Huyền thoại - Một dẫn luận ngắn

huYỀn thoại - mỘt DẪn Luận ngẮn
(chương Mở đầu)
robert a. segal, Chu xuân Diên dịch *
những lý thuyết về huyền thoại
Mở đầu, xin được nói rõ ngay: cuốn sách này 
là một dẫn luận không phải là về huyền thoại, 
mà là về các cách tiếp cận huyền thoại, và chỉ 
hạn chế ở các lý thuyết hiện đại. Các lý thuyết 
về huyền thoại có thể cũng lâu đời như bản thân 
huyền thoại. Chắc chắn lý thuyết về huyền thoại 
đã có ít nhất là từ thời Tiền – Socrate. Nhưng 
chỉ đến thời hiện đại – đặc biệt chỉ từ nửa sau 
thế kỷ XIX – mới có những lý thuyết được coi 
là khoa học. Bởi vì chỉ từ khi ấy mới có những 
chuyên ngành khoa học có khả năng đóng góp 
vào sự hình thành các lý thuyết thực sự khoa học 
về huyền thoại: những chuyên ngành khoa học 
xã hội, trong đó nhân loại học, tâm lý học, và ở 
một mức độ ít hơn, xã hội học, là những chuyên 
ngành có nhiều đóng góp nhất. Một số lý thuyết 
xã hội về huyền thoại có thể tìm thấy những nội 
dung tương ứng trong các quan điểm lý thuyết có 
sớm hơn, song các quan điểm lý thuyết khoa học 
vẫn khác với những quan điểm lý thuyết sớm 
hơn ấy. Ở chỗ mà những quan điểm lý thuyết 
sớm hơn ấy phần nhiều là tính chất suy đoán và 
trừu tượng, thì những quan điểm lý thuyết khoa 
học dựa nhiều hơn vào những thông tin đã được 
tích lũy. Những điểm khác biệt do nhà nhân loại 
học John Beattie tóm lược sau đây, cũng áp dụng 
được cho các khoa học xã hội khác.
“Đó là trường hợp các bản tường trình của 
các nhà truyền giáo và các nhà du hành vào các 
thế kỷ XVIII và XIX ở Châu Phi, Bắc Mỹ, Thái 
Bình Dương và những nơi khác nữa, những bản 
tường trình này cung cấp những tài liệu thô, dựa 
trên đó các tác phẩm nhân loại học đầu tiên đã 
được viết ra vào nửa sau thế kỷ XIX. Trước đó, 
đương nhiên là có rất nhiều những phỏng đoán 
* pgs, trường Đh khxh&nV tp.hCm
LỜi ngưỜi DịCh
Robert A. Segal là giáo sư giảng dạy lý thuyết tôn giáo tại trường đại học 
Xancaster. Ông đã viết nhiều công trình nghiên cứu lý thuyết về huyền thoại như: 
Huyền thoại và nghi lễ (Theo Myth của Ritual Theory – 1998), Nghiên cứu các 
lý thuyết về huyền thoại (Theorizing about Myth – 1999), Huyền thoại anh hùng 
(Hero Myth – 2000), Sổ tay lý thuyết huyền thoại (The handbook of Myth – 2000), 
Huyền thoại – Một dẫn luận ngắn (Myth – A very short Introduction – 2004)
Robert A. Segal được giới khoa học Anh – Mỹ đánh giá cao. Ông được xem là 
một trong những chuyên gia hàng đầu có uy tín nhất trên thế giới hiện nay trong 
lĩnh vực lịch sử lý thuyết huyền thoại. Trong cuốn sách Huyền thoại – Một dẫn 
luận ngắn, tác giả cung cấp một cái nhìn khái quát về các lý thuyết huyền thoại ở 
thế kỷ XIX và XX, bằng một lối viết vừa súc tích vừa bao quát, vừa uyên bác vừa 
dễ hiểu. Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, sách gồm 8 chương bàn về 8 chủ đề: 1. 
