Bản sắc dân tộc qua các tiết mục thanh nhạc trong Opera Việt Nam

 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY 
 TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL 
 ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY 
 Số 69 (03/2020) No. 69 (03/2020) 
 Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website:  
 BẢN SẮC DÂN TỘC QUA CÁC TIẾT MỤC THANH NHẠC 
 TRONG OPERA VIỆT NAM 
 National identity through vocal performance in Vietnamese operas 
ThS. Nguyễn Khánh Trang 
Nhạc viện TP.HCM 
TÓM TẮT 
Trong lịch sử, âm nhạc Việt Nam đã trải qua nhiều lần giao thoa tiếp biến với âm nhạc các dân tộc khác 
trên thế giới. Điều đó làm cho âm nhạc Việt Nam càng trở nên phong phú đa dạng hơn. Nhạc sĩ trong 
sáng tác và nghệ sĩ trong biểu diễn luôn có ý thức dân tộc, thể hiện tinh thần độc lập dân tộc trong sáng 
tạo nghệ thuật. Họ đã tiếp thu, chọn lọc những yếu tố tích cực của âm nhạc phương Tây mà vẫn giữ 
được bản sắc dân tộc của người Việt. Đặc biệt, các nhạc sĩ Việt Nam đã tạo nên một loại hình 
nghệ thuật tổng hợp, đồ sộ, mang tính “đại diện” cho thể loại sân khấu “dân tộc và hiện đại”, đó là opera 
Việt Nam. 
Từ khoá: bản sắc dân tộc, giọng nữ cao, opera Việt Nam, văn hoá 
ABSTRACT 
Historically, Vietnamese music has experienced many intercourse with other peoples’ music around the 
world, which makes Vietnamese music more and more diverse. Music composers and performers in 
Vietnam are always aware of national identity, expressing the spirit of national independence in artistic 
creation. They have absorbed and selected the positive elements of Western music while retaining 
the Vietnamese national identity. In particular, Vietnamese musicians have created a massive, 
“representative” art form for the “national and modern” theater genre, which is Vietnamese opera. 
Keywords: national identity, soprano, Vietnamese opera, culture 
 1. Đặt vấn đề về văn hóa, nghệ thuật, tinh hoa âm nhạc 
 Lịch sử âm nhạc Việt Nam đã trải qua thế giới cả phương Đông lẫn phương Tây, 
nhiều lần giao lưu, tiếp xúc với âm nhạc họ vẫn luôn ý thức gìn giữ bản sắc văn hoá, 
các dân tộc khác trên thế giới mà cụ thể là nghệ thuật, âm nhạc của dân tộc Việt Nam. 
qua ba lần giao thoa tiếp biến âm nhạc. Họ đã góp phần làm giàu thêm cho nền âm 
Theo tác giả Nguyễn Thị Nhung: “(...) Sự nhạc của nước nhà, tiên tiến mà vẫn đậm đà 
tiếp biến giao thoa với âm nhạc phương bản sắc dân tộc, khi viết nên những vở 
Tây diễn ra ở diện rộng hơn và được coi là opera Việt Nam, khẳng định và tôn vinh vẻ 
cuộc tiếp biến lần thứ ba...” (Nguyễn Thị đẹp của đất nước, con người, dân tộc Việt 
Nhung, 1991, tr.12). Trong quá trình giao Nam bằng ngôn ngữ âm nhạc. 
lưu tiếp xúc với âm nhạc nước ngoài, âm Trong các vở opera Việt Nam, yếu tố 
nhạc Việt Nam càng trở nên phong phú đa dân tộc được thể hiện rõ nét qua: âm sắc 
dạng hơn. Những nhạc sĩ Việt Nam khi có nhạc cụ trong dàn nhạc, nội dung lời ca, chất 
điều kiện học hỏi, tiếp thu cái hay cái đẹp liệu âm nhạc.v.v. Trong bài viết này, chúng 
Email: khanhtrang2212@yahoo.com 117 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
tôi sẽ trình bày yếu tố dân tộc qua một số (ouverture).v.v. Tuy nhiên, mức độ sử 
tiết mục thanh nhạc trong opera Việt Nam. dụng các chất liệu âm nhạc dân tộc trong 
 2. Chất liệu âm nhạc dân tộc qua các tiết mục viết cho các vai diễn giọng nữ 
một số tiết mục thanh nhạc trong opera cao (soprano) cũng có những đặc điểm 
Việt Nam khác nhau, độ “đậm nhạt” khác nhau, vừa 
 Chất liệu âm nhạc là những “yếu tố cụ thể vừa mang tính khái quát. Có những 
ban đầu gợi nên những cảm xúc âm nhạc” tiết mục các nhạc sĩ đã sử dụng gần như 
(Đào Trọng Minh, 2000, tr. 28). Chất liệu nguyên vẹn giai điệu âm nhạc dân tộc và 
âm nhạc dân tộc có thể là những làn điệu có những tiết mục chỉ sử dụng thang âm, 
dân ca, dân nhạc, những tiết tấu quen thuộc cấu trúc quãng, motif... của âm nhạc các 
trong thực tế cuộc sống, thậm chí là những dân tộc Việt Nam. 
