Kỹ thuật viết bài

Kỹ thuật viết bài 
Cấp độ đọc 
Kỹ năng viết rất quan trọng. May mắn có dịp cùng TS. Nancy K. Napier khảo sát các 
Giám đốc và chủ doanh nghiệp tại Hà Nội về phương pháp khuyến khích đổi mới và 
sáng tạo trong đội ngũ, đến đâu tôi cũng thấy một thông được nhắc nhiều lần: mọi ý 
tưởng, giải pháp được khuyến khích trình bày dưới dạng viết. Chưa bàn đến hình thức 
trình bày, văn phong, từ ngữ sử dụng... các nhà điều hành đều coi trọng chữ trên giấy 
hơn lời nói. TS. Napier rất vui khi biết những thông tin này. Bà cho biết ngay ở Mỹ, 
các nhà quản lý cũng áp dụng phương pháp tương tự. Và những người được thăng tiến 
trong tổ chức, công ty thường có kỹ năng viết rất tốt. 
Tình cờ tìm được một số bài dịch ngắn về kỹ thuật viết bài của Nguyễn Thị Vân Anh 
(tôi không rõ địa chỉ) tôi xin giới thiệu cùng các bạn. Dịch giả khi tình cờ đọc những 
bài viết này chắc sẽ vui bởi công sức của chị được ghi nhận và hữu ích với nhiều 
người. 
Cấp độ đọc 
1. Lật qua 
Độc giả sẽ lựa chọn dọc cái gì bằng cách lật qua các trang báo. Không giống như đọc 
tiểu thuyết, đọc báo và tạp chí có thể giở thoải mái. Bắt đầu bằng trang nhất, nhưng 
ngay sau đó người đọc xem trang cuối, xem trang trong từ đấu đến cuối hay từ cuối 
lên đầu, dừng lại ở chỗ nào đáng chú ý 
Những yếu tố nào gây chú ý ở độc giả? 
 Các tít trên trang nhất. 
 Đầu đề các chuyên mục: độc giả này bị thu hút bởi đề tài Kinh tế, độc giả khác 
lại chú ý tới mục Thời trang. 
 Các loại tít của từng bài báo (tít chính, tít phụ). 
 Minh hoạ: ảnh, tranh, đồ hoạ. 
 Tên tác giả. 
 Những chuyên mục cố định: bình luận, xã luận, hình vẽ. 
 Tóm tắt 
Các yếu tố trên là lựa chọn đầu tiên và ghi nhớ ngay tức khắc. 
2. Đọc lượt 
Độc giả trở lại với những nội dung đã thu hút họ và chú ý đến những yếu tố khác 
trong bài báo. 
 Sapo: cung cấp thông tin cơ bản và gợi tò mò (thường là đoạn in đậm, nằm sau 
tít, nói lên toàn bộ ý của bài báo, đừng nhầm nó với đoạn tóm tắt vì sapo có thể 
đứng tách rời khỏi bài báo, với người đọc không có nhiều thời gian chỉ cần xem 
sapo, khi cần thông tin chi tiết thì mới đọc kỹ cả bài báo). 
 Tít xen và mở đầu các đoạn: nằm trong bài báo, chúng có tác dụng giãn mắt và 
dẫn dắt vào bài báo. 
 Hộp (box) : thu hút chú ý vào thông tin nổi bật. 
 Mở đầu bài: câu đầu tiên quan trọng nhất. 
 Kết luận: câu cuối cùng, cảm tưởng cuối cùng. 
Nếu vội, đọc giả có thể dừng ở cấp độ đọc thứ hai này. Nếu các yếu tố này được viết 
tốt, chúng sẽ thu hút độc giả đọc toàn bộ bài báo. Các yếu tố thuộc hai cấp độ đọc đầu 
tiên đóng vai trò marketing. 
3. Đọc kỹ 
Việc độc giả có đọc kỹ hay không phụ thuộc vào cấu trúc bài báo và phong cách viết: 
vừa phải viết hay, vừa phải trình bày rõ ràng. 
4. Bình luận 
Giở lướt qua các trang báo giúp người đọc định hình những gì sẽ đọc và thứ tự các bài 
báo trong toàn bộ tờ báo cũng như trong mỗi trang. 
Các cấp độ đọc không phụ thuộc nhau, vì người ta có thể đọc vào những thời điểm 
khác nhau, và không bắt buộc đọc cái này sau cái kia. Điều này dẫn đến việc: 
 Phải nhắc lại thông tin của tít trong sapo và phần đầu bài báo. 
 Không được gắn sapo với tít cũng như trong phần mở đầu bài báo, nhất là bằng 
cách dùng tính từ chỉ định (điều này, người này...) 