Huyền thoại và khoa học; 2. Huyền thoại và triết học; 3. Huyền thoại và tôn giáo; 
4. Huyền thoại và nghi lễ; 5. Huyền thoại và văn học; 6. Huyền thoại và tâm lý 
học; 7. Huyền thoại và cấu trúc; 8. Huyền thoại và xã hội.
Chương Mở đầu mà chúng tôi trích dịch sau đây có nội dung giới thiệu tổng 
quan các cách tiếp cận khác nhau về huyền thoại, sẽ được tác giả triển khai cụ thể 
trong 8 chủ đề nói trên.
DỊCH THUẬT
114 SỐ 06 - THÁNG 02/2015
về các thể chế của con người và về nguồn gốc 
của những thể chế ấy Mặc dù những suy đoán 
ấy thường rất hay, song các nhà tư tưởng – tác 
giả của những suy đoán ấy không phải là các nhà 
khoa học thực nghiệm; những kết luận của họ 
không dựa trên những bằng chứng có thể kiểm 
tra được bằng thực nghiệm; phần nhiều những 
kết luận ấy được suy diễn từ những nguyên tắc 
hầu hết hàm ẩn trong các nền văn hóa của chính 
họ. Thực tế họ là các triết gia và sử gia của Châu 
Âu, không phải là các nhà nhân loại học” (Beat-
tie, Những nền văn hóa khác, tr.4-6).
Một vài lý thuyết hiện đại về huyền thoại bắt 
nguồn từ các chuyên ngành triết học và văn học 
thời cổ, song cũng chịu ảnh hưởng của các khoa 
học xã hội. Ngay cả Mircea Eliade là người đã 
rút ra lý thuyết của mình từ các nghiên cứu tôn 
giáo, đối lập với những lý thuyết rút ra từ các 
khoa học xã hội, cũng viện đến các dữ liệu của 
khoa học xã hội để chứng minh cho lý thuyết 
của mình.
Trong mỗi chuyên ngành khoa học đều có 
hàm chứa nội dung những lý thuyết về huyền 
thoại. Nói cho đúng, các lý thuyết về huyền thoại 
là các lý thuyết thuộc những lĩnh vực rộng hơn, 
trong đó huyền thoại chỉ là một bộ phận. Chẳng 
hạn, các lý thuyết nhân loại học về huyền thoại là 
các lý thuyết văn hóa ứng dụng vào trường hợp 
huyền thoại. Các lý thuyết tâm lý học về huyền 
thoại là các lý thuyết về tâm trí. Các lý thuyết xã 
hội học về huyền thoại là các lý thuyết về xã hội. 
Không có bản thân các lý thuyết về huyền thoại, 
bởi vì không có bản thân chuyên ngành nghiên 
cứu huyền thoại. Huyền thoại không giống như 
văn học, văn học đã khẳng định hoặc đã được 
truyền thống khẳng định là phải được nghiên 
cứu như văn học chứ không phải như là sử  ... hức năng của 
huyền thoại là giải thích các quá trình vật chất 
thì sẽ phải thừa nhận sự sai lầm của huyền thoại 
nếu nội dung giải thích ấy mâu thuẫn với sự giải 
thích của khoa học. Một lý thuyết chủ trương 
huyền thoại thực hiện chức năng gắn kết xã hội 
thì có thể né tránh vấn đề nội dung chân thục của 
huyền thoại bằng cách lập luận rằng xã hội sẽ có 
được sự gắn kết khi các thành viên tin rằng các 
luật lệ mà họ được yêu cầu tuân thủ đã từng do 
những bậc tổ tiên sùng kính thiết lập nên từ lâu 
đời, cho dù trong thực tế đúng là có chuyện như 
vậy hay không. Loại lý thuyết này né tránh vấn 
đề nội dung chân thật của huyền thoại, bởi vì 
những câu trả lời của nó là dành cho các câu hỏi 
về nguồn gốc và chức năng.
