Tài liệu Cẩm nang hướng dẫn đào tạo cán bộ chủ chốt hợp tác xã - Bài 3: Quá trình hình thành và phát triển hợp tác xã ở Việt Nam

Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
CẨM NANG HƯỚNG DẪN 
ĐÀO TẠO CÁN BỘ CHỦ CHỐT HỢP TÁC XÃ
BÀI 3
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT 
TRIỂN HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
• Giai đoạn trước đổi mới
- Thời kỳ thí điểm xây dựng hợp tác xã ở miền Bắc (1955 - 1957).
- Thời kỳ tổ chức xây dựng hợp tác xã (1958 - 1980).
- Thời kỳ tổ chức hợp tác xã bậc cao (1961 - 1965).
- Thời kỳ tiếp tục củng cố và phát triển hợp tác xã ở miền Bắc
(1966 - 1975).
- Thời kỳ mở rộng hợp tác xã trên phạm vi cả nước (1976 - 1986).
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ thí điểm xây dựng hợp tác xã ở miền bắc (1955 -
1957)
- Xây dựng được 45 hợp tác xa ̃ và trên 100.000 tổ đổi công;
- Số lượng hợp tác xã còn ít, trình độ thấp, song có tác động tích
cực đến sản xuất và xây dựng nông thôn.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ tổ chức xây dựng hợp tác xã nông nghiệp bậc thấp
(1958 - 1960)
- Miền bắc đã có 40.422 hợp tác xã nông nghiệp, thu hút 2,4 triệu
hộ nông dân, chiếm 85,8% tổng số hộ với 76% diện tích ruộng
đất. Về cơ bản, miền Bắc đã hoàn thành xây dựng hợp tác xa ̃ bậc
thấp;
- Có 4.346 hợp tác xa ̃ bậc cao và xuất hiện một số hợp tác xã có
qui mô toàn xã.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ tổ chức hợp tác xã bậc cao (1960 – 1965)
- 17.562 hợp tác xa ̃ nông nghiệp bậc cao;
- Hợp tác xã nông nghiệp đã thu hút 90,3% số hộ nông dân miền
bắc tham gia hợp tác xã, trong đó có 80% số hộ tham gia các hợp
tác xa ̃ bậc cao;
- Phong trào hợp tác hoá nông nghiệp tiếp tục bộc lộ khuyết tật:
số hợp tác xa ̃ yếu kém nhiều, hiệu quả hoạt động thấp, chưa đạt
được mục tiêu hợp tác hoá đề ra, chưa xây dựng được niềm tin
vững chắc đối với nông dân.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ tiếp tục củng cố và phát triển hợp tác xã ở miền bắc
(1966 - 1975)
- Đẩy mạnh cuộc vận động cải tiến quản lý, cải tiến kỹ thuật và tiến
hành cuộc vận động dân chủ, phấn đấu đưa nông nghiệp miền bắc
tiến lên sản xuất lớn xa ̃ hội chủ nghĩa;
- 97% số hộ nông dân vào hợp tác xã, trong đó 88% tham gia hợp tác
xa ̃ bậc cao.
-Qui mô hợp tác xa ̃ không ngừng mở rộng;
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
- Diện tích gieo trồng của các hợp tác xã trong giai đoạn 1966 - 1975
giảm 3,6% so với giai đoạn 1961 – 1965;
- Các hộ thành viên có thu nhập từ hợp tác xa ̃ ngày càng thấp, lương
thực tính bình quân theo đầu người giảm từ 304 kg thời kỳ 1961 -
1965 xuống 258,8 kg thời kỳ 1966 – 1975;
- Tệ nạn tham ô, lãng phí và hiện tượng thất thoát, hư hao tiền vốn ở
các hợp tác xã tăng lên đến mức nghiêm trọng.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ mở rộng hợp tác hoá trên phạm vi cả nước (1976 - 1986)
- Ở miền Bắc, hợp tác xa ̃ nông nghiệp tiếp tục mở rộng qui mô, tổ
chức lại theo hướng tập trung, chuyên môn hoá, cơ giới hoá;
- Ở miền Nam, phong trào hợp tác hoá nông nghiệp đã được đẩy
mạnh;
• Cuối thập kỷ 70 và đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX, phong trào hợp
tác hoá nông nghiệp lâm vào tình trạng bế tắc, những khuyết điểm,
yếu kém của mô hình hợp tác hoá kiểu cũ ngày càng bộc lộ rõ, tác
động tiêu cực về tâm lý và xã hội trong nông thôn, người lao động
không gắn bó với ruộng đất;
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
• Sản xuất nông nghiệp dẫm chân tại chỗ. Số lượng lương thực từ năm
1976 đến năm 1981 không vượt quá con số 15 triệu tấn mỗi năm;
• Để tháo gỡ khó khăn, một số địa phương đã đi tìm mô hình mới về hợp
tác xa ̃ nông nghiệp theo phương thức khoán sản phẩm đến người lao
động;
• Tháng 01 năm 1981, Ban Bí thư đã ban hành chỉ thị 100-CT-TW về cải
tiến công tác khoán và mở rộng khoán sản phẩm đến nhóm lao động và
người lao động trong hợp tác xã nông nghiệp và đã thu được kết quả rất
lớn trong sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, mô hình hợp tác xã vẫn dựa
trên sở hữu tập thể, quản lý tập trung, phân phối thống nhất theo chế độ
công điểm.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
• Giai đoạn từ đổi mới đến nay (1987 - 2013)
- Thời kỳ trước khi có Luật Hợp tác xã (1987 - 1996).
