Giáo trình Hội họa - Vẽ hình họa chân dung và bán thân tượng người

 UBND TỈNH LÀO CAI 
 TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI 
 GIÁO TRÌNH NỘI BỘ 
MÔN HỌC: VẼ HÌNH HỌA CHÂN DUNG 
 VÀ BÁN THÂN TƯỢNG NGƯỜI 
 NGÀNH: HỘI HỌA 
 Lào Cai, năm 2019 
 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 
 Tài liệu này thuộc sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép 
dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các đào tạo và tham khảo. 
 Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh 
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 
 Lời nói đầu 
Hình họa là môn học cơ bản có vai trò quan trọng trong học tập, rèn luyện và sáng 
tạo nghệ thuật. Học phần vẽ hình họa chân dung và bán thân tượng người 
bằng chất liệu thạch cao là bước nối tiếp giữa vẽ đồ vật sang tượng đến người thật. 
 Tập bài giảng Học phần Vẽ hình họa chân dung và bán thân tượng người 
nhằm phục vụ cho công tác đào tạo sinh viên hệ trung cấp Hội họa của trường Cao 
đẳng Lào Cai. Tập bài giảng được biên soạn theo Chương trình môn học được hội 
đồng khoa học nhà trường phê duyệt. 
Tập bài giảng học phần Vẽ tượng chân dung đen trắng được chia làm 3 chương 
Phần I. Vẽ tượng chân dung 
Phần II. Vẽ bán thân tượng người 
Thông qua các bài học, cùng với học phần giải phẫu tạo hình, sinh viên sẽ hiểu và 
thực hiện được các bài vẽ về cấu tạo các giác quan, chân dung người, rất tốt cho 
việc nghiên cứu sâu về vẽ người thật sau này. 
Các bài tập được thiết kế theo đề cương chi tiết của học phần: cụ thể, dễ hiểu, khoa 
học và có hình minh họa kèm theo. 
Dù đã rất cố gắng, song quá trình biên soạn tập bài giảng khó tránh khỏi những 
thiếu khuyết. Vì vậy, tôi rất mong sự góp ý của các nhà chuyên môn, các bạn đồng 
nghiệp để tập bài giảng được hoàn thiện hơn. 
Xin chân thành cảm ơn! 
 MỤC LỤC 
BÀI MỞ ĐẦU : VẼ TƯỢNG ĐẦU NGƯỜI CƠ BẢN ..................................... 8 
 I. Mục tiêu ................................................................................................................................................. 8 
 II. Nội dung chi tiết ................................................................................................................................... 8 
 1. Mục đích của vẽ tượng thạch cao ...................................................................................................... 8 
 2. Mối quan hệ giữa vẽ khối cơ bản với cấu tạo con người- tượng thạch cao ....................................... 9 
 3. So sánh khối cơ bản- tượng- người ................................................................................................... 9 
 4. Phương pháp xây dựng hình vẽ ....................................................................................................... 11 
 4.3. Quan sát, nhận xét ........................................................................................................................ 12 
 4.4. Bố cục dựng hình ......................................................................................................................... 12 
 4.6. Vẽ sâu ........................................................................................................................................... 12 
 4.7. Hoàn chỉnh bài vẽ ......................................................................................................................... 12 
 5. Tiêu chí cần đạt ............................................................................................................................... 12 
BÀI 1. VẼ TƯỢNG CHÂN DUNG PHẠT MẢNG ......................................... 14 
 I. Mục tiêu ............................................................................................................................................... 14 
 II. Nội dung chi tiết ................................................................................................................................. 14 
 1. Quan sát nhận xét: ........................................................................................................................... 14 
 2. Bố cục dựng hình: ........................................................................................................................... 15 
 3. Vẽ tương quan lớn: ......................................................................................................................... 15 
 4. Vẽ sâu .............................................................................................................................................. 16 
 5. Hoàn chỉnh bài vẽ ............................................................................................................................ 16 
 6. Yêu cầu cần đạt ............................................................................................................................... 17 
BÀI 2: VẼ TƯỢNG SỌ .................................................................................. 18 
 I. Mục tiêu ............................................................................................................................................... 1 ... g phản quang để có thể diễn tả chất 
6. Tiêu chí cần đạt 
- Diễn tả được đúng đạm nhạt, tạo được không gian thực của mẫu.Qua cách diễn 
tả, nhận biết chất thạch cao và cảm nhận được chất da thịt 
- Bài vẽ có mạch sáng tối, đậm nhạt đúng, có đặc tính của mẫu 
- Có tính bao quát chung, hình và bóng hòa quyện với nhau đem lại hiệu quả cao 
- Cách sử dụng bút chì linh hoạt, sáng tạo 
- Cách diễn đạt có nét riêng, tình cảm 
4. Hình minh họa 
* Câu hỏi, bài tập, nội dung ôn tập và thảo luận 
1. Nêu những nét cơ bản trong cấu tạo đầu người trưởng thành, người già, trẻ em ? 
Tại sao lại có những điểm khác nhau đó? 
