Giáo trình Quản trị doanh nghiệp vừa và nhỏ - Nguyên lý kế toán

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH LÀO CAI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI
GIÁO TRÌNH 
NGUYÊN LÝ KẾ TOÁN
Trình độ: Cao đẳng
Nghề: Quản trị doanh nghiệp vừa và nhỏ
Mã môn học: MH 09
Năm 2017
1
LỜI GIỚI THIỆU
Nguyên lý kế toán là môn học cơ sở lý luận và phương pháp luận của khoa học kế
toán. Trong những năm qua cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, yêu cầu
của công tác quản lý kinh tế, hạch toán kế toán đã không ngừng phát triển theo xu hướng
hội nhập toàn cầu, nhiều vấn đề mới kế toán cần được nhận thức đúng đắn.
Để tạo điều kiện cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập và vận dụng nguyên lý
kế toán của sinh viên kinh tế và các sinh viên chuyên ngành Quản trị doanh nghiệp vừa
và nhỏ. Cuốn giáo trình nêu những kiến thức lý luận cơ bản nhằm giúp cho các học sinh,
sinh viên của Nhà trường có tài liệu học tập, hệ thống lại những kiến thức đã học, đồng
thời là tài liệu tham khảo cho các bạn đọc đang học tại các trường thuộc khối kinh tế.
Cuốn giáo trình gồm 05 chương:
Chương 1 Bản chất của hạch toán kế toán
Chương 2 Đối tượng và phương pháp của hạch toán kế toán
Chương 3 Hạch toán các quá trình kinh doanh chủ yếu
Chương 4 Sổ kế toán và các hình thức sổ kế toán
Chương 5 Bộ máy kế toán và mô hình tổ chức bộ máy kế toán
Nội dung cuốn giáo trình này được trình bày theo kết cấu chương trình môn học
của Nhà trường, được cập nhật những kiến thức thực tế phù hợp với thời điểm hiện tại.
Mặc dù đã có cố gắng trong việc biên soạn song cuốn sách này không thể tránh
khỏi những thiếu sót nhất định. Chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các
đồng nghiệp trong và ngoài trường, của đông đảo sinh viên và các bạn đọc quan tâm
góp ý để tái bản lần sau cuốn giáo trình được hoàn chỉnh hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Lào Cai, ngày .... tháng .... năm 2017
Chủ biên: Nguyễn Thị Diệu Linh
2
GIÁO TRÌNH MÔN HỌC
Tên môn học: Nguyên lý kế toán (03 TC)
Mã môn học: MH 09
Vị trí, tính chất của môn học
- Vị trí: Là môn cơ sở ngành trong nội dung chương trình đào tạo của nghề Quản trị
doanh nghiệp vừa và nhỏ, được bố trí giảng dạy sau môn Kinh tế vĩ mô. 
- Tính chất: Là môn học bắt buộc thuộc lĩnh vực khoa học và là một môn cơ sở ngành của
nghề Quản trị doanh nghiệp vừa và nhỏ.
- Ý nghĩa và vai trò của môn học:
 + Nguyên lý kế toán cung cấp những kiến thức nền tảng về Quản trị doanh nghiệp
vừa và nhỏ, tạo cơ sở để học tập, nghiên cứu các môn học kế toán chuyên ngành. Nội
dung cơ bản của Nguyên lý kế toán bao gồm việc trình bày và giải thích đối tượng của kế
toán, các phương pháp kế toán được sử dụng để thu thập, xử lý, tổng hợp và cung
cấp thông tin và một số nội dung kế toán cơ bản trong doanh nghiệp.
+ Cung cấp những kiến thức nền tảng cần thiết, những nguyên tắc và khái niệm
cơ bản về kế toán trên phương diện là một khoa học và hiểu biết tổng quát về nghề
nghiệp Quản trị doanh nghiệp vừa và nhỏ hiện nay, tạo cơ sở cho người học tiếp
tục nghiên cứu những nội dung sâu hơn về kế toán trong nghề Quản trị doanh nghiệp vừa
và nhỏ cũng như tiến hành những nghiên cứu xa hơn về tài chính, kinh tế và quản lý.
Mục tiêu môn học
- Về kiến thức
+ Xác định đúng đối tượng của hạch toán kế toán, nguyên tắc kế toán, và nội dung
của các phương pháp hạch toán kế toán.
+ Vận dụng các phương pháp hạch toán kế toán để thực hiện trình tự kế toán của
các nghiệp vụ kinh tế phát sinh tại doanh nghiệp.
+ Nêu công tác tổ chức kế toán, hình thức kế toán áp dụng tại doanh nghiệp 
- Về kỹ năng: Lập chứng từ kế toán, luân chuyển chứng từ, định khoản các nghiệp vụ
kinh tế chủ yếu phát sinh tại doanh nghiệp.
