốm sứ Nhật Bản. Sau 
 khi tiếp nhận kỹ thuật tiên tiến từ Trung Quốc qua con đường Triều Tiên, đã có thời gian dài Arita mô 
 phỏng hoàn toàn theo các sản phẩm sứ Trung Quốc. Qua nhiều lần cải tiến kỹ thuật, cùng với những 
 lợi thế của từng địa phương trong khu vực, Arita đã dần dần cải biến, dung nhập những yếu tố ngoại lai 
 và thực sự thành công trong kỹ thuật chế tác để đưa ra các sản phẩm thực sự tinh tế của mình. Trải qua 
 hơn 400 năm lịch sử hình thành và phát triển, cùng chính sách bảo tồn nghề thủ công truyền thống 
 của Nhật Bản, sản phẩm sứ Arita đã chiếm lĩnh phần lớn thị trường tiêu thụ trong nước và có chỗ đứng 
 trên thị trường thế giới.
 Từ khóa: Gốm sứ Arita, gốm sứ Nhật Bản, nghề thủ công truyền thống, bảo tồn, phát triển
 Abstract
 Located in the western part of Saga province, Arita is the cradle of Japanese porcelain industry. After 
 receiving advanced technology from China via the Korean route, Arita had fully simulated of Chinese 
 porcelain products for a long time. Through many technical improvements, along with the advantages 
 of each locality of the region, Arita has gradually transformed, tolerated foreign elements and been 
 really successful in manipulating techniques to produce truly exquisite products. Over 400 years of 
 history of formation and development, together with the policy of preserving traditional crafts of 
 Japan, porcelain products of Arita have dominated the domestic market and gained a stable position 
 in the world market.
 Keywords: Arita ceramics, Japanese ceramics, traditional handicraft, conservation, development
 ghề sản xuất gốm sứ của Nhật Bản đầu được sản xuất, các sản phẩm tráng men và 
 bắt đầu cách đây hơn 400 năm nung ở nhiệt độ cao được thực hiện, khởi đầu 
 Ntại phía tây bắc quần đảo Kyushu, cho công nghiệp sản xuất sứ. So với các nước 
 Nhật Bản. Gốm sứ Nhật Bản gắn liền với các trong khu vực, Trung Quốc là nước có lịch sử 
 mốc quan trọng trong lịch sử Nhật Bản. Cho sản xuất sứ lâu đời và nếu tính ở thời điểm thế 
 đến thời Trung thế (thời kỳ Momoyama), phần kỷ thứ XV thì Triều Tiên, Việt Nam cũng đã sở 
 lớn các lò sản xuất ở Nhật Bản đều là lò sản xuất hữu kỹ thuật sản xuất sứ và đã có những sản 
 gốm. Các dụng cụ bằng sứ được sử dụng trong phẩm nhất định tiêu biểu của mình. Tuy ra đời 
 sinh hoạt hàng ngày hầu hết là nhập khẩu từ muộn hơn một số nước trong khu vực, nhưng 
 Trung Quốc. Khi kỹ thuật phát triển, sứ mới bắt sứ Nhật Bản nói chung, sứ Arita nói riêng đã có 
 những bước tiến nổi bật mà không phải quốc 
* TS., Khoa Tiếng Nhật, Trường Đại học Hà Nội gia nào cũng đạt được. 
 NGHIÊN CỨU
 Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂ N H ÓA 19
 NGHIÊN CỨU
 VĂ N H ÓA
 1. Bốn trăm năm phát triển của gốm sứ Arita cuối thế kỷ XVIII đã xóa bỏ hoàn toàn bóng 
 1.1. Lịch sử hình thành và phát triển dáng gốm sứ Trung Quốc trong sản phẩm của 
 mình.