ấn tượng, cảm xúc trong các tác phẩm văn 2.1 Những tiết mục sử dụng nguyên 
chương, thi ca, hội hoạ... thể hiện tâm hồn, vẹn giai điệu âm nhạc dân gian các dân tộc 
văn hoá dân tộc. Trong vở opera Cô Sao của Nhạc sĩ 
 Trong nền “âm nhạc mới” Việt Nam, Đỗ Nhuận, mang đậm âm hưởng dân gian 
chất liệu âm nhạc dân tộc đã được hầu hết rừng núi phía Bắc, giai điệu âm nhạc dân 
các nhạc sĩ Việt Nam sử dụng, thể hiện tộc rõ nét nhất là những điệu múa hát đậm 
trong các tác phẩm của họ. Đặc điểm âm màu sắc của dân tộc Thái như Xòe hoa hay 
nhạc dân tộc ấy cũng được thể hiện khá sâu bài Inh lả ơi - dân ca Thái vùng Tây Bắc 
sắc, rõ nét trong các vở opera Việt Nam (tiết mục 29 màn 3). Nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã 
thông qua các tiết mục viết cho thanh nhạc, sử dụng nguyên vẹn giai điệu bài Xoè hoa 
dàn nhạc, hợp xướng, mở màn chỉ thay đổi lời hát. 
Ví dụ 1: Trích đoạn số 11 màn 1 vở Cô Sao 
 118 
NGUYỄN KHÁNH TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
 Trong vở Nguyễn Trãi ở Đông Quan, dỏm, duyên dáng, ý nhị. Nhân vật Cô Trúc 
Bài hát của cô Trúc (tiết mục số 3 màn 1) cũng là hình ảnh của người con gái tài sắc 
có cấu trúc một đoạn đơn, ngay từ những ô (Nguyễn Thị Lộ) mà Nguyễn Trãi đem 
nhịp đầu tiên là giai điệu bài dân ca quan lòng yêu thương. 
họ Bắc Ninh Cây trúc xinh với tính chất dí Ví dụ 2: Trích bài dân ca Cây trúc xinh 
Ví dụ 3: Bài hát của cô Trúc, tiết mục số 3 màn 1 
 Hay aria của Đào Xuân, đoạn đầu của Việt Nam (song thất lục bát), đậm chất Oán 
tác phẩm được viết ở giọng d-moll. Đây là trong dân ca Nam Bộ. 
một aria rất đặc sắc, pha trộn và sử dụng Đoạn tiếp theo thì kết ở G-Dur, mang 
nhiều chất liệu trong âm nhạc cổ truyền âm hưởng dân ca Nam Bộ, gần như trọn 
như: dân ca Nam Bộ, dân ca Bắc Bộ, Ca vẹn giai điệu bài dân ca Lý lu là, sử dụng 
Trù, hát đối đáp.v.v. Giai điệu man mác thể thơ lục bát. 
buồn, nhiều chỗ nhịp chẻ (đảo phách), tốc Ví dụ 4: Tiết mục số 6 màn 1 trích 
độ chậm rãi, lời ca theo thể thơ dân gian opera Nguyễn Trãi ở Đông Quan. 
 119 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
 Trong aria Chờ mong, tiết mục số mang đậm chất Tây Nguyên giai điệu 
14 màn 1 vở Bên bờ K'rông Pa của Nhạc của cả bài Bến nước - dân ca Giarai 
sĩ Nhật Lai, chất liệu âm nhạc dân tộc rõ nét. 
Ví dụ 5: Aria Chờ mong, tiết mục số 14 màn 1. 
