Nghiên cứu hòa nhập xã hội của người thiệt thòi qua các công trình nghiên cứu xã hội học

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/309673455
Nghiên cứu về hoà nhập xã hội của nhóm thiệt thòi qua các công trình
nghiên cứu xã hội học
Article · September 2016
CITATIONS
0
READS
348
2 authors, including:
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Understanding Daily Life in Vietnam View project
Kham Tran
Vietnam National University, Hanoi
42 PUBLICATIONS   26 CITATIONS   
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Kham Tran on 04 November 2016.
The user has requested enhancement of the downloaded file.
76	
Nghiên cứu hòa nhập xã hội của người thiệt thòi 
qua các công trình nghiên cứu xã hội học 
 Phạm văn Quyết, Trường ĐHKHXHNV 
 Trần Văn Kham, Trường ĐHKHXHNV 
Tóm tắt: Hòa nhập xã hội đang là một xu hướng khá phổ biến trên thế giới, đặc biệt ở các bối 
cảnh quan tâm nhiều hơn đến khía cạnh phúc lợi, an sinh xã hội, cũng như tăng cường thêm các 
mô hình dịch vụ xã hội thường nhật. Từ thực tiễn như vậy, nghiên cứu về hòa nhập xã hội cũng 
được quan tâm trong các nghiên cứu xã hội ở các quốc gia phương Tây như Úc, Canada, Anh, 
Mỹ, Pháp dựa trên các quan điểm của lý thuyết cấu trúc chức năng, hệ thống hay phát triển 
xã hội, đến các vấn đề thực tiễn hướng đến các mô hình trợ giúp từ góc độ luật học, nhân học, 
xã hội học, tâm lý học, công tác xã hội Bài viết này đi vào phân tích tổng lược các xu hướng 
nghiên cứu về mặt lý thuyết và thực tiễn từ cách tiếp cận hòa nhập xã hội trên thế giới và Việt 
Nam, để qua đó chỉ ra những vấn đề đặt ra khi nghiên cứu về các nhóm thiệt thòi, dễ bị tổn 
thương ở Việt Nam trong quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa, cũng như trong bối cảnh xây 
dựng các mô hình an sinh xã hội và dịch vụ xã hội. 
Từ khóa: Hòa nhập xã hội, Thiệt thòi, Cấu trúc chức năng, Hệ thống xã hội 
1. Dẫn nhập 
 Vấn đề hoà nhập xã hội và hòa nhập xã hội của nhóm người thiệt thòi là một trong những 
chủ đề có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với các nghiên cứu về nhóm xã hội này, mà còn giúp 
hướng đến thúc đẩy sự tôn trọng phẩm giá, hợp tác và việc phân phối lại các nguồn lực kinh tế xã 
hội giữa các cá nhân, các nhóm để ngăn chặn sự gia tăng của bất bình đẳng và phân hóa giữa các 
nhóm xã hội, các dân tộc và các khu vực trên cơ sở sự giàu có của xã hội. Đã có rất nhiều công trình 
nghiên cứu của các tác giả quốc tế và của Việt Nam về chủ đề này. Họ đã đưa ra nhiều quan điểm 
khác nhau về hòa nhập xã hội, cũng như đã xem xét, phân tích nhiều chiều cạnh khác nhau liên 
quan đến hòa nhập xã hội của nhóm người thiệt thòi. Vì thế việc hệ thống hóa các quan điểm khác 
nhau về hòa nhập xã hội và hòa nhập xã hội của nhóm thiệt thòi là sự cần thiết, mang nhiều ý nghĩa. 
Nó không chỉ giúp làm rõ vấn đề đã được phân tích, khái quát, được giải quyết ở mức độ nào với 
những chiều cạnh nào, mà còn là cơ sở, những gợi ý giúp các nghiên cứu tiếp theo nên đi sâu vào 
chiều cạnh nào, nên vận dụng quan điểm, cách thức nào cho phân tích, nghiên cứu một trường hợp 
cụ thể của thực tế xã hội có liên quan. 