- Về năng lực tự chủ và trách nhiệm
+ Tuân thủ nguyên tắc kế toán, áp dụng đúng chế độ trong việc lập và kiểm tra
chứng từ và ghi sổ kế toán.
+ Nghiêm túc, chuẩn bị bài trước khi đến lớp, tích cực nghe giảng trên lớp. Có ý
thức rèn luyện các kỹ năng trên; Làm đầy đủ các bài tập, bài kiểm tra.
3
Chương 1. BẢN CHẤT CỦA HẠCH TOÁN KẾ TOÁN
Giới thiệu: Kế toán trong các doanh nghiệp các tổ chức.
Mục tiêu:
- Khái niệm, vai trò, chức năng và nhiệm vụ của hạch toán kế toán;
- Đối tượng của hạch toán kế toán;
- Phương pháp hạch toán kế toán.
- Xác định được đối tượng của hạch toán kế toán;
- Nghiêm túc, chuẩn bị bài trước khi đến lớp, tích cực nghe giảng trên lớp. Có ý thức rèn
luyện các kỹ năng trên;
- Tự tin khi làm việc độc lập hoặc theo nhóm.
- Tuân thủ nguyên tắc kế toán, chế độ kế toán hành tài chính. 
Nội dung chính:
1.1. Lịch sử ra đời và phát triển của hạch toán kế toán
1.1.1. Sự ra đời của hạch toán kế toán
Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã khẳng định: Sản xuất ra của cải vật chất
là nhu cầu tất yếu khách quan của xã hội loài người. Ngay từ thời cổ xưa, con người của
xã hội nguyên thủy đã nhận thức được rằng muốn duy trì sự sống và phát triển thì phải
lao động sản xuất. Quá trình hoạt động sản xuất đó được diễn ra liên tục, lặp đi lặp lại
không ngừng và hình thành nên quá trình tái sản xuất xã hội. Khi thực hiện quá trình tái
sản xuất xã hội, con người luôn có ý thức xem xét hao phí la ... .................................................13
1.3.2.1. Tài sản của đơn vị sản xuất kinh doanh là đối tượng của hạch toán kế toán
.......................................................................................................................13
1.3.2.2. Sự vận động của tài sản là đối tượng của hạch toán kế toán..............15
1.4. PHƯƠNG PHÁP HẠCH TOÁN KẾ TOÁN...................................................16
1.4.1. Khái niệm..................................................................................................16
1.4.2. Các phương pháp hạch toán kế toán..........................................................16
1.4.2.1. Phương pháp chứng từ kế toán..........................................................16
1.4.2.2. Phương pháp tài khoản kế toán.........................................................16
1.4.2.3. Phương pháp tính giá.........................................................................16
1.4.2.4. Phương pháp tổng hợp - cân đối kế toán...........................................16
1.4.3. Mối quan hệ giữa các phương pháp...........................................................17
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP CHỨNG TỪ KẾ TOÁN..........................................21
2.1. KHÁI NIỆM, Ý NGHĨA CỦA PHƯƠNG PHÁP CHỨNG TỪ KẾ TOÁN....21
2.1.1. Khái niệm..................................................................................................21
2.1.2. Ý nghĩa......................................................................................................21
2.2. CÁC LOẠI CHỨNG TỪ KẾ TOÁN...............................................................21
2.2.1. Khái niệm và ý nghĩa của chứng từ kế toán...............................................21
2.2.2. Các loại chứng từ kế toán..........................................................................22
155
2.2.3. Các yếu tố cơ bản của chứng từ kế toán.....................................................23
2.3. TRÌNH TỰ LUÂN CHUYỂN CHỨNG TỪ KẾ TOÁN..................................25
2.3.1. Khái niệm..................................................................................................25
2.3.2. Nội dung trình tự luân chuyển chứng từ kế toán........................................25
2.4. KIỂM KÊ TÀI SẢN.........................................................................................25
2.4.1. Khái niệm và ý nghĩa của kiểm kê.............................................................25
2.4.2. Phương pháp kiểm kê................................................................................26
Chương 3. PHƯƠNG PHÁP TÀI KHOẢN KẾ TOÁN.........................................27
3.1. KHÁI NIỆM, Ý NGHĨA CỦA PHƯƠNG PHÁP TÀI KHOẢN KẾ TOÁN...37
3.1.1. Khái niệm..................................................................................................37
3.1.2. Ý nghĩa......................................................................................................37