Định nghĩa về huyền thoại
Tôi đã từng tham dự nhiều cuộc hội thảo 
trong đó có những diễn giả nhiệt tình đề xuất 
vấn đề về “tính chất huyền thoại” trong một tác 
phẩm văn học, sân khấu hoặc điện ảnh nào đó. 
Song có rất nhiều ý kiến khác nhau, tùy thuộc 
vào cách định nghĩa huyền thoại khác nhau. Sau 
đây là ý kiến của riêng tôi:
Để bắt đầu, tôi đề nghị định nghĩa huyền 
thoại là một câu chuyện. Nói rằng huyền thoại 
là một câu chuyện như mọi thứ khác cùng loại, 
dường như là nói đến một điều đương nhiên. Dù 
sao, khi được yêu cầu nêu lên thí dụ về huyền 
thoại, hầu hết chúng ta đều trước hết nghĩ đến 
những câu chuyện về các vị thần và các anh 
hùng Hy Lạp và La Mã. Song huyền thoại cũng 
cần được hiểu theo nghĩa rộng như là một niềm 
tin hoặc một tín điều – chẳng hạn như huyền 
thoại “làm giàu nhanh chóng” hoặc “huyền thoại 
biên giới” ở Mỹ. Horatio Alger đã viết rất nhiều 
truyện bình dân minh họa cho huyền thoại “làm 
giàu nhanh chóng”, nhưng bản thân tín điều về 
việc “làm giàu nhanh chóng” ấy không chỉ tồn 
tại trong câu chuyện1. Cũng có thể nói như vậy 
về “huyền thoại biên giới”. 
Tất cả các lý thuyết được nói đến trong sách 
này đều cho rằng huyền thoại là một truyện kể. 
Đúng là E.B.Tylor đã biến truyện kể thành ngụ 
ý khái quát hóa, nhưng sự khái quát ở đây vẫn 
được thực hiện kèm theo truyện kể. Đúng là 
Claude Lévi – Strauss đã mạo hiểm đi xa ra khỏi 
truyện kể để khám phá “cấu trúc” của huyền 
thoại, song cấu trúc vẫn được miêu tả kèm theo 
truyện kể. Những lý thuyết chủ trương cách đọc 
huyền thoại một cách tượng trưng hơn là theo 
1 Nghĩa là cũng tồn tại cả trong tâm thức của con người nữa. 
DỊCH THUẬT
116 SỐ 06 - THÁNG 02/2015
nghĩa đen, vẫn xem chủ đề hoặc ý nghĩa là sự 
bộc lộ của một truyện kể.
Vậy nếu huyền thoại được xem như là truyện 
kể, thì nó kể về cái gì? Trước hết đối với các 
nhà folklore học thì đó là những truyện kể về sự 
sáng tạo thế giới. Như vậy, trong Kinh Thánh 
chỉ có hai truyện kể sáng thế (Sáng thế 1 và 2), 
một truyện kể về vườn Eden (sáng thế 3) và bốn 
truyện kể về Noah (Sáng thế 6,7,8 và 9) được 
xem là huyền thoại. Tất cả những truyện khác 
hoặc là truyền thuyết hoặc là truyện cổ tích. Nằm 
bên ngoài Kinh Thánh, “huyền thoại” Oedipus 
chẳng hạn có vẻ thực sự là một truyền thuyết. 
Tôi không muốn tỏ ra cứng nhắc như vậy, cho 
nên sẽ chỉ muốn định nghĩa huyền thoại đơn giản 
là một truyện kể về một điều gì đó có ý nghĩa. 
Truyện có thể thuộc thời quá khứ như theo cách 
xác định của Eliade và Bronislaw Malnowski, 
hoặc có thể thuộc thời hiện tại hay tương lai.
 Đối với những lý thuyết đặc biệt xuất phát 
từ nghiên cứu tôn giáo, thì nhân vật chính trong 
huyền thoại phải là thần hoặc bán thần. Cả ở đây 
nữa, tôi cũng không muốn tỏ ra cứng nhắc. Nếu 
tôi cứng nhắc, tôi sẽ loại ra phần lớn các truyện 
trong Kinh Thánh Do Thái, trong đó tất cả các 
truyện có thể chỉ liên quan đến Đức Chúa Trời, 
chỉ trừ hai chương đầu của phần Sáng Thế, song 
nội dung các truyện trong đó dù sao nói về con 
người cũng nhiều như nói về Đức Chúa Trời. 