Trong rất nhiều chiều cạnh khác nhau của vấn đề hòa nhập xã hội và hòa nhập xã hội của 
nhóm người thiệt thòi mà các tác giả đi trước đã nêu ra, bài viết tập trung đi sâu vào hai chiều cạnh 
chủ yếu là nghiên cứu các quan điểm lý thuyết về hòa nhập xã hội và hòa nhập xã hội của nhóm 
người thiệt thòi qua tổng quan các công trình cả ở quốc tế và ở Việt Nam. 
 2. Nghiên cứu các quan điểm lý thuyết về hòa nhập xã hội 
 Theo mục tiêu và nội dung khái niệm hòa nhập xã hội (Social inclusion) và hội nhâp xã hội 
(Social intergration) trong nhiều trường hợp được sử dụng với sự phân biệt không đáng kể hoặc 
không rõ ràng. Cook S. (1994) cho rằng hòa nhập, hội nhập và sự cố kết (cohesion) được sử dụng 
có thể thay thế cho nhau, nhưng cũng có thể sử dụng với sự khác nhau được nhấn mạnh trong 
những trường hợp cụ thể. Ngay trong nghiên cứu của UNRISD (1994) đã cho rằng hội nhập xã hội 
“với một số người nó là mục tiêu của sự hòa nhập, nghĩa là quyền và cơ hội bình đẳng cho tất cả 
mọi người Còn với những người khác, nó đơn giản chỉ là cách để mô tả các khuôn mẫu đã được 
thiết lập về mối quan hệ của con người trong một xã hội nhất định”. 
Quỹ Laidlaw, Canada cho rằng hội nhập xã hội là một trong chùm các thuật ngữ xã hội 
được sử dụng tất rộng rãi trong phát triển chính sách hiện nay ám chỉ nội dung hướng đến thúc đẩy 
xã hội bền vững, an toàn, công bằng, tôn trọng sự đa dạng, bình đẳng, tạo dựng cơ hội cho mọi 
người. Một số thuật ngữ khác cũng được đề cập đến nhằm thúc đẩy những mục tiêu đó như hoà 
nhập xã hội, cố kết xã hội và vốn xã hội. Tất cả trở thành một chùm các vấn đề tạo nên nhiều tranh 
luận về ý nghĩa và khả năng ứng dụng chúng (Laidlaw Foundation, 2002). 
Theo đó hội nhập xã hội, sự hòa nhập của cá nhân/ nhóm vào xã hội đã được các nhà xã hội 
học quan tâm từ rất sớm. Nó là sự thể hiện đầy đủ nhất, bản chất nhất của mối quan ...  là nhân tố tạo nên 
sự thay đổi rõ ràng trong cuộc sống. 
Nghiên cứu của Cox (2000) có chỉ ra được các hình thức tách bỏ sự bất lợi của trẻ em trong 
các hoạt động học tập nhằm tạo sự phát triển bền vững của cá nhân ở giai đoạn sau của cuộc sống. 
Nhóm người bị thiệt thòi là đối tượng được quan tâm của các nghiên cứu và các chương trình hành 
động, nhóm trẻ em dễ bị thiệt thòi còn nhận được sự ưu tiên hơn trong các nghiên cứu khoa học 
trong thời gian qua. Nghiên cứu này của Cox cũng có đề ra những quan niệm, cách nhìn về các 
nhóm trẻ em thiệt thòi, và định hướng các hoạt động trợ giúp cho các nhóm đối tượng này. Trong 
việc chỉ ra các nhóm dễ bị thiệt thòi ở trẻ em, Cox cho rằng các nhóm sau dễ được phát hiện hơn, đó 
là nhóm trẻ em nữ, trẻ em dân tộc thiểu số, trẻ em không đi học, trẻ em có hành vi khác thường. Các 
đề xuất từ nghiên cứu này nhấn mạnh đến vai trò của gia đình, các hoạt động trợ giúp quá trình hoà 
nhập sớm, các vai trò của giáo dục đối với hoà nhập, xây dựng các mô hình dịch vụ phù hợp nhằm 
tạo được quá trình học tập suốt đời. 
Các định hướng nghiên cứu của UNESCO về giáo dục và giáo dục hoà nhập cho các đối 
tượng thiệt thòi như khuyết tật, người nghèo, người thiểu số được xem như những giải pháp và cách 
thức để thúc đẩy sự thamgia và hoà nhập xã hội một cách bền vững của các nhóm đối tượng thiệt 
thòi này trong xã hội (UNESCO 2007, Quality education and social inclusion). Nghiên cứu này chỉ 
rõ hiệu quả của giáo dục và trường học công trong việc thúc đẩy sự hoà nhập của các nhóm yếu thế 
trong xã hội. Đó cũng là nội dung của định hướng giáo dục cho mọi người được UNESCO khởi 
xướng thực hiện. 
