Bài giảng Đại cương về người cao tuổi - Nguyễn Đức Công

1 
GS.TS. BS. NGUYỄN ĐỨC CÔNG 
Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất Tp.HCM 
Chủ nhiệm Bộ môn Lão khoa-ĐHYK Phạm Ngọc Thạch 
1. Nắm được dịch tễ học về người cao tuổi 
2. Hiểu khái niệm về lão học, lão khoa, cơ 
chế tích tuổi. 
3. Hiểu được những đặc điểm tâm l ý và xã 
hội của người cao tuổi. 
2 
3 
DỊCH TỄ HỌC VỀ NGƯỜI CAO TUỔI 
4 
5 
6 
NGUYÊN NHÂN TỬ VONG HÀNG ĐẦU SAU 65 TUỔI 
7 
NGUYÊN NHÂN TỬ VONG HÀNG ĐẦU THEO NHÓM TUỔI 
8 
9 
4.8
3.8
2.23 2.09 2.03 1.99
0
1
2
3
4
5
1979 1989 1999 2006 2009 2011
TRF
10 
Đạt mức sinh thay thế 
36
42.3
36.7
16 15.5
0
10
20
30
40
50
1979 1989 1999 2009 2011
11 
Tỷ lệ chết trẻ em (%o) 
Nguồn: Tổng điều tra dân số và nhà ở 1979, 89, 99, 09 
91
85 85
80
75.1 75
69
60
70
80
90
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2009
12 
Tỷ lệ tử vong mẹ/100 ngàn trẻ sinh ra sống 
Niên giám thống kê Y tế 2002-2009 
66
68
69.3
72.8 73
65
67
69
71
73
75
1979 1989 1999 2009 2011
13 
Tuổi thọ trung bình lúc sinh: 
Sau 50 năm tăng thêm 33 
tuổi (TG tăng 21 tuổi) 
3.71
4.64
6.19
7.45
8.15
8.65
2
4
6
8
10
1979 1989 1999 2009 2010 2011
14 
Số người 60+ (triệu người) 
0.54
0.7
0.93
1.47
0
0.5
1
1.5
2
1979 1989 1999 2009
15 
Tỷ lệ người trên 80 tuổi (%) 
1.5
2
2.5
0
1
2
3
60+ 80+ 85+
Số nữ /nam
16 
11 11
9
8
5
4
3
4
3 3 3 3
2
3
2
1
14
11
0
3
6
9
12
15
M
al
ay
si
a
Ph
ilip
pi
ne
Vi
et
na
m
In
do
ne
si
a
Th
ai
la
nd
Si
ng
ap
or
e
U
SA
Fr
an
ce
Ja
pa
n
2010 2050
17 
QUÁ TRÌNH TÍCH TUỔI 
18 
 Tích tuổi: là quá trình biến đổi của cơ thể 
song song với sự tích lũy tuổi tác. 
 Quá trình này bắt đầu khi con người mới sinh 
ra, liên tục tiến triển song song với quá trình 
sống của con người và kết thúc khi sự sống 
kết thúc. 
19 
 Lão học là một môn khoa học tập hợp nhiều 
ngành khoa học khác nhau hoặc những phân 
môn của các ngành khoa học quan tâm tới sự 
già hóa và nghiên cứu quá trình lão hóa như: 
sinh học, sinh lý học, nhân chủng học, xã 
hội học, tâm lý học, triết học, kinh tế 
học. 
 Đối tượng là quá trình tích tuổi. 
 Nghiên cứu: 
◦ Các biểu hiện, hình thái của tích tuổi. 
◦ Cách tiến triển của các biểu hiện trên. 
◦ Các quy luật trong sự tiến triển đó. 
◦ Nội dung, thực chất của quá trình tích tuổi. 
◦ Cơ chế của tích tuổi. 
◦ Các yếu tố tác động đến quá trình tích tuổi. 
21 
 Lão khoa là một phần của lão học liên quan 
đến các vấn đề y học của người cao tuổi. 
 Lão khoa liên quan đến cách thức chăm 
sóc bệnh nhân cao tuổi hơn là các công việc 
chăm sóc cụ thể đối với người cao tuổi. 
 Quá trình già hóa: tác động của thời gian 
lên một cơ thể sống. 