 Trong aria này, chủ đề đoạn a được viết ở G-dur, với giai điệu của bài dân ca Gia Rai 
Bến nước. 
 120 
NGUYỄN KHÁNH TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
Ví dụ 6: Dân ca Gia Rai - Bến nước 
 Có thể thấy, không ít những giai điệu Bên cạnh những tiết mục sử dụng 
âm nhạc dân tộc đã đi vào tiềm thức của nguyên vẹn giai điệu âm nhạc dân tộc, còn 
nhiều thế hệ người Việt Nam. Khi giai điệu có nhiều tiết mục được các nhạc sĩ sử dụng 
dân tộc vang lên trong các tác phẩm âm chất liệu âm nhạc dân tộc, cụ thể như: 
nhạc không lời hay trong các thể loại âm Trong vở opera Bông sen của hai 
nhạc đỉnh cao như opera, không chỉ làm cho nhạc sĩ Hoàng Việt - Lưu Hữu Phước, 
tác phẩm thể hiện rõ nét đặc điểm âm nhạc yếu tố dân tộc được thể hiện rõ nét và 
Việt mà còn góp phần đem âm nhạc kinh xuyên suốt cả tác phẩm bằng âm hưởng 
viện đến với mọi người dân một cách nhẹ dân ca Nam bộ. Lời hát trong tiết mục do 
nhàng, dễ dàng và tạo ấn tượng sâu đậm. nhân vật em gái thể hiện được lấy từ bài 
 2.2. Những tiết mục sử dụng chất ca dao quen thuộc Trong đầm gì đẹp 
liệu âm nhạc dân tộc bằng sen. 
Ví dụ 7: Tiết mục số 2 màn 1 trích opera Bông sen 
 Hay trong vở Người giữ cồn của Nhạc sĩ với nét buồn man mác, xa xôi của điệu Nam 
Ca Lê Thuần, âm nhạc thấm đẫm chất Nam Bộ trong phần hò của cô gái ở phần đầu tác phẩm. 
 121 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
Ví dụ 8: Tiết mục mở đầu trong opera Người giữ cồn 
Ví dụ 9: Thang âm được sử dụng trong phần mở đầu 
 (Rung ở nốt thứ 3 - nốt Fa, thỉnh luân phiên với những câu hát mở đường 
thoảng có rung ở nốt 1 - nốt Đồ) làm sống dậy bầu không khí xướng - xô 
 Trong opera Lá đỏ của Nhạc sĩ Đỗ trong hò sông Mã của xứ Thanh - quê 
Hồng Quân, âm hưởng của những điệu hò hương của tám liệt sĩ (ví dụ 10). Hay vẻ 
lao động được bắt gặp qua câu hò khoan dô mộc mạc, mặn mà của Ví giặm Nghệ Tĩnh 
khoan, ớ huầy dô khỏe khoắn, lạc quan, (ví dụ11). 
Ví dụ 10: Tiết mục số 9 hồi 1, cảnh 1 trong opera Lá đỏ 
 122 
NGUYỄN KHÁNH TRANG TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN 
Ví dụ 11: Sơn đón các cô thanh niên xung phong - Tiết mục số 5 hồi 1 cảnh 1. 
 Ví dụ 12: tiết mục số 41 cảnh 6, tác giả Tám Cô) với lời cầu kinh Nam mô A-Di-
đã rất tài tình khi diễn đạt sự phục hồn cho Đà Phật bằng giọng nữ cao tụng kinh lặp 
tám cô gái đã hy sinh ở trong hang (hang đi lặp lại trên nền nhạc dài 24 ô nhịp. 