3.2. TÀI KHOẢN KẾ TOÁN.................................................................................37
3.2.1. Khái niệm..................................................................................................37
3.2.2. Nội dung và kết cấu tài khoản kế toán.......................................................37
3.2.2.1. Nội dung của tài khoản kế toán.........................................................37
3.2.2.2. Kết cấu của tài khoản kế toán............................................................37
3.2.2.3. Các chỉ tiêu trên tài khoản kế toán....................................................38
3.2.3. Nội dung, kết cấu của các tài khoản kế toán cụ thể....................................38
3.2.3.1. Tài khoản tài sản (Tài khoản vốn).....................................................38
3.2.3.2. Tài khoản nguồn vốn (Nguồn hình thành tài sản)..............................39
3.2.3.3. Tài khoản phản ánh quá trình kinh doanh..........................................40
3.2.3.4. Tài khoản ngoài bảng........................................................................41
3.3. PHƯƠNG PHÁP GHI CHÉP TRÊN TÀI KHOẢN KẾ TOÁN......................46
3.3.1. Ghi đơn trên tài khoản kế toán.......................................................................
3.3.2. Ghi kép trên tài khoản kế toán (Ghi sổ kép)Error! Bookmark not defined.
3.3.2.1. Khái niệm..........................................................................................46
3.3.2.2. Định khoản kế toán...........................................................................46
3.3.2.3. Quan hệ đối ứng tài khoản.................................................................47
3.3.2.4. Bút toán.............................................................................................49
3.4. KIỂM TRA SỐ LIỆU GHI CHÉP TRÊN TÀI KHOẢN KẾ TOÁN...............49
3.4.1. Kiểm tra việc ghi chép trên tài khoản kế toán tổng hợp.............................49
156
3.4.2. Kiểm tra số liệu ghi chép trên tài khoản kế toán chi tiết với tài khoản kế toán
tổng hợp tương ứng.............................................................................................50
3.5. PHÂN LOẠI TÀI KHOẢN KẾ TOÁN...........................................................43
3.5.1. Phân loại theo nội dung kinh tế..................................................................43
3.5.2. Phân loại tài khoản theo công dụng và kết cấu..........................................44
3.5.3. Phân loại tài khoản theo quan hệ với các báo cáo tài chính.......................45
3.5.4. Phân loại tài khoản theo mức độ khái quát của đối tượng kế toán phản ánh
trong tài khoản.....................................................................................................46
3.6. HỆ THỐNG TÀI KHOẢN KẾ TOÁN................................................................
3.6.1. Tổng quan về hệ thống tài khoản kế toán thống nhất.................................41
3.6.2. Số hiệu và tên gọi các tài khoản.................................................................42
Chương 4. PHƯƠNG PHÁP TÍNH GIÁ VÀ KẾ TOÁN CÁC QUÁ TRÌNH KINH
TẾ CHỦ YẾU..............................................................................................................4
4.1. PHƯƠNG PHÁP TÍNH GIÁ...........................................................................58
4.1.1. Khái niệm, ý nghĩa của phương pháp tính giá............................................58
4.1.1.1. Khái niệm..........................................................................................58
4.1.1.2. Ý nghĩa..............................................................................................58
4.1.2. Yêu cầu của việc tính giá...........................................................................58
4.1.3. Nguyên tắc tính giá....................................................................................59
4.1.3.1. Nguyên tắc 1.....................................................................................59
4.1.3.2. Nguyên tắc 2.....................................................................................59
4.1.3.3. Nguyên tắc 3.....................................................................................59
4.1.4. Nội dung và trình tự tính giá tài sản...........................................................59
4.1.4.1. Tài sản mua vào................................................................................59
4.1.4.2. Sản phẩm, dịch vụ sản xuất...............................................................61
4.1.4.3. Sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ tiêu thụ và xuất dùng...........................62
4.2. KẾ TOÁN CÁC QUÁ TRÌNH KINH TẾ CHỦ YẾU......................................64
4.2.1. Kế toán quá trình mua hàng.......................................................................64
4.2.1.1. Khái niệm, nhiệm vụ.........................................................................64
4.2.1.2. Phương pháp kế toán.........................................................................65
4.2.2. Kế toán quá trình sản xuất.........................................................................69
4.2.2.1. Khái niệm, nhiệm vụ.........................................................................70
157
4.2.2.2. Phương pháp kế toán.........................................................................70
4.2.3. Kế toán quá trình tiêu thụ và kết quả kinh doanh.......................................77
4.2.3.1. Khái niệm, nhiệm vụ.........................................................................77
4.2.3.2. Phương pháp kế toán.........................................................................78
Chương 5. PHƯƠNG PHÁP TỔNG HỢP - CÂN ĐỐI (TH - CĐ).......................98
5.1. KHÁI NIỆM, Ý NGHĨA VÀ HÌNH THỨC BIỂU HIỆN CỦA PHƯƠNG PHÁP 
TH - CĐ..................................................................................................................98
5.1.1. Khái niệm..................................................................................................98