◦ Thời gian vật lý: tháng, năm 
◦ Thời gian sống: ngày sinh, gia đình, xã hội, 
tôn giáo, trình độ văn hóa xã hội, quá trình 
đào tạo, nghề nghiệp, hành vi và các biến 
cố 
Trạng thái già xuất hiện ở từng người với từng 
thời điểm khác nhau. 
Có người trẻ lâu, có người già sớm 
Già không bắt buộc đồng nghĩa với tuổi cao 
 Thời điểm bắt đầu: từ 60 (TCYYTG) 
- Tuổi về hưu (dấu chỉ điểm về xã hội) 
 Thuật ngữ 
- Người cao tuổi, 
- Người già, 
- Lứa tuổi thứ ba, 
- Lứa tuổi thứ tư, «panthères grises», 
«hermanos ancianos » 
 Cá nhân: trưởng thành sau đó sẽ già đi. 
 Gia đình: Vị trí của người cao tuổi trong gia 
đình. 
 Xã hội: Vị trí của người cao tuổi trong xã 
hội. 
 Chăm sóc y tế: tác động của người cao tuổi 
đến hệ thống chăm sóc. 
27 
 Bệnh mạn tính thường gặp: Bệnh mạch vành, 
tăng huyết áp, đột quỵ, đái tháo đường, ung 
thư, COPD, thoái khớp, loãng xương, sa sút trí 
tuệ,  
 Tính chất đa bệnh lý: trung bình một người 
già mắc gần 3 bệnh mạn tính. 
 Liên quan nhiều đến lối sống. 
 Phải điều trị suốt đời. 
28 
29 
 Chi phí y tế cho người già cao gấp 7-10 lần 
người trẻ. 
 NCT sử dụng đến 50% tổng lượng thuốc 
 Xu hướng tử vong trong các cơ sở y tế tăng 
lên cũng làm gia tăng chi phí y tế. 
 Tại Nhật: 90% người cao tuổi tử vong tại cơ 
sở y tế. 
30 
 Tỷ lệ phụ nữ tham gia lao động cao. 
 Có sự khác biệt về việc làm, thu nhập, an 
sinh xã hội, quyền lực chính trị... 
 Phụ nữ sống lâu hơn, nguy cơ tàn phế cao 
hơn 
 Tỷ lệ phụ nữ già góa chồng (56.8%)/nam giới 
già góa vợ (16.1%) 
 Tỷ lệ phụ nữ già sống đơn độc (17.7%)/nam 
giới già sống đơn độc (8.6%) 
31 
 Mạng lưới y tế cho người già chưa hoàn 
thiện. 
 Quá tải tại bệnh viện. 
 Các dịch vụ y tế và xã hội cho người già tại 
cộng đồng còn hạn chế. 
 Ngân sách y tế có hạn, trong khi chi phí 
CSYT cho người già rất tốn kém. 
32 
 Thiếu bác sỹ chuyên khoa lão khoa. 
 Thiếu điều dưỡng lão khoa. 
 Chăm sóc người già tại gia đình và cộng 
đồng chủ yếu dựa vào người nhà và những 
người chăm sóc không được đào tạo: nguồn 
nhân lực này ngày càng giảm. 
33 
1. Quá trình lão hoá thành công 
không có bệnh với ít nguy cơ để tiếp tục sống 
và độc lập trong cuộc sống hàng ngày. 
2. Quá trình lão hoá «bình thường»: 
không có bệnh nhưng có nguy cơ mắc bệnh 
3. Lão hoá «bệnh lý» : 
có nhiều yếu tố nguy cơ, mắc bệnh và/hoặc 
sớm bị giảm khả năng. 
34 
Chủ đề phức tạp 
Nhiều cơ chế được giải thích 
CƠ CHẾ LÃO HÓA 
Cơ chế ngoại sinh 
 - Tác động của các sự kiện 
của cuộc đời 
 - Hoạt động thể lực và trí óc 
 - Dinh dưỡng 
 - Nhiễm độc, tia xạ 
Cơ chế nội sinh 
 - Gen 
 - Gốc tự do 
 - Sự glycat hóa 
 Chức năng sinh lý tốt mặc dù có bệnh. 
 Chức năng sinh lý kém hơn nhưng có cải thiện 
tốt hơn trong giai đoạn sau. 
 Thích nghi với những việc cần làm và dự định 
làm. 
VAI TRÒ 
Cá nhân - Gia đình - Xã hội 
 với quá trình lão hóa 
 Bản thân từng cá nhân cảm nhận những biến đổi trong 
cơ thể: 
 Sức lực, 
 Khả năng dung nạp với gắng sức 
 Trí nhớ, tinh thần. 