 Đặc biệt, khi xem opera Lá đỏ, người nghĩa nhân sinh rất lớn, đó là các chị được 
xem cảm nhận được ở vở diễn vừa có màu bất tử. Và nhân vật thần núi cũng là một sự 
sắc dân tộc, lại vừa có tính nghệ thuật hiện sáng tạo của tôi. Tôi muốn biến dãy 
đại. Không những trong kịch bản âm nhạc Trường Sơn không chỉ xuất hiện trong 
mà cả trong kịch bản văn học cũng vậy. ngôn ngữ thoại của các nhân vật mà rõ 
Trong quá trình viết kịch bản, nhà biên ràng phải là nhân vật. Tôi biến ông thần ấy 
kịch Nguyễn Thị Hồng Ngát đã đưa vào thành một người dẫn truyện. Giống như 
những yếu tố đặc trưng của Chèo, loại hình trong các vở Chèo cũng có người dẫn 
nghệ thuật truyền thống của Việt Nam. Bà truyện, ước lệ của sân khấu dân tộc. Tuy 
đã phân tích: Kịch hát dân tộc dạy về tính hơi cổ tích một chút, huyền thoại một chút 
ước lệ, cách điệu, hoá thân. Sân khấu ước nhưng hoàn toàn hợp lý(*) 
lệ cho phép để các chị thanh niên xung 3. Kết luận 
phong khi hy sinh hoá thân thành hình Yếu tố dân tộc trong âm nhạc Việt 
tượng vừa thực vừa hư, vừa mang yếu Nam luôn có sức sống mãnh liệt bởi nó 
 123 
SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 69 (03/2020) 
nằm trong tâm thức, bản năng, suy nghĩ và tộc và hiện đại”. Các nhạc sĩ Việt Nam đã 
sáng tạo của người nhạc sĩ. Từ lời ru ầu ơ tạo nên sự khác biệt so với hình mẫu chung 
của mẹ, câu ca dao, điệu lý, câu hò... đến của opera cổ điển thế giới bằng cách mang 
những nét sinh hoạt trong cuộc sống lao vào tác phẩm những nét đặc trưng tính dân 
động hàng ngày đến những phong tục tập tộc. Tất cả các yếu tố âm nhạc dân tộc đã 
quán của 54 dân tộc Việt Nam trải dài trên được nâng lên mang tính bác học, hòa 
khắp đất nước đều được âm nhạc khắc họa quyện với nhau để tạo thành những vở diễn 
rõ nét. Thông qua các tiết mục thanh nhạc đạt hiệu quả sân khấu và thông qua vở diễn 
trong opera Việt Nam, chúng ta thấy các người xem cảm nhận được màu sắc dân tộc, 
nhạc sĩ đã vận dụng tài tình những giai điệu tính nghệ thuật cao. Bản sắc dân tộc thông 
dân ca, những làn điệu trong âm nhạc qua các tiết mục thanh nhạc thể hiện được 
truyền thống, những âm điệu trong hệ thống phần nào dung mạo của nghệ thuật opera 
thang năm âm của dân tộc... tạo nên một Việt Nam bước đầu khá vững chãi, tiếp thu 
loại hình nghệ thuật tổng hợp, đồ sộ, mang được những giá trị văn hóa thế giới - phát 
tính “đại diện” cho thể loại sân khấu “dân huy được vốn âm nhạc dân tộc. 
Chú thích: 
(*): Trích phỏng vấn tác giả. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Nguyễn Thị Mỹ Liêm. (2002). Âm nhạc dân tộc học - Phương pháp biện chứng trong 
 nghiên cứu những truyền thống âm nhạc ngoài nền âm nhạc cổ điển châu Âu. Tạp chí 
 Thông báo Khoa học, Viện Âm Nhạc, số 7. 
Nguyễn thị Tố Mai. (2012). Opera trong sự phát triển nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt 
 Nam, luận án tiến sĩ, Học viện Âm nhạc Hà Nội. 
Đào trọng Minh. (2000). Phân tích tác phẩm âm nhạc, tập 1, NXB Trẻ. 
Tô Ngọc Thanh (chủ tịch hội đồng biên tập). (2003). Hợp tuyển tài liệu nghiên cứu – lý 
 luận - phê bình âm nhạc Việt Nam thế kỷ XX, tập 1-5, Viện Âm nhạc, Hà Nội. 
* Một số DVD, kịch bản, tổng phổ của các vở opera như: 
 Người giữ Cồn của nhạc sĩ Ca Lê Thuần. 
 Cô Sao của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. 
 Người tạc tượng của nhạc sĩ Đỗ Nhuận 
 Nguyễn Trãi ở Đông Quan của nhạc sĩ Đỗ Nhuận 
 Bên bờ K'rông Pa của nhạc sĩ Nhật Lai 
 Bông Sen của nhạc sĩ Hoàng Việt 
 Tình yêu của em của nhạc sĩ Nguyễn Đình Tấn 
 Lá đỏ của nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân. 
Ngày nhận bài: 23/5/2019 Biên tập xong: 15/3/2020 Duyệt đăng: 20/3/2020 
 124