 Arita là thị trấn nằm ở phía tây bắc tỉnh 
 Saga, thuộc quần đảo Kyushu, với diện tích Năm 1828, do sự cố hỏa hoạn ở Arita nên 
 khoảng 65,85km2. Phía bắc tiếp giáp với thành toàn bộ sử sách, tài liệu đã bị đốt cháy. Vì vậy, 
 phố Imari, phía đông tiếp giáp với thành phố hầu như không còn các tài liệu liên quan đến 
 Takeo, phía nam tiếp giáp với thị trấn Hasami gốm sứ Arita từ trước thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ 
 (tỉnh Nagasaki), phía tây tiếp giáp với thành XIX. Các nhà nghiên cứu, khảo cổ học đã tìm lại 
 5
 phố Sasebo (tỉnh Nagasaki)1. Thị trấn Arita các tư liệu có ghi chép tại phiên Nabeshima , 
 được Nhà nước công nhận danh hiệu “Khu các tài liệu buôn bán như “sổ kinh doanh”, 
 phố kiến trúc truyền thống” vào năm 1991, hiện “Nhật ký” buôn bán của công ty Đông Ấn Hà 
 6
 có 157 ngôi nhà được xếp vào di sản truyền Lan (gọi tắt là VOC), giấy tờ của thương nhân 
 thống của quốc gia và được trao danh hiệu Trung Hoa để làm sáng tỏ thời gian bắt đầu và 
 “ngôi nhà có kiến trúc truyền thống”, 130 ngôi thời gian kết thúc xuất khẩu của gốm sứ Nhật 
 nhà đạt danh hiệu “thân thiện với môi trường” Bản. Theo sử liệu, những năm 1630, do có sự 
 [5, tr.121]. biến động chính trị trong nước, ngành sản 
 xuất gốm sứ Trung Quốc bị ảnh hưởng nặng 
 Là quần đảo nằm gần với bán đảo Triều 
 nề, đặc biệt là lò gốm Cảnh Đức Trấn7. Hơn nữa, 
 Tiên, nên từ sớm Kyushu đã tiếp nhận văn hóa 
 cùng với chính sách “hải cấm” của Nhà Minh 
 từ đại lục qua con đường Triều Tiên và cũng đã 
 khiến cho gốm sứ Trung Quốc vắng bóng trên 
 tiếp nhận kỹ thuật sản xuất sứ. Thời gian này, 
 thị trường khu vực và quốc tế. Trước nhu cầu 
 các lò gốm sứ hoạt động riêng lẻ, không chính 
 ngày càng gia tăng của thị trường, công ty 
 thức. Đến cuối thế kỷ thứ XVI, các lò sản xuất 
 VOC đã đặt hàng và chấp nhận sản phẩm gốm 
 mới chính thức đi vào hoạt động. 
 sứ Hizen8 Nhật Bản thay thế cho gốm  ... hiều người độ lò nung và tìm hiểu kỹ thuật mới để đề xuất 
biết đến hơn so với các dòng gốm sứ khác. đến các xưởng sản xuất, nhằm đưa ra nhiều 
 Hiện nay, các doanh nghiệp tiêu biểu như sản phẩm với chất lượng và mẫu mã đa dạng, 
Koransha, Marukei, Marubun, Masuda, Kihara, phong phú hơn.