Tôi chỉ muốn nhấn mạnh rằng nhân vật chính 
của huyền thoại đều là những nhân cách – những 
nhân cách thần, người và cả động vật nữa. Có lẽ 
không tính vào đây các sức mạnh phi nhân cách, 
thí dụ “Cái Thiện” của Plato chẳng hạn. Tylor 
thuộc số các nhà lý thuyết bàn luận nhiều nhất 
về đặc điểm nhân cách hóa huyền thoại, tất cả 
các nhà lý thuyết khác cũng đều thừa nhận đặc 
điểm này của huyền thoại, trừ Lévi – Strauss. 
Đồng thời các nhân vật – nhân cách có thể hoặc 
là tác nhân, hoặc là đối tượng của hành động 
huyền thoại.
Trừ Rudolf Bultmann và Hans Jonas, còn 
tất cả các nhà lý thuyết khác đều quan tâm đến 
chức năng của huyền thoại, đặc biệt là Malinow-
ski. Các nhà lý thuyết có ý kiến khác nhau khi 
xác định chức năng của huyền thoại là gì. Tôi 
không muốn nhất quyết khẳng định chức năng 
của huyền thoại là gì. Tôi chỉ ghi nhận rằng đối 
với tất cả các nhà lý thuyết, chức năng của huyền 
thoại có ý nghĩa rất quan trọng, khác với các thể 
loại truyền thuyết và truyện cổ tích thường xem 
nhẹ hơn. Do đó tôi cho rằng, sinh hoạt kể chuyện 
huyền thoại thực hiện một điều gì đó có ý nghĩa 
đối với những người tham dự, còn điều đó là gì 
thì tôi để ngỏ cho những cách hiểu khác nhau. 
Theo cách nói hiện nay thì huyền thoại 
là chuyện không có thật, huyền thoại “chỉ là 
chuyện huyền thoại”. Chẳng hạn vào năm 1977, 
nhà sử học William Rubinstein công bố cuốn 
sách nhan đề Huyền thoại về sự Giải cứu: tại sao 
các nước Dân Chủ không thể làm được nhiều 
hơn trong việc giải cứu người Do Thái khỏi nạn 
Phát xít. Nhan đề cuốn sách đã nói đầy đủ. Nội 
dung cuốn sách vạch trần sự sai lầm của niềm tin 
phổ biến cho rằng các nạn nhân Do Thái có thể 
đã có cơ hội được cứu thoát nếu như các nước 
Đồng minh đã tận tâm giải cứu họ. Rubinstein 
đưa ra nhận định khác, ông cho rằng thực ra các 
nước Đồng minh đã thờ ơ vì họ là những người 
chống Do Thái. Như vậy, đối với tác giả cuốn 
sách, từ “huyền thoại” diễn đạt được đầy đủ hơn 
sự lưỡng lự trong niềm tin vào cách giải thích 
việc giải cứu không thành, so với những cụm từ 
đã trở nên nhàm như “niềm tin sai lầm”, “quan 
niệm sai lầm phổ biến”. Một huyền thoại là một 
niềm tin sai lầm nhưng vẫn bám chắc vào đầu óc 
con người.