Luật xa gần 
Có hàng ngàn sự kiện, chứa đựng hàng ngàn thông tin, diễn ra mỗi ngày. Không một 
độc giả nào có thể theo dõi tất cả các sự kiện đó. Vì vậy, việc đầu tiên là họ sẽ lựa 
chọn chúng. Những sự kiện hấp dẫn, có liên quan gần gũi, được cho là cần thiết sẽ 
được quan tâm trước tiên. Điều này gọi là Luật xa gần, bao gồm các yếu tố liệt kê tiếp 
theo. 
1. Tính thời sự 
Người ta thường quan tâm tới những sự việc, sự kiện, tình huống diễn ra ở thời điểm 
hiện tại. Quá khứ cũng như tương lai không hấp dẫn bằng, ngoại trừ tương lai gần. 
Thứ tự ưu tiên là: hôm nay và ngày mai, rồi mới đến hôm qua, và cuối cùng là ngày 
kia và hôm kia. 
Những nội dung chủ yếu cần đọc trong một bài báo (tít, sapo, mở đầu...) cần làm nổi 
bật thông tin về hiện tại hoặc tương lai cũng như kết quả của sự kiện. Cần tránh nói 
đến quá khứ trong tít. Bài báo cần bắt đầu bằng kết quả hoặc sự kiện hiện tại sau đó 
mới đề cập đến nguyên nhân, nguồn gốc. Nói cách khác, hãy đảo ngược trật tự thời 
gian. 
2. Bản năng cơ bản 
Tất cả những gì liên đến con người đều thu hút sự chú ý: bản năng sinh tồn, tình yêu, 
niềm vui sướng, cái chết, hận thù, bạo lực... Người viết cần cố gắng làm nổi bật trong 
bài báo của mình những khía cạnh sống động nhất, nhân văn nhất của sự kiện. Cái cụ 
thể cần được đặt trước cái trừu tượng, cái chính xác đặt trước cái chung chung. Những 
khía cạnh về con người cần phải được xuất hiện ngay trong tít. Mở đầu cần phải sống 
động, không giáo điều. 
3. Khoảng cách địa lý 
Người ta ai cũng có gốc gác từ một nơi nào đó: một thành phố, một vùng quê, một đất 
nước.... Ai cũng gắn bó sâu nặng với văn hoá địa phương nơi mình sinh ra, lớn lên và 
đang sinh sống. Vì vậy, độc giả thường quan tâm tới những gì gần gũi về mặt địa lý 
với họ: thành phố của họ, vùng của họ, đất nước của họ.... Thông tin càng xa thì càng 
ít gây chú ý, trừ một số trường hợp: họ có người thân đang sống ở vùng đó hoặc đất 
nước đó chẳng hạn. 
Kết hợp hai yếu tố "bản năng cơ bản" và "khoảng cách địa lý", ta sẽ được "luật 
kilomet chết": đặt xuống hàng thứ yếu các sự kiện diễn ra ở xa cho dù có giật gân đến 
đâu, ưu tiên sự kiện ở khoảng cách gần và có tính gần gũi. Càng có nhiều người liên 
quan và sự kiện càng ở gần thì các phương tiện truyền thông càng nói đế nhiều và 
công chúng càng quan tâm. 
4. Tính gần gũi về mặt xã hội-nghề nghiệp hay văn hoá-xã hội 
Người ta luôn có nhu cầu thông tin về nghề nghiệp của bản thân hay tổ chức mà mình 
làm việc. Nhu cầu đó có tính chất tình cảm, nhưng đồng thời có tính chất công việc: 
người ta muốn có một tờ báo chuyên ngành hoặc những chuyên mục riêng mang lại 
thông tin cần thiết về nghề của họ, về sự nghiệp hay về cuộc sống của họ. 
Mong muốn được gắn bó với một nhóm người về mặt văn hoá-xã hội cũng giống như 
mong muốn được ở trong một nhóm có chung sở thích. Phổ biến nhất là sự gắn kết 
qua tôn giáo và các đảng phái. Sau đó, phải kể đến công việc, giáo dục, đời sống gia 
đình, giải trí, các hiệp hội, chính trị, công đoàn... 
Luật xa gần có ý nghĩa với tất cả những gì liên quan đến lo toan thường nhật: từ công 
việc bếp núc, chuyện học hành của con cái, đến quần áo hạ giá, ti vi, xe máy... 
Thông tin cốt lõi 
Ngoài góc độ bài báo đề cập, còn có một dữ kiện cơ bản nữa làm bài báo thành công: 
thông tin cốt lõi. Đó là ý tưởng chính của bài báo. Nếu bài báo không được viết xung 
quanh thông điệp này, việc truền đạt thông tin sẽ thất bại. Để viết bài báo, nhất thiết 
phải xác định được thông điệp cốt lõi. Tít bài, sapô, mở đầu bài phải làm bật được nó. 
1. Thông tin cốt lõi của một sự kiện thời sự 
Thông tin chính được tóm tắt trong 6 câu hỏi mà bạn cần giải đáp: 
 Ai? Nhận dạng của nhân vật mà bạn nói đến phải đầy đủ: tên, phẩm chất, chức 
vụ... 