Nghiên cứu của Sparkes (1999) về Trường học, Giáo dục và Loại trừ xã hội có nhấn mạnh 
đến vai trò của trường học trong việc tạo nên sự khác biệt và là nhân tố loại bỏ và làm giảm thiểu sự 
loại trừ xã hội của các đối tượng dễ bị tổn thương, nhất là các trẻ em gái, trẻ khuyết tật, trẻ ở vùng 
kinh tế khó khăn. Trong khi đó, nghiên cứu của Liên minh châu Âu năm 2006 cũng chỉ ra được một 
loạt các chỉ báo về giáo dục đối với quá trình hoà nhập cũng như tác động của giáo dục đối với quá 
trình học tập suốt đời với sự hoà nhập xã hội của các nhóm đối tượng yếu thế. 
Từ vấn đề giáo dục có tác động quan trọng đối với quá trình hoà nhập xã hội, việc đào tạo 
nghề và tạo việc làm cho các nhóm đối tượng khó khăn, yếu thế cũng được nhiều học giả quan tâm 
và tập trung nghiên cứu. Các nghiên cứu ở Úc, Canada (Laidlaw Foundations) cũng xác định nhiều 
định hướng nghiên cứu về vai trò việc làm đối với quá trình hoà nhập chung của xã hội và của các 
nhóm yếu thế. 
Nghiên cứu của Atkinson và Hills (1998) nhấn mạnh đến vấn đề nghèo đói và việc làm với 
việc làm giảm thiểu vấn đề loại trừ xã hội. Các cá nhân trong xã hội bị lề hoá cuộc sống bởi họ bị 
thiếu các cơ hội làm việc, thiếu điều kiện tự đảm bảo nguồn thu nhập cá nhân từ vấn đề việc làm. 
Các tác giả cũng nhấn mạnh việc thiếu việc làm ở giới trẻ càng làm cho tình trạng lề hoá cuộc sống 
bị trầm trọng hơn, điều này còn làm gia tăng sự lề hoá ở những năm tiếp theo trong đời người của 
giới trẻ. Việc tăng khả năng hoà nhập xã hội cần tăng khả năng và cơ hội làm việc của giới trẻ từ 
những năm đầu của cuộc sống. 
Tại hội thảo “Tạo điều kiện cho người khuyết tật hòa nhập vào cộng đồng” do Sở Lao động 
- Thương binh - Xã hội thành phố Hồ Chí Minh phối hợp Hội Cứu trợ trẻ em tàn tật TP, Hội Bảo 
trợ người tàn tật và trẻ em mồ côi TP, Hội Thanh niên Khuyết tật TP tổ chức năm 2001 cũng đã 
nhấn mạnh việc được giúp đỡ để học hành, phục hồi chức năng và phát huy tiềm năng của bản thân, 
được đào tạo nghề nghiệp, kể cả những kỹ năng sống độc lập là phương sách hữu hiệu giúp người 
khuyết tật khả năng tự nuôi sống bản thân, không làm gánh nặng cho gia đình và xã. Báo cáo trong 
Hội thảo cũng nêu rõ vai trò của vấn đề việc làm đối với người khuyết tật sẽ giúp họ giảm bớt sự 
thất vọng và cô đơn; những khó khăn cho việc tiếp cận với việc làm của họ là rất lớn, do họ không 
có học vấn, không có đủ trình độ tay nghề làm việc, thái độ quan điểm của người sử dụng lao động. 
Hướng giải quyết cho vấn đề việc làm của người khuyết tật chủ yếu là thúc đẩy xã hội hóa công tác 
dạy nghề và đào tạo việc làm cho người khuyết tật, sắp xếp việc làm phù hợp với sức khỏe, bệnh 
tật, hoàn cảnh gia đình, phù hợp với điều kiện kinh tế từng địa phương cũng là cơ sở để người 
khuyết tật phục hồi chức năng và phát triển ngay tại cộng đồng (Quỳnh Mai, 2001). 