5.1.2. Ý nghĩa của phương pháp tổng hợp - cân đối............................................98
5.1.3. Hình thức biểu hiện của phương pháp tổng hợp - cân đối..........................98
5.2. NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG, YÊU CẦU VÀ CÔNG VIỆC CHUẨN BỊ KHI 
LẬP CÁC BẢNG TỔNG HỢP - CÂN ĐỐI...........................................................99
5.2.1. Nguyên tắc xây dựng bảng tổng hợp - cân đối...........................................99
5.2.2. Yêu cầu khi lập bảng tổng hợp - cân đối....................................................99
5.2.3. Công việc chuẩn bị khi lập bảng tổng hợp - cân đối..................................99
5.3. BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN.........................................................................100
5.3.1. Khái niệm................................................................................................100
5.3.2. Nội dung và kết cấu.................................................................................100
5.3.3. Tính cân đối của bảng cân đối kế toán.....................................................101
5.3.4. Cơ sở số liệu và phương pháp chung lập bảng cân đối kế toán................104
5.3.4.1. Cơ sở số liệu....................................................................................104
5.3.4.2. Phương pháp chung lập bảng cân đối kế toán.................................104
5.3.5. Mối quan hệ giữa bảng cân đối kế toán và các tài khoản kế toán.............104
Chương 6. SỔ KẾ TOÁN VÀ HÌNH THỨC KẾ TOÁN.....................................108
6.1. SỔ KẾ TOÁN................................................................................................108
6.1.1. Khái niệm, ý nghĩa và nguyên tắc xây dựng mẫu sổ kế toán...................108
6.1.1.1. Khái niệm........................................................................................108
6.1.1.2. Ý nghĩa............................................................................................108
6.1.1.3. Nguyên tắc xây dựng mẫu sổ kế toán..............................................108
6.1.2. Phân loại các loại sổ kế toán....................................................................109
6.1.2.1. Theo cách ghi chép..........................................................................109
6.1.2.2. Theo nội dung ghi chép...................................................................109
158
6.1.2.3. Theo cấu trúc mẫu sổ.......................................................................110
6.1.2.4. Theo hình thức tổ chức sổ...............................................................110
6.1.3. Chu trình kế toán trên sổ kế toán.............................................................110
6.1.3.1. Chu trình ghi sổ kế toán: 3 giai đoạn...............................................110
6.1.3.2. Kỹ thuật chữa sổ kế toán.................................................................111
6.2. CÁC HÌNH THỨC KẾ TOÁN......................................................................114
6.2.1. Hình thức nhật ký - sổ cái........................................................................115
6.2.1.1. Đặc điểm.........................................................................................115
6.2.1.2. Sổ kế toán sử dụng..........................................................................115
6.2.1.3. Trình tự và phương pháp ghi sổ.......................................................115
6.2.1.4. Ưu, nhược điểm và điều kiện áp dụng.............................................117
6.2.2. Hình thức chứng từ ghi sổ........................................................................117
6.2.2.1. Đặc điểm.........................................................................................117
6.2.2.2. Sổ kế toán sử dụng..........................................................................117
6.2.2.3. Trình tự và phương pháp ghi sổ.......................................................118
6.2.2.4. Ưu, nhược điểm và điều kiện áp dụng.............................................120
6.2.3. Hình thức nhật ký - chứng từ...................................................................121
6.2.3.1. Đặc điểm.........................................................................................121
6.2.3.2. Sổ kế toán sử dụng..........................................................................121
6.2.3.3. Trình tự và phương pháp ghi sổ.......................................................123
6.2.3.4. Ưu, nhược điểm và điều kiện áp dụng.............................................124
6.2.4. Hình thức nhật ký chung..........................................................................125
6.2.4.1. Đặc điểm.........................................................................................125
6.2.4.2. Sổ kế toán sử dụng..........................................................................125
6.2.4.3. Trình tự và phương pháp ghi sổ.......................................................126
6.2.4.4. Ưu, nhược điểm và điều kiện áp dụng.............................................126
6.2.5. Hình thức kế toán trên máy vi tính...........................................................126
6.2.5.1. Đặc điểm.........................................................................................126
6.2.5.2. Sổ kế toán sử dụng..........................................................................127
6.2.5.3. Trình tự và phương pháp ghi sổ.......................................................127
6.2.5.4. Ưu, nhược điểm và điều kiện áp dụng.............................................127
159
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................132
PHỤ LỤC 1.............................................................................................................133
HỆ THỐNG TÀI KHOẢN KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP......Error! Bookmark not
defined.
CÁC CHỈ TIÊU NGOÀI BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁNError! Bookmark not defined.
160