Ngược lại, cụm từ “huyền thoại làm giàu 
nhanh chóng” sử dụng từ huyền thoại theo nghĩa 
khẳng định (điều tin là có thực – ND thêm) 
vẫn lấy niềm tin làm chỗ dựa. Một niềm tin, 
rõ ràng là sai lầm, dường như có sức bám chắc 
hơn một niềm tin xác thực, bởi vì nó vẫn còn 
vững chắc ngay cả khi nó đối diện với sự sai 
lầm rõ ràng của nó. Nhưng một niềm tin được 
tâm niệm là xác thực có thể cũng có sức bám 
chắc như một niềm tin sai lầm, đặc biệt khi có 
được những bằng chứng thuyết phục. Có sự trớ 
trêu là một số người Mỹ, trong khi vẫn tiếp tục 
ủng hộ niềm tin về sự làm giàu nhanh chóng, có 
DỊCH THUẬT
117SỐ 06 - THÁNG 02/2015
thể đã thôi không còn nhắc đến nó như là nhắc 
đến một “huyền thoại” bởi vì từ “huyền thoại” 
đã trở thành có hàm nghĩa sự sai lầm. Tôi cho 
rằng để xác định một truyện kể là một huyền 
thoại, truyện đó đương nhiên phải diễn đạt một 
niềm tin bám chắc trong tâm trí những người 
chia sẻ niềm tin ấy. Nhưng tôi để ngỏ cho khả 
năng truyện ấy trong thực tế có thực hay không 
có thực.
huyền thoại adonis
Để làm rõ sự khác nhau giữa các lý thuyết, 
tôi xin dẫn một huyền thoại quen thuộc - Huyền 
thoại Adonis – và chỉ ra nó đã được xem xét theo 
quan điểm của các lý thuyết đó như thế nào. Tôi 
chọn huyền thoại này trước hết bởi vì nó có rất 
nhiều dị bản, nên thể hiện rõ được tính linh hoạt, 
dễ biến đổi của huyền thoại. Nguồn tư liệu chính 
về huyền thoại này là tác phẩm Thư viện [li-
brary] (Quyển III, chương 14, các đoạn 3,4) của 
Apollodorus (Hy Lạp) và tác phẩm Biến dạng 
[Metamorphoses] (Quyển X, các dòng 298-739) 
của Ovid (La Mã).
Apollodorus, dựa trên một dị bản của nhà 
thơ sử thi Panyasis, kể rằng Smyrna mang thai 
Adonis do đã mê đám và ăn nằm với chính cha 
đẻ của mình. Khi cha nàng phát hiện ra người 
phụ nữ mà ông có quan hệ tình dục vào ban đêm 
chính là Smyrna, ông lập tức rút gươm ra, nàng 
chạy trốn, ông đuổi theo nàng. Khi sắp bị đuổi 
kịp, nàng đã cầu xin thần linh làm cho không 
ai thấy được mình, các vị thần thương hại, biến 
nàng thành một cây trầm hương (Smyrna – 
myrich). Mười tháng sau, Adonis sinh ra từ một 
khe nứt trên cây.
Ngay từ khi còn nhỏ tuổi, Adonis đã có một 
sắc đẹp siêu phàm, và Aphrodite, nữ thần được 
giao nhiệm vụ bảo vệ cậu. đã yêu cậu say đắm, 
như Smyrna xưa kia đã từng yêu say đắm cha 
đẻ của mình. Để giữ Adonis hoàn toàn cho riêng 
mình, Aphrodite giấu cậu vào một cái tủ. Khi 
Persephone, nữ hoàng của thế giới Âm phủ (Ha-
des), mở cái tủ mà Aphrodite đã trao cho mình 
giữ gìn nhưng không tiết lộ trong đó có gì, vị nữ 
thần này lại cũng say đắm Adonis và không chịu 
trả lại cậu cho Aphrodite. Cả hai nữ thần đều 
muốn dành Adonis cho riêng mình. Zeus, vua 
của các thần, được hai bên yêu cầu phân xử, đã 
quyết định Adonis sẽ được giao cho Persephone 
một phần ba thời gian còn lại thì được sống một 
mình. Adonis sẵn sàng dành một phần ba thời 
gian trong năm của mình cho Aphrodite, vì vậy 
không bao giờ rời xa khỏi sự coi sóc giữ gìn của 
một nữ thần. Một hôm, trong khi đi săn, Adonis 
bị một con lợn lòi húc chết. Theo một bản kể 
khác không rõ tên người kể, được Apollodorus 
sử dụng trong tác phẩm của mình, thì cái chết 
của Adonis là do Ares, thần chiến tranh, gây ra; 
vị thần này là người tình của Aphrodite, nổi giận 
vì Adonis đã chiếm được tình yêu của nữ thần.