Hokodo và nhiều các doanh nghiệp khác chủ Bên cạnh việc hỗ trợ kỹ thuật, gắn kết các 
yếu phát triển thương hiệu gốm sứ Arita. Để lò gốm với nhau, Trung tâm kỹ thuật sản xuất 
phát triển nghề truyền thống, các doanh thành phố Saga còn có vai trò quan trọng 
nghiệp liên kết chặt chẽ để điều tra nhu cầu trong việc hỗ trợ đào tạo đội ngũ kế nghiệp 
của người tiêu dùng và đặt hàng tại các lò sản nghề thủ công truyền thống Arita. Trung tâm 
xuất truyền thống. Bên cạnh đó, các công ty đã hỗ trợ thành phố Saga thành lập Trường 
còn có chiến lược thu mua, trao đổi các sản Trung cấp nghề gốm sứ Arita. Đây là trường 
phẩm gốm sứ Arita đã qua sử dụng để tái chuyên môn đầu tiên và duy nhất đào tạo 
chế, qua đó người tiêu dùng cũng có cơ hội chuyên sâu về gốm sứ được thành lập vào năm 
sử dụng các sản phẩm mới của Arita thường 1985. Tháng 4 năm 2018, Trường chính thức 
xuyên hơn. kết hợp với Khoa Mỹ thuật, Đại học Saga để 
 khai giảng khóa đại học 4 năm chuyên ngành 
 2.3. Hỗ trợ sản xuất và đào tạo nghề 
 gốm sứ tại trường. Tại đây, sinh viên được đào 
truyền thống 
 tạo các khâu cơ bản, kỹ thuật truyền thống, 
 Để đạt được các thành tựu trong phát triển kỹ thuật hiện đại áp dụng máy móc trong sản 
sản phẩm gốm sứ truyền thống, thị trấn Arita xuất với các chuyên ngành cụ thể như tạo 
nói riêng, thành phố Saga nói chung đã nỗ lực hình, thiết kế mẫu mã sản phẩm, kỹ thuật chế 
trong bảo tồn và phát triển nghề truyền thống tác. Không chỉ tuyển sinh đào tạo sinh viên 
có từ lâu đời của địa phương mình, trong đó, chính quy theo học ngành gốm sứ, trường 
phải kể đến vai trò của Trung tâm kỹ thuật sản cũng tiếp nhận rất nhiều các đoàn sinh viên, 
xuất thành phố Saga, Hiệp hội nghệ nhân gốm thợ thủ công trong nước và quốc tế về thực 
sứ Arita, Hiệp hội gốm sứ thành phố Saga. tập, nghiên cứu ngắn hạn. Tuy nhiên, sau khóa 
 Công việc chính của Trung tâm kỹ thuật học 2 năm hoặc 4 năm tại trường, các thợ gốm 
sản xuất là hỗ trợ các làng nghề phát triển, cải cần có thời gian luyện tập trước khi được công 
tiến kỹ thuật sản xuất. Với chiến lược phân chia nhận là thợ có tay nghề chính thức. Theo báo 
các xưởng sản xuất theo 3 mô hình như đã đề cáo định kỳ của trường, tổng số lượng sinh 
cập ở phần trên, với mô hình các xưởng sản viên nhập học năm 2018 là 120 người (chuyên 
xuất hiện đại hóa bằng máy móc thì trung tâm ngành gốm sứ khóa học 2 năm: 40 sinh viên; 
luôn hỗ trợ các phầm mềm, các kỹ thuật tiên khóa học 4 năm: 40 sinh viên; khóa học 1 năm 
tiến để đưa vào sản xuất ở các khâu cần thiết. ngành tạo hình trên bàn xoay:10 sinh viên; 
 NGHIÊN CỨU
Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂ N H ÓA 25
 NGHIÊN CỨU
 VĂ N H ÓA
 trang trí họa tiết: 20 sinh viên; khóa học bổ túc 2.4. Phát huy sản phẩm truyền thống 
 1 năm thực hành tạo hình trên bàn xoay: 5 học trong phát triển du lịch 