Cái gì? Đây là thông tin chủ yếu: Ai làm gì? Cái gì sắp diễn ra? Có chuyện gì? 
 Ở đâu? Luôn luôn chú ý thông tin đầy đủ. Chỉ nói một sự kiện đã diễn ra ở chỗ 
này, chỗ kia thì chưa đủ, bạn phải nói chính xác tối đa không gian xảy ra sự 
kiện: địa chỉ, căn phòng diễn ra một cuộc họp chẳng hạn. 
 Khi nào? Ngày, giờ. Ở đây cũng cần chính xác: nói rõ thứ mấy. Ví dụ: thứ ba 
tuần trước vào lúc 18h30 chứ không phải Tối ngày 18. 
 Như thế nào? Là rõ thông tin "việc này diễn ra như thế nào?". Đừng quên 
thông tin-dịch vụ. Nếu bạn đang nói về một buổi hoà nhạc, hãy nói rõ làm thé 
nào để đến đó, gửi xe ở đâu, đặt chỗ trước với ai, chương trình hoà nhạc, dàn 
nhạc... 
 Tại sao? Chỉ ra các nguyên nhân của sự kiện. 
2. Thông tin cốt lõi của bài viết tổng hợp, điều tra, phóng sự 
Ở đây, phải truyền tải một "thông điệp" tới độc giả: thông điệp kết luận của người 
viết. Trước khi viết, người viết phải suy nghĩ làm thế nào để nổi bật lên thông điệp đó, 
bằng thông tin, bằng cái mới, cái hấp dẫn và cái chính xác. Chỉ cần liếc qua là độc giả 
có thể đọc cái mình tìm kiếm. 
Đừng ngại liệt kê 6 câu hỏi và trả lời chúng trên giấy, nhất là khi viết một chủ đề phức 
tạp. Có thể thấy rõ tác dụng của kỹ thuật nêu bật trước thông tin chủ yếu. Người viết 
sẽ có được những yếu tố thông tin để viết tít, sapô, mở đầu, kết bài, tít xen và chú 
thích ảnh. Khi đã được cụ thể hoá bằng dàn ý, thứ tự các thông tin phụ thuộc nhiều 
vào chọn lựa này, chúng ta sẽ phát triển những thông tin mà thông điệp chính chứa 
đựng. 
3. Thực hiện thế nào? 
Cách thứ nhất: tưởng tượng bạn phải trao đổi với một đồng nghiệp hoặc người bạn 
trong vài phút, qua điện thoại chẳng hạn, cốt lõi của sự kiện mà người đó cần biết. 
Cách thứ hai: đánh dấu trên giấy những chi tiết quan trọng nhất, sau đó sắp xếp lại 
theo hai hoặc ba chủ đề hoặc tin. 
4. Quy tắc cần nhớ 
Viết thông điệp cốt lõi trước khi bắt đầu bài báo, thậm chí trước khi xây dựng dàn ý. 
Viết thông điệp đó thật súc tích, trong một hoặc hai câu. Khi viết, tìm cách diễn đạt 
thông điệp đó chính xác nhât, cụ thể nhất. Suy nghĩ chín trong đầu trước khi viết. 
5. Tin ngắn 
Đây là thể loại ngắn nhất và chắc chắn được đọc nhiều nhất. Vì đẽ đọc nên tin ngắn 
giúp người ta nắm được một sự viẹt một cách nhanh nhất. 44 từ, gần 300 ký tự: đó 
chính là tiêu chí. Tin ngắn chỉ dài một đoạn và có thể đọc một hơi. Một hay hai câu là 
đủ. Không có tít. Những từ đầu tiên là những từ khoá (mang thông tin), đôi khi được 
in chữ đậm. Chúng giữ vai trò là tít. Dòng đầu tiên thường bắt đầu bằng một ký tự gọi 
là "con bọ". 
Viết một tin ngắn như thế nào? Cần phải lựa chọn thông tin sao cho chỉ giữ lại thông 
tin chính, cô đọng chúng một cách tối đa bằng cách dùng từ ngữ đơn giản và chính 
xác. Câu đầu tiên thường súc tích dưới dạng chủ ngữ-động từ-bổ ngữ. 
6. Tin sâu 
Tin sâu dài hơn tin ngắn. Nó cho phép phát triển một chút thông tin và giải thích thêm 
(như thế nào, tại sao...). Có thể nhắc lại những sự việc diễn ra trước đó, đưa ra những 
thông tin về tiểu sử, trích dẫn một số lời phát biểu. Tuy vậy, tin sâu bao giờ cũng chỉ 
đưa ra một thông tin duy nhất (giống tin ngắn). Ít khi một tin sâu vượt quá 2000 ký tự. 
Có thể gồm nhiều đoạn: đoạn đầu là tin ngắn. Tin sâu có một tít mang tính thông tin 
nhưng không có sapô. Nếu dài, nó có thể có tít xen. Tin sâu có kết cấu kim tự tháp 
ngược.