- Thời kỳ từ khi có Luật Hợp tác xã đến nay (1997 - 2013).
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ từ thực hiện "đổi mới" đến khi có Luật Hợp tác xã
(1987-1996)
-Cải biến thực sự tính chất và phương thức tổ chức quản lý hợp tác xã
nông nghiệp ở nước ta: hộ gia đình thành viên được xác định là những
đơn vị kinh tế tự chủ; kinh tế hộ được quyền chủ động sản xuất, kinh
doanh, hợp tác xã chỉ thực hiện những khâu công việc mà kinh tế hộ
làm không hiệu quả hoặc không làm được;
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỢP 
TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
- Do không thích ứng với cơ chế mới và do công tác quản lý nhà nước
đối với hợp tác xã không theo kịp tình hình, nên vào những năm đầu
của thập kỷ 90 thế kỷ trước, hầu hết các hợp tác xa ̃ và tập đoàn sản
xuất nông nghiệp bị giải thể hàng loạt hoặc chỉ tồn tại về hình thức.
Chỉ có khoảng 15% số hợp tác xã đã chuyển đổi hoạt động thích ứng
với điều kiện mới, bảo đảm phục vụ và thúc đẩy kinh tế hộ phát triển
sản xuất;
- Thời điểm cao nhất của phong trào hợp tác hoá nông nghiệp, cả
nước có 17.022 hợp tác xa ̃ nông nghiệp và 36.352 tập đoàn sản xuất
nông nghiệp thì đến tháng 12 năm 1996, cả nước chỉ còn13.762 hợp
tác xa ̃ nông nghiệp và 1.892 tập đoàn sản xuất.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
● Thời kỳ từ khi có luật hợp tác xã đến nay (1997-2013)
- Tính đến 30/6/2010, cả nước có 8.918 hợp tác xa ̃ nông nghiệp, bình
quân một hợp tác xa ̃ có 795 thành viên;
-Hiện nay, các hợp tác xa ̃ nông nghiệp chủ yếu tập trung làm dịch vụ
hỗ trợ cho hộ thành viên. Ở các mức độ khác nhau, hợp tác xa ̃ nông
nghiệp đã thể hiện được vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn các
hộ thành viên ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất,
chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng sản xuất hàng hoá
có hiệu quả kinh tế cao, góp phần tích cực chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp, nông thôn;
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
- Nhiều hợp tác xã đã thể hiện được các nguyên tắc cơ bản trong xây
dựng và phát triển hợp tác xã, tinh giảm được bộ máy quản lý, phát huy
được vai trò tự chủ, dân chủ nội bộ, xác định địa vị chính đáng, quyền và
nghĩa vụ của thành viên. Hợp tác xã thích ứng dần với cơ chế kinh tế thị
trường;
- Quá trình chuyển đổi và phát triển hợp tác xã nông nghiệp còn chậm,
chưa tương xứng với yêu cầu phát triển của sức sản xuất;
- Hợp tác xã nông nghiệp còn nhỏ bé, chưa đáp ứng kịp sự phát triển kinh
tế hàng hoá của kinh tế hộ ở nhiều vùng. Một số hợp tác xã chuyển đổi và
thành lập mới còn mang tính hình thức, chưa chuyển biến về nội dung,
chưa tổ chức được các hoạt động dịch vụ hỗ trợ hộ thành viên phát triển
kinh tế, cải thiện đời sống.
Tài liệu này do nhóm chuyên gia Socencoop phát triển
với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính của Chính phủ Australia và Quỹ Châu Á
QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 
HỢP TÁC XÃ Ở VIỆT NAM
5. Câu hỏi gợi ý thảo luận ở nhóm
• Câu hỏi 1. Trình bày khái quát quá trình hình thành và phát
triển hợp tác xã ở Việt Nam.
• Câu hỏi 2. Đánh giá tình hình phát triển hợp tác xã ở Việt Nam
từ sau đổi mới đến nay.
• Câu hỏi 3. Ông/bà, anh/chị hãy cho biết tình hình hợp tác xã
hiện nay ở địa phương mình.