 viên; trang trí họa tiết: 5 học viên). Sau khi kết Hàng năm các lễ hội gốm sứ được tổ chức 
 thúc khóa học, thời gian đầu hầu hết các thợ kết hợp với du lịch vào kỳ nghỉ lễ như lễ hội 
 gốm trẻ đều được giới thiệu vào các doanh gốm sứ mùa xuân (tổ chức vào kỳ nghỉ tuần 
 nghiệp sản xuất để thực tập và học nghề. Sau lễ vàng vào cuối tháng 4 kéo dài đến mùng 5 
 thời gian tích lũy kinh nghiệm, có nhiều thợ tháng 5), lễ hội gốm sứ mùa hè, lễ hội gốm sứ 
 gốm trẻ đã phát triển xưởng gốm độc lập của mùa thu Theo thống kê của thị trấn Arita, 
 mình. Cũng giống như thời Edo, có hai hình số lượng khách du lịch trong và ngoài nước 
 thức đào tạo tay nghề cho các thợ gốm trẻ: đến Arita năm sau luôn tăng cao hơn so với 
 Một là, chế độ “đệ tử - người học việc”. Các cùng kỳ các năm trước. Tính riêng lễ hội gốm 
 nghệ nhân có tay nghề cao sẽ đào tạo, truyền sứ mùa xuân năm 2018, Arita đã thu hút hơn 
 bí quyết nghề nghiệp cho thợ gốm trẻ. Để có 1.000.000 người đến du lịch và tham gia lễ 
 thể trở thành thợ cả có tay nghề, nhiều nghệ hội. Lễ hội gốm sứ mùa thu năm 2018 tại Arita 
 nhân tốn mất gần 10 năm học việc. Hai là, được diễn ra trong các ngày từ 21 đến 25 
 học tập tại trường và thực hành tại trung tâm tháng 11. Qua các các lễ hội đó, khách du lịch 
 kỹ thuật, hiệp hội. Cho dù học tập theo hình được tham quan vùng núi Izumiyama - vùng 
 thức nào, các thợ gốm trẻ vẫn phải học việc đất cao lanh là nguyên liệu chính của gốm sứ 
 tại chính xưởng sản xuất, các doanh nghiệp Arita trước đây, cũng như các lò gốm truyền 
 tại địa phương. Số lượng tuyển sinh hàng thống và các quy trình sản xuất gốm sứ Arita. 
 năm tuy còn khiêm tốn nhưng cũng cho thấy Bên cạnh đó, khách du lịch không chỉ có cơ 
 sự cố gắng của thành phố Saga trong công hội mua sản phẩm trực tiếp tại các cửa hàng 
 cuộc bảo tồn nghề thủ công truyền thống địa trưng bày mà còn có thể trải nghiệm làm các 
 phương. Theo báo cáo của trường thì 100% sản phẩm gốm theo sở thích của mình tại các 
 số sinh viên tốt nghiệp đều có việc làm ngay lò gốm địa phương.
 sau khi ra trường. Đây cũng là chính sách Để Arita được nhiều người biết đến hơn nữa, 
 khuyến khích các bạn trẻ đến với nghề thủ thành phố kết hợp với các doanh nghiệp đưa 
 công truyền thống của nước nhà. sản phẩm gốm sứ Arita đến các cuộc triển lãm 
 Ngoài hỗ trợ của thành phố Saga, hàng khắp các vùng trong cả nước như Nihonbashi, 
 năm, Arita còn nhận được hỗ trợ từ Hiệp hội Ikebukuro (Tokyo), Fukuoka, Osaka, Hiroshima 
 bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền Với viện Bảo tàng gốm sứ Kyushu, các sản phẩm 
 thống. Theo Luật bảo tồn và phát triển nghề từ 400 năm trước cùng với các sản phẩm đạt 
 thủ công truyền thống ban hành ngày 25 giải thưởng hàng năm vẫn được trưng bày hàng 
 tháng 5 năm 1974, được bổ sung sửa đổi vào ngày phục vụ các nhà nghiên cứu nói chung, 
 năm 1992 (năm Bình Thành 4) và năm 2001 khách du lịch nói riêng.