82	
Liên quan đến giải quyết vấn đề việc làm cho người thiệt thòi cũng đã có nhiều hội thảo, dự 
án nghiên cứu do tổ chức Lao động quốc tế (ILO) phối hợp với nhiều tổ chức chính phủ, phi chính 
phủ ở các nước thực hiện. Một trong những dự án nghiên cứu đó thực hiện tại Ucraina đã đi đến kết 
luận: 1) Mô hình hiệu quả cung ứng việc làm cho người thiệt thòi cần được cải thiện, được chỉ dẫn 
và phổ biến; 2) Phương pháp đối với các dịch vụ việc làm công cho người thiệt thòi cần được cải 
thiện, được chỉ dẫn và được phổ biến; 3) Năng lực dịch vụ việc làm công và những phạm vi kèm 
theo chuẩn bị đầy đủ dịch vụ nghề với ngueoeif khuyết tật cần được tăng cường. (ILO, 2011). 
Về vấn đề giáo dục thể chất và thể thao, được thừa nhận bởi UNESCO vào tháng 11/1978 
(www.unesco.org/youth/charter.htm) đã chỉ rõ: Tham gia giáo dục thể chất và thể thao là quyền cơ 
bản cho tất cả mọi người. Vì vậy nghiên cứu vấn đề về thực hiện quyền và vai trò của hoạt động 
giải trí với người thiệt thòi cũng được các tác giả quan tâm. Jean Harvey (2000) trong bài “Sport for 
all: State, citizenship and governance” đã chỉ ra quyền tham gia các hoạt động giải trí thể chất như 
một trong những quyền đầy đủ của công dân và cũng đã đưa ra bằng chứng trường hợp của Canada 
về thể thao cho tất cả. Martinek & Hellison, (1997) đã hướng đến hàng loạt nghiên cứu mà bắt đầu 
từ chương trình giáo dục thể chất ở các trường học của Hoa Kỳ. Họ đã làm rõ chương trình giáo dục 
thể chất nào đã tác động đến cá nhân và phát triển cộng đồng. Và tương tự với các chương trình giải 
trí đã làm xuất hiện các điều kiện thuận lợi trong thanh thiếu niên sống ở khu đô thị nghèo cùng 
những người hàng xóm của họ. Hiển nhiên là những đứa trẻ đó phát triển một cách tự động sự lạc 
quan, các kỹ năng tích cực, những năng lực xã hội và niềm hy vọng. Cũng ở Mỹ Lawson và 
Anderson Butcher (2000) đã đưa ra ý tưởng tiếp cận chính trị đông phương đến vấn đề hoạt động 
giải trí thể chất có ảnh hưởng và khả năng của nó cho thúc đẩy hòa nhập xã hội trong luật và trong 
các mô hình công tác xã hội cho thể thao và các điều kiện giải trí. 
Như vậy từ việc nghiên cứu xác định, phân loại nhóm thiệt thòi đến nghiên cứu về mối liên 
hệ giữa các chiều cạnh liên quan đến trách nhiệm xã hội, giáo dục, việc làm, hoạt động giải trí và 
vai trò của chúng đối với việc thúc đẩy hòa nhập cộng đồng, hòa nhập xã hội của nhóm đều được 
các nhà nghiên cứu bàn đến và giải quyết ở các mức độ khác nhau trên cơ sở thực tiễn của từng 
quốc gia, từng vùng miền cũng như đối với từng nhóm thiệt thòi cụ thể. 