2. Những điểm giống và khác nhau giữa vẽ đầu tượng người với vẽ đầu tượng lột 
da, đầu tượng phác mảng? 
 BÀI MỞ ĐẦU : VẼ TƯỢNG NGƯỜI BÁN THÂN 
 LÝ THUYẾT CHUNG : 
I. Mục tiêu 
1. Kiến thức: Sau bài học người học có khả năng: 
 - Mô tả được vẻ đẹp và sự cân đối trong cấu tạo hình thể con người; 
 - Phân tích được kiến thức giải phẫu tạo hình vào bài vẽ; 
 - Phân biệt được sự giống và khác nhau giữa khối cơ bản và tượng: giữa 
tượng người và người. 
2. Kĩ năng: 
 - Nhận diện được cấu tạo hình thể của tượng người bán thân, toàn thân. 
 - Vẽ minh họa được bài hình họa tượng người bán thân 
3. Về năng lực tự chủ trách nhiệm: 
 - Mạnh dạn, tự giác, tích cực, tự tin, hợp tác, sáng tạo. 
 - Trân trọng vẻ đẹp của cơ thể con người và tác phẩm nghệ thuật 
II. Nội dung chi tiết 
1. Giới thiệu cấu trúc, tỉ lệ bán thân người 
1.1. Giới thiệu mẫu. 
 - Bao bọc bên ngoài xương đầu là các cơ, chia làm ba khối là: Khối cơ da sọ 
(các cơ này mỏng, dính liền với da), khối cơ bám da mắt (khi hoạt động tạo nên 
những nếp nhăn, biểu hiện tình cảm của con người) và khối cơ cử động hàm dưới. 
Nằm trong các khối cơ đó là các cơ cụ thể, (trong chương trình Giải phẫu tạo hình 
đã học). 
1.2. Phân tích mẫu. 
 - Mục đích của bài Vẽ tượngbán thân lột da nhằm củng cố thêm về cấu tạo 
bên trong của đầu người. Nếu như vẽ xương đầu người để nắm bắt được cốt lõi bên 
trong thì ở bài này, thông qua cấu tạo và hình thái của các cơ, hiểu rõ hơn cấu tạo 
và tác dụng của chúng với diện mạo khuôn mặt và cấu tạo của cơ ngực. 
 - Nhìn chính diện, đầu tượng lột da nằm trong khối hình quả trứng. Các chi 
tiết không rõ ràng như ở xương đầu người, song lại có nhiều sự thay đổi về hình 
dáng và cấu tạo của các cơ. Đặc biệt, cần chú ý đến các cơ tiếp nối từ đầu, cổ đến 
ngực như cơ thang, cơ ức đòn chũm và cơ tam giác vai. Nhìn chung, các cơ có ít 
nhiều chuyển động khi vị trí đầu người thay đổi. 
1.3. Các bước tiến hành. 
 - Quan sát nhận xét: Quan sát và phân tích mẫu, đo các tỷ lệ chính (chiều 
rộng, chiều ngang của đầu người, của cổ). Xác định đường trục chính (chạy qua 
đỉnh đầu) để làm cơ sở so sánh khi phác hình. 
 - Bố cục dựng hình: Xác định các tỷ lệ nhỏ, các đường trục ngang; đẩy sâu 
các nét vẽ cho gần mẫu (chú ý tới hướng nhìn của đầu tượng). Các nét vẽ này đã 
phác hoạ được hình dáng sát với mẫu. 
 - Vẽ tương quan lớn: Kiểm tra bằng que đo, dây dọi kết hợp với mắt nhìn và 
sửa chữa lại hình vẽ. Dựa vào chiều hướng của các cơ để gợi bóng và khối (gợi các 
mảng sáng, tối lớn). 
 - Vẽ sâu: Tiếp tục kiểm tra, đẩy sâu các mảng bóng (chú ý tới bóng cả mỗi 
cơ khác nhau, ngay trong từng cơ cũng có đậm nhạt khác nhau vì độ nông, sâu và 