 (năm Bình Thành 13), các hạng mục sau đây sẽ 2.5. Kinh nghiệm đối với Việt Nam
 nhận được hỗ trợ từ Hiệp hội bảo tồn và phát Với hơn 400 năm thăng trầm, nghề làm 
 triển nghề thủ công truyền thống: 1) Đào tạo gốm sứ Arita vẫn luôn phát triển không ngừng 
 đội ngũ kế nghiệp; 2) Bảo tồn, duy trì và phát bởi sự năng động, sáng tạo của những người 
 triển kỹ thuật truyền thống; 3) Nghiên cứu làm gốm cũng như nhận được sự đồng thuận 
 đảm bảo nguồn nguyên vật liệu truyền thống; của các tổ chức nhà nước. Nhìn từ kinh nghiệm 
 4) Kế hoạch điều tra thị trường; 5) Kế hoạch phát triển và bảo tồn gốm sứ Arita cho thấy 
 nghiên cứu phát triển mẫu mã sản phẩm mới. việc phát triển và bảo tồn nghề gốm truyền 
 Ngân quỹ dự kiến hỗ trợ cho 230 làng nghề thống ở Việt Nam cần kết hợp giữa chính sách 
 thủ công truyền thống năm 2018 là 700 triệu hỗ trợ của Chính phủ với sự nỗ lực của các cơ 
 yên và Hiệp hội gốm sứ Saga cũng đã nhận sở sản xuất ở làng nghề. Chính phủ đóng vai 
 được hỗ trợ cho kế hoạch đào tạo đội ngũ kế trò quản lý và khuyến khích làng nghề phát 
 nghiệp và phát triển sản phẩm mới trong làng triển thông qua các chính sách và hoạt động 
 nghề của mình. hỗ trợ các làng nghề sản xuất gốm sứ như sau:
26 Số 31 (Tháng 3 - 2020)
 DI SẢN VĂN HÓA
 - Thành lập cơ quan điều phối sản xuất có lịch sử hình thành và phát triển, Arita đã dần 
vai trò tìm hiểu như cầu của người tiêu dùng có chỗ đứng trên thị trường thế giới và chiếm 
để hỗ trợ làng nghề đưa ra các sản phẩm đáp lĩnh phần lớn thị trường tiêu thụ trong nước. 
ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Với sự năng động và quyết liệt của người Nhật, 
 - Thành lập Trung tâm kỹ thuật sản xuất thông qua trung tâm sản xuất gốm sứ, Arita 
nghiên cứu các kỹ thuật mới và triển khai tại đã khẳng định vai trò chiếm lĩnh của loại mặt 
các làng nghề nhằm đưa ra các sản phẩm có hàng này trên thị trường xuất khẩu thay thế 
chất lượng cao. Bên cạnh đó, trung tâm sẽ hỗ khi “đại gia” gốm sứ Trung Hoa thất thế do ảnh 
trợ đào tạo đội ngũ kế nghiệp nghề thủ công hưởng của chính trị trong nước và các cường 
truyền thống. quốc khác trong khu vực không tận dụng được 
 - Thực hiện chương trình đào tạo nghề và thời cơ. Ngoài ra, Arita cũng có ảnh hưởng lớn 
bảo tồn nghề truyền thống cho đội ngũ kế đến các lò gốm sứ ở một số nước châu Âu, các 
nghiệp. lò này đã mô phỏng các sản phẩm của dòng 
 - Xây dựng ngân sách hỗ trợ cho các làng Kakiemon, đây là một minh chứng xác thực 
nghề có thể bảo tồn, duy trì và phát triển kỹ cho thành công của Arita. Mặc dù có một thời 
thuật truyền thống, hỗ trợ kế hoạch nghiên gian dài vắng bóng trên thị trường khu vực và 
cứu phát triển mẫu mã sản phẩm mới. thế giới, nhưng các chính sách bảo tồn và phát 
 triển nghề thủ công truyền thống của chính 
 - Có chính sách tôn vinh nghệ nhân để 
 phủ Nhật Bản cũng như của thành phố Saga 
khuyến khích phát huy vai trò của các nghệ 
 đã dần tiếp sức Arita một lần nữa dần quay lại 
nhân tại các làng nghề.