4. Kết luận 
Có thể nói khó có tác giả nào đã tổng quan được đầy đủ các nghiên cứu về vấn đề hội 
nhập/hòa nhập xã hội. Từ rất sớm, trong khoa học xã hội hội/hòa nhập xã hội chủ yếu được tiếp cận 
dưới góc độ lý thuyết cấu trúc chức năng. Theo đó hội nhập đươc xem xét như sự liên kết, sự thích 
ứng của các thành tố xã hội trong cấu trúc hệ thống xã hội, dù các yếu tố cấu trúc là cá nhân, nhóm, 
tổ chức xã hội, thiết chế xã hội hay là các yếu tố hành vi. Từ những năm 80 thế kỷ trước vấn đề này 
được nhắc đến chủ yếu gắn với sự hòa nhập xã hội của các nhóm bị loại trừ, nhóm yếu thế, nhóm dễ 
bị tổ thương. Theo hướng tiếp cận đối lập với loại trừ xã hội, mà thường gắn với sự loại trừ về kinh 
tế, được quan tâm nhiều trong giai đoạn trước những năm 90 của thế kỷ trước. Tiếp cận theo hướng 
thúc đẩy tăng cường hòa nhập xã hội, mang tính toàn diện hơn, đã lên thống trị và được rất đông 
đảo các trung tâm, các tổ chức chính trị xã hội, các nhà nghiên cứu quan tâm kể từ sau Hội nghị 
Thượng đỉnh Thế giới về phát triển xã hội ở Copenhagen, năm 1995. 
Bàn đến vấn đề hòa nhập xã hội của nhóm thiệt thòi, các nghiên cứu đã hướng đến xem xét, 
làm rõ và phân loại nhóm thiệt thòi, đã nghiên cứu và chỉ ra được mối liên hệ và sự ảnh hưởng ở 
các mức độ khác nhau của các chiều cạnh về trách nhiệm xã hội, giáo dục, việc làm, hoạt động giải 
trí đối với việc thúc đẩy hòa nhập xã hội của nhóm yếu thế hay nhóm bị loại trừ. Theo đó, vấn đề 
hòa nhập xã hội của nhóm yếu thế cũng được giải quyết ở các mức độ khác nhau trên cơ sở thực 
tiễn của từng quốc gia, từng khu vực và với từng nhóm thiệt thòi cụ thể. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Abbott S., & McConkey R. (2006). The barriers to social inclusion as perceived by people 
with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disabilities, 10, 275–287. 
2. Atkinson A John Hills (editors), (1998). Exclusion, Employment and Opportunity. London 
School of Economics Houghton Street London WC2A 2AE 
3. Atkinson A. B. and E. Marlier (2010). Analysing and Measuring Social Inclusionin a Global 
Context. Printed by the United Nations, New York 
83	
4. Bates, P., & Davis, F.A. (2004). Social capital, social inclusion and services for people with 
learning disabilities. Disability & Society, 19, 195–207. 
5. Beland D. (2007). The social exclusion discourse: ideas and policy change. The policy press, 
vol. 35, no. 1, tr. 123-139. 
6. Bilton T., Kenvin Bonnett và những người khác (1987). Nhập môn xã hội học (bản dịch của 
Phạm Thủy Ba). Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 1993. 
7. Bollard, M. (2009). A review and critique. In M. Bollard (Eds.), Intellectual disability and 
social inclusion: A critical review (pp. 5–18). Elsevier Limited 
8. Burker P, and Jonathan Parker, 2007. Social work and Disadvantage: Addressing the roots of 
stigma and discrimination. Jessica Kingsley Publishers 
9. Cappo D. (2002). Social inclusion initiative. Social inclusion, participation and 
empowerment. Address to Australian Council of Social Services National Congress 28-29 
November, 2002, Hobart. 
10. Clegg, J., Murphy, E., Almack, K., & Harvey, A. (2008). Tensions around inclusion: 
reframing the moral horizon. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 21, 81–
94.  
11. Cobigo V., C. Psych1, Hélène Ouellette-Kuntz, Rosemary Lysaght, Lynn Martin (2012). 
Shifting our Conceptualization of Social Inclusion in Stigma Research and Action, Vol 2, No 2, 
75–84 2012. DOI 10.5463/SRA.v1i1.10. www.stigmaj.org 
12. Cobigo V. & Stuart, H. (2010). Social inclusion and mental health. Current Opinion in 
Psychiatry, 23, 453–457.  YCO.0b013e32833bb305. 
13. Cook S. (1994). Management of Social Transformations Programme 10th Session of the 
Intergovernmental Council, UNRISD.  fileadmin/ 
MULTIMEDIA/HQ/SHS/pdf/mostigc2011_Cook.pdf 
14. Cox T. 2000. Research on Work-related StressOffice for Official Publications of the 
European Communities 
15. Cummins, R. A., & Lau, A. L. D. (2003). Community integration or community exposure? 
A review and discussion in relation to people with an intellectual disability. Journal of Applied 
Research in Intellectual Disabilities, 16(2), 145–157. URL:  
DU:30002162. 