Ovide cũng kể lại tình tiết Adonis sinh ra từ 
quan hệ loạn luân của mẹ mình là Myrrha với cha 
đẻ của nàng là Sinyras. Myrrha đang sắp treo cổ 
lên cây tự tử để giải thoát khỏi nỗi đau khổ của 
mình thì được bà vú nuôi của nàng ngày xưa đến 
cứu, bà vú là người có dính líu đến nguyên nhân 
nỗi tuyệt vọng của Myrrha và, cũng giống như 
lời kể của Apollodorus, đã sắp xếp để Myrrha ăn 
nằm với cha mình mà không bị phát hiện. Nhưng 
vào đêm thứ ba, khi người cha cho thắp sáng lên 
để biết rõ được người phụ nữ ấy là ai mà yêu 
mình say đắm như thế, và cũng như lời kể của 
Apollodorus, ông đã rút gươm ra và Myrrha đã 
chạy trốn. Myrrha mang bầu đi lang thang suốt 
chín tháng. Cũng theo lời kể của Apollodorus, 
nàng Myrrha kiệt sức đã cầu nguyện và được 
các thần hóa phép biến thành một cái cây – tuy 
ở bản kể này, sự kiện này diễn ra vào tháng cuối 
chứ không phải vào khi mới mang thai của nàng. 
Song Myrrha vẫn còn khóc được như một con 
người, và nước mắt của nàng hóa thành nhựa cây 
trầm hương. Đứa bé, vẫn còn sống trong bụng 
nàng, đã phải tìm đường ra khỏi cái cây để được 
sinh ra.
Theo lời kể của Ovid thì, khác với lời kể của 
Apollodorus, nữ thần Venus (tên La Mã của nữ 
thần Aphrodite) đã gặp Adonis khi Adonis đã 
là một thanh niên, nhưng cũng như lời kể của 
Apollodorus, nữ thần đã say mê ngay lập tức. 
Không có sự tranh chấp với các nữ thần khác, 
vì vậy Adonis hoàn toàn là của riêng mình nữ 
DỊCH THUẬT
118 SỐ 06 - THÁNG 02/2015
thần. Họ cùng nhau đi săn, trong khi venus liên 
tục cảnh báo chàng chỉ nên theo săn những con 
thú nhỏ thì chàng lại coi thường, tìm săn thú lớn. 
Và cũng như lời kể của Apollodorus, chàng đã 
bị một con lợn lòi húc chết, nhưng không có tình 
tiết nào kể về kẻ tình địch của Adonis đá phái 
con lợn lòi đến giết chàng.
Theo lời kể của Apollodorus, thì truyện kết 
thúc với cái chết của Adonis, còn theo lời kể của 
Ovid thì truyện còn tiếp tục kể về nỗi thương 
tiếc của nữ thần Vemus. Giống như việc tạo ra 
một tượng đài tưởng niệm, nữ thần đã tưới rượu 
tiên lên mảnh đất thấm màu máu chàng, từ chỗ 
đó mọc lên cây hoa cỏ chân ngỗng. Hoa cỏ chân 
ngỗng chóng tàn, giống như cuộc đời ngắn ngủi 
của Adonis.
Theo lời kể của Apollodorus thì chu kỳ chết 
và tái sinh hằng năm diễn ra trước khi Adonis 
“chết hẳn”, còn trong lời kể của Ovid thì chu 
kỳ ấy, dưới hình thức chu kỳ đời sống của một 
loài hoa, diễn ra sau khi Adonis chết. Việc trồng 
hoa được tiến hành trước khi tiến hành nghi lễ 
gắn với huyền thoại Adonis – trong lời kể của 
Apollodorus không có mối quan hệ huyền thoại 
– nghi lễ này.