 và có vị trí nhất định trong khu vực. Năm 2016, 
 Trên đây là vài đề xuất các chính sách hỗ trợ kỷ niệm 400 năm - một chặng đường của sứ 
bảo tồn và phát triển nghề gốm sứ, tuy nhiên, Arita, thị trấn Arita cũng như tỉnh Saga đã tổ 
sự nỗ lực nội tại của các làng sản xuất gốm sứ chức chương trình kỷ niệm, đồng thời tiếp tục 
là điều kiện cần thiết và tiên quyết. Trên thực đưa các dự án để bảo tồn và phát triển nghề 
tế, phần lớn các lao động tại các làng nghề truyền thống này. Hiện nay, sản phẩm mẫu mã 
là do tự học ngay tại làng nghề nên số lượng 
 của Arita đa dạng, phong phú và đáp ứng ngày 
lao động có tay nghề cao không nhiều. Vì thế, 
 càng tốt hơn nhu cầu thị trường trong nước 
với sự hỗ trợ từ Chính phủ, các làng nghề cần 
 và từng bước quay lại thị trường khu vực và 
tổ chức kế hoạch đào tạo để các nghệ nhân 
 thế giới. Thực tiễn phát triển của gốm sứ Arita 
truyền nghề cho số lao động trẻ sẽ tạo ra thế 
 cùng những chính sách và hoạt động bảo tồn, 
hệ những người lao động có tay nghề cao, đáp 
 phát triển nghề thủ công truyền thống của 
ứng yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn lao 
 Nhật Bản là những bài học kinh nghiệm thiết 
động phù hợp với nhu cầu của thị trường. Bên 
 thực đối với việc bảo tồn và phát triển nghề 
cạnh đó, các cơ sở sản xuất cần chú trọng đến 
 gốm ở Việt Nam.
các sản phẩm có hình thức, mẫu mã mới, cải 
tiến công nghệ, tăng chất lượng sản phẩm để N.T.L.A
có thể cạnh tranh với các sản phẩm trên thị 
trường trong nước và thế giới. Chú thích
Kết luận 1 Theo số liệu thống kê của tỉnh Saga tháng 
 Trước khi sản xuất sứ, Arita đã được biết 6 năm 2018, hiện nay dân số Arita vào khoảng 
đến trong các câu vè, câu hát: thứ nhất Raku, 21.000 người. Tháng 3 năm 2006, thị trấn Nishi-
thứ nhì Hagi, thứ 3 Karatsu (「一楽 二萩 三唐 Arita được sát nhập vào thị trấn Arita (cũ) và 
津」). Karatsu là khởi nguồn đưa Arita, hay còn thống nhất với tên gọi Arita-cho, mở rộng diện 
gọi là Imari, được biết đến là một trung tâm tích như hiện nay. Arita được biết đến là một thị 
sản xuất gốm sứ của Nhật Bản trong thế kỷ trấn nhiều ruộng vườn và được bao quanh bởi 
XVII, XVIII. Từ Karatsu, Arita đã phát triển và các dãy núi trùng điệp tạo nên bầu không khí 
đưa ra các dòng sản phẩm đáp ứng được nhu trong lành khác biệt với các vùng khác.
cầu của người tiêu dùng. Trải qua hơn 400 năm 2 Ri Sampei: Nghệ nhân Triều Tiên bị bắt về 
 NGHIÊN CỨU
Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂ N H ÓA 27
 NGHIÊN CỨU
 VĂ N H ÓA
 Saga trong cuộc chiến Nhật - Triều (1592 - 1598), Theo thống kê của Bộ Kinh tế Nhật Bản, từ 
 người đã tìm ra nguồn đất sét trắng và đã thử năm 1975 (năm Chiêu Hòa 50) bắt đầu với 11 
 nghiệm thành công việc chế tác gốm sứ từ làng nghề được công nhận là nghề thủ công 
 nguồn đất sét này vào năm 1610. truyền thống và đến ngày 30 tháng 11 năm 2017, 
 3 Trong thời Edo (thế kỷ XVII), quần đảo có 230 làng nghề đáp ứng đủ các điều kiện của 
 Kyushu được chia ra thành 9 tiểu quốc trong Luật bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền 
 đó có Chikugo (Fukuoka), Chikuzen (Fukuoka), thống. Trong 230 làng nghề được công nhận 
 Hizen (Nagasaki và Saga), Higo (Kumamoto), chính thức vào năm 2018, gốm sứ có 31 làng 
 Buzen (Fukuoka), Bugo (Oita), Hyuga (Miyazaki), nghề, chiếm 14%. 31 làng nghề gốm sứ được 
 Osumi (Kagoshima), Satsuma (Kagoshima). công nhận là nghề thủ công truyền thống gồm 
 Trong các tiểu quốc này chia nhỏ thành nhiều có Arita, Hasami, Mikawachi, Kyoyaki, Binoyaki, 
 phiên (Han) khác nhau và Saga thuộc phiên Saga Kutaniyaki, Bizenyaki, Satsumayaki, Igayaki