16. Daly M. & Silver H (2008). Social exclusion and social capital: a comparison and critique', 
Theory and Society, vol. 37. 
17. Durkheim E. (1893). The Division of Labor in Society. New York, Macmillan Free 
Press.1964. tr.37. 
18. Goodin R., 1985. Protecting the vulnerable-are analysis of social responsibilities. The 
University of Chicago Press. 
19. Endruweit và G. Trommsdorff, (1993). Từ điển xã hội học - bản dịch tiếng Việt. Nxb Thế 
giới, 2002. 
20. Ferguson C (2008). Report commissioned by the United Nations Department of Economic 
and Social Affairs (UNDESA) for the Expert Group Meeting on Promoting Social Integration. 
Helsinki, Finland, 8-10 July 2008. 
21. International Labour Organization (ILO, 2011). Social Inclusion of People with Disabilities 
through Access to Employment. 
do/projects/WCMS_166970/lang--en/index.htmd 
22. Jackson, C. (1999). “Social Exclusion and Gender: Does One Size Fit All?”. In The 
European Journal of Development Research 11(1), pp. 125-146 
23. Jo Sparkes, 1999. Schools, Education and Social Exclusion. London School of Economics 
Houghton Street London WC2A 2AE 
24. Harvey, J. (2000). Sport for all: State, citizenship and governance. Paper presented at the 
World Congress on Sport for All, Québec City, Canada. 
25. Lê Ngọc Hùng (2002). Lịch sử và lý thuyết xã hội học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 
26. Krier D. (2014). Social Integration and Durkheim. Boundlees Sociology, 14 Nov. 2014. 
Retrieved 02 Jan. 2015.https://www.boundless.com/sociology/textbooks/ boundless-sociology-
textbook/sociology-1/the-history-of-sociology-23/durkheim-and-social-integration-151 
84	
27. Korte H. (1993). Nhập môn lịch sử xã hội học (bản dịch từ tiếng Đức của dịch giả Nguyễn 
Liên Hương). Nxb Thế giới, Hà Nội. 1997. 
28. Laidlaw Foundation (2002). The Laidlaw Foundation’s Perspective on Social Inclusion. 
National Library of Canada Cataloguing in Publication. 
29. Lawson, H. & D. Anderson-Butcher (2000). The social work of sport. Paper presented at 
the World Congress on Sport for All. Québec City, Canada. 
30. Quỳnh Mai, (2001). Hòa nhập cộng đồng - những khó khăn và bất cập. 
74645.htm 
31. Martinek, T. & D. Hellison. (1997). Fostering resiliency in underserved youth through 
physical activity. Quest 49(1), 34-49. 
32. Mayer E. (2003). Effective Communitive Project, trên www.effectivecommunities.com, 11/ 
2003 
33. Wolfensberger, W. (1998). A brief introduction to Social Role Valorization: A high order 
concept for addressing the plight of societally devalued people, and for structuring human 
services (3rd edition). Syracuse, NY: Training Institute for Human Service Planning Leadership 
& Change Agentry (Syracuse University). 
34. Quyet Phạm Van, Kham Trần Văn (2016). Discrimination Against Poor Immigrant Workers 
in Vietnamese Urban Areas. In Vietnamese Social Sciences Vol. 1 (171). 
35. Phạm Văn Quyết, Phạm Anh Tuấn (2012). Nhà nước Việt Nam với công tác hỗ trợ nhóm 
yếu thế. Trong Kỷ yếu hội thảo quốc tế: Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về công tác xã hội và 
ASXH. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 
36. Trần Nguyệt Minh Thu (2014). Quá trình hòa nhập cộng đồng đô thị của người lao động di 
cư tự do. Luận án tiến sỹ. 
37. United Nations (1995). Report of the World Summit for Social Development, Copenhagen, 
6-12 March. Sales No. E. 96.IV.8. Also available from 
38. UNRISD (1994). Social Integration: Approaches and Issues, UNRISD Briefing Paper No.1, 
World Summit for Social Development. 
39. United Nations (1995). Report of the World Summit for Social Development, Copenhagen, 
6-12 March. Sales No. E. 96.IV.8. Also available from 
View publication stats