 Nhìn, nghe, đau. 
 Cần giúp đỡ.... 
Hãy là người thấu hiểu những biến đổi thông 
thường của quá trình lão hoá. 
- Lối sống: cùng gia đình hay sống một mình? 
- Vai trò trong gia đình? 
- Tình trạng sức khoẻ? 
- Có những lo lắng gì? Có tình cảm như thế 
nào? 
- Những phản ứng trong gia đình? 
- Có những căng thẳng? 
- Đoàn kết trong gia đình? 
42 
VAI TRÒ XÃ HỘI 
 Thay đổi về nhân khẩu học 
 Bùng nổ người già trên thế giới. 
 Đồng nhất về hoàn cảnh và về tốc độ chuyển 
 dịch nhân khẩu học 
 Vai trò của người cao tuổi trong xã hội 
 Đoàn kết 
 Nguồn tài chính 
 Y tế 
Mỗi chúng ta cần có nhận thức về 
thay đổi của xã hội. 
 Các nhân viên y tế: 
◦ Bác sỹ, 
◦ Điều dưỡng, 
◦ Kỹ thuật viên PHCN, 
◦ Nhà tâm lý học, 
◦ Cán sự xã hội, 
◦ Bác sỹ dinh dưỡng 
 Hãy là người biết nghĩ tới các điều kiện chăm sóc tốt 
cho người cao tuổi. 
 Trang thiết bị cần thiết: 
◦ Khoa lão nằm ngắn ngày trong bệnh viện, 
◦ Khoa PHCN và tái thích nghi, 
◦ Bệnh viện ban ngày, 
◦ Đơn vị lão khoa lưu động, 
◦ Nhà dưỡng lão có y tế: các chuỗi liên kết lão 
khoa 
 Các quy trình quản lý chất lượng 
 Hãy là người biết nghĩ tới các điều kiện 
chăm sóc tốt cho người cao tuổi 
HÀNH VI THÍCH HỢP 
1. Phát hiện và dự phòng bắt đầu từ lúc nghỉ 
hưu những yếu tố nguy cơ lão hoá. 
2. Cải thiện chế độ dinh dưỡng cân bằng để giữ 
được vóc dáng sau 55 tuổi. 
3. Cải thiện hoạt động thể lực và thể thao. 
4. Phát hiện và dự phòng những yếu tố nguy cơ 
để phòng tránh những nguy cơ mắc bệnh ảnh 
hưởng tới chất lượng cuộc sống. 
Khuyến cáo chính tại Pháp 
HÀNH VI THÍCH HỢP 
5. Nâng cao chất lượng sử dụng thuốc. 
6. Cải thiện sự gắn kết giữa các thế hệ. 
7. Phát triển “sống khoẻ khi về già” tại địa 
phương. 
8. Phát triển nghiên cứu và đổi mới để sống 
khoẻ. 
Khuyến cáo chính tại Pháp 
48 
Kết luận 
- Tỷ lệ người cao tuổi cũng như tốc độ già hóa 
dân số tăng nhanh ở cả nước phát triển lẫn 
đang phát triển. 
- Già không có nghĩa là cao tuổi. 
- Lão học liên quan nhiều ngành khoa học 
khác nhau: sinh học, sinh lý học, nhân chủng 
học, xã hội học, tâm lý học, triết học, kinh tế 
học. 
49 
Kết luận 
- Cơ chế của lão hóa phức tạp bao gồm các 
yếu tố nội sinh và ngoại sinh. 
- Quá trình lão hóa có vai trò tác động của 
nhiều yếu tố: cá nhân, gia đình, xã hội. 
- Cần có thái độ và hành vi ứng xử thích hợp. 
 Nguyễn Thiện Thành (2002).”Tích tuổi học 
cơ sở”. Những bệnh thường gặp ở người có 
tuổi- Nhà xuất bản Y học: 7-22. 
 Bệnh học người cao tuổi (2012) Nguyễn Đức 
Công–Nhà xuất bản Y học 
 Bệnh học người cao tuổi (2013) Nguyễn Văn 
Trí –Nhà xuất bản Y học 
 Hazzard’s Geriatric Medicine and 
Gerontology (2004). Jeffrey B. Halter, sixth 
edition. Mc Grow Hill. 
51