Theo lời kể của Apollodorus, nguyên cớ 
chính dẫn đến các biến cố là sự thù hận, còn theo 
lời kể của Ovid thì nguyên cớ đó là tình yêu. 
Theo Apollodorus thì Adonis là nạn nhân vô tội 
của sự xung đột giữa cha mẹ và giữa các vị thần 
đối địch nhau, còn theo Ovid thì nữ thần Aphro-
dite đau khổ khôn nguôi cũng là nạn nhân không 
kém Adonis.
Theo Apollodorus, truyện được coi như là 
có thật, còn theo Ovid thì truyện kể có tính chất 
hư cấu. Truyện được Apollodorus kể một mạch, 
trong khi Ovid đan bện truyện với một chủ đề 
rộng hơn – đặc biệt là chủ đề về sự biến dạng, 
như Myrrha biến thành một cái cây và Adonis 
biến thành một bông hoa. Lời kể của Apollo-
dorus hướng người đọc vào sự tiếp tiếp, còn lời 
kể của Ovid hướng người tiếp nhận vào cách 
đọc biểu trưng. Truyện kể theo Apollodorus là 
nghiêm túc, còn theo Ovid là có tính chất giải 
trí. Tôi nêu ví dụ về huyền thoại Adonis không 
phải chỉ do truyện có nhiều dị bản mà còn do 
truyện tỏ ra rất quen thuộc với những lý thuyết 
hiện đại về huyền thoại. Nó đã từng được phân 
tích bởi J.G.Frazer, bởi Marcel Detienna và bởi 
C.G.Jung và những môn đệ của ông.
Ứng dụng các lý thuyết vào huyền thoại
Phân tích một huyền thoại là phân tích từ 
một số quan điểm lý thuyết. Không thể lẫn tránh 
lý thuyết. Chẳng hạn trong các sách chỉ dẫn về 
huyền thoại cổ điển, hành trình hàng năm của 
Adonis đi xuống âm phủ, nơi ngự trị của nữ 
thần Persephone, rồi trở lại với nữ thần tình yêu 
Aphrodite thường được gắn với hành trình của 
đời sống cây cỏ, là do giả định một cách xem 
xét huyền thoại như là một thứ khoa học nguyên 
thủy đối ứng với khoa học hiện đại. Nghi ngờ 
tính phổ biến của một lý thuyết nào đó là một 
câu chuyện. Có thể tránh né được không việc 
xây dựng lý thuyết nói chung lại là một câu 
chuyện khác.
Lý thuyết cần đến huyền thoại cũng như 
huyền thoại cần đến lý thuyết. Nếu lý thuyết làm 
sáng tỏ huyền thoại thì huyền thoại khẳng định 
lý thuyết. Đúng là sự phù hợp hoàn toàn của một 
huyền thoại bản thân nó không khẳng định lý 
thuyết, các nguyên lý của lý thuyết phải được 
xây dựng theo tư cách của chính nó. Ví dụ, chỉ ra 
rằng lý thuyết của Jung, khi đưa ra ứng dụng đã 
giải thích được huyền thoại Adonis, không phải 
bản thân nó đã xác minh được sự tồn tại của vô 
thức tập thể, ngược lại cái vô thức tập thể này 
đã được giả định trước. Nhưng có một cách, dù 
không trực tiếp, có thể khẳng định được một lý 
thuyết, đó là chứng minh được lý thuyết ấy đã 
hoạt động tốt như thế nào khi các nguyên lý của 
nó được thừa nhận – có thể thấy điều này trong 
các lĩnh vực mà lý thuyết chắc là sai hoặc thiếu 
năng lực nếu nó chứng tỏ là không hoạt động 
được.
PGS. Chu Xuân Diên dịch chương Mở đầu 
trong sách Huyền thoại – Một dẫn luận ngắn 
của Robert A. Segal (Robert A. Segal: Myth – 
A very short Introduction. Oxford University 
Press. 2004. p.1-10)
DỊCH THUẬT
119SỐ 06 - THÁNG 02/2015