 thời bấy giờ. 10 Nigoshide: Theo tiếng địa phương của Saga 
 4 Khu phố có 1.000 hộ dân sản xuất sứ. thì Nigoshi có nghĩa là màu trắng của nước gạo. 
 Khi Kakiemon đưa ra sản phẩm có sứ trắng ngọc 
 5 Phiên Nabeshima là tên gọi khác của phiên 
 tinh xảo thì được đặt cho biệt danh là Nigoshide.
 Saga. Thời gian này, dòng họ Nabeshima cai 
 11
 quản vùng đất này nên người ta biết đến với tên Tonya là nhà điều phối trong quy trình sản 
 gọi là phiên Nabeshima. xuất và tiêu thụ sản phẩm hay chính là các doanh 
 nghiệp độc quyền phân phối sản phẩm.
 6 Công ty Đông Ấn Hà Lan (VOC) thành lập 
 năm 1602 có trụ sở ở Amsterdam và năm 1619 
 đặt trụ sở ở Batavia (Jakarta) trên đảo Java (nay 
 thuộc Indonesia). Tổ chức thương mại hoạt động Tài liệu tham khảo
 ở Đông Nam Á thế kỷ XVII, XVIII và góp phần đưa 1.有田町史編纂委員会(1985a)『有田町史 
 sứ Hizen, Nhật Bản thay thế gốm sứ Cảnh Đức 陶業編Ⅰ』有田町, p.368.
 Trấn ở thị trường khu vực và châu Âu. 2.上原義子(2015)“統的工芸品の現状と
 7 Gốm sứ Cảnh Đức Trấn: Là trung tâm sản xuất マーケティング課題について：伝統的陶磁器
 gốm quan trọng của Trung Quốc ra đời từ rất sớm. の流通問題と付加価値の視点から”嘉悦大学
 Theo sử liệu thì lò gốm sứ này có thể hoạt động từ 論文集, pp.94-96.
 thời Nam Triều (410 - 598) đến thời Đường (618 - 
 3.久我俊郎、富岡行昌:監修(2011)『図
 907) và tiếp tục phát triển về sau này.
 説唐津・伊万里・有田の歴史』郷土出版社, 
 8
 Gốm sứ Hizen: dòng gốm sứ được sản xuất p.11.
 tại lãnh địa Hizen (ngày này thuộc thành phố 
 Saga và 1 phần thành phố Nagasaki). Hizen bao 4.櫻庭美咲(2014)『西洋宮廷美術と日本
 gồm các vùng sản xuất chính là Arita, Hasami, 輸出磁器:東西貿易の文化創造』藝華書院
 Mikawachi. 中島浩気(1985)『肥前陶磁史考』青潮社, 
 pp.37-39.
 9 Theo Khoản 2 Điều 57 Luật bảo tồn và phát 
 triển nghề thủ công truyền thống của Nhật Bản, 5.中島浩気(1985)『肥前陶磁史考』青潮
 được ban hành năm 1974 (năm Chiêu Hòa 49), 社, p121.
 quy định 5 điều kiện để các ngành nghề được 
 6.松本源次(1996)『炎の里有田の歴史物
 công nhận là nghề thủ công truyền thống. Thứ 
 語』山口印刷, pp37-39.
 nhất, sản phẩm phải là mặt hàng phục vụ cho 
 cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Thứ 2, các công 
 đoạn chính trong quy trình sản xuất phải được Ngày nhận bài: 10 - 01 - 2020
 thực hiện bằng tay. Thứ 3, sản phẩm được sản Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 2 - 2020
 xuất bằng kỹ thuật truyền thống. Thứ 4, thành 
 Ngày chấp nhận đăng: 25 - 3 - 2020
 phần nguyên liệu chính phải là nguyên liệu 
 truyền thống. Thứ 5, được sản xuất trong một 
 khu vực làng nghề nhất định. 
28 Số 31 (Tháng 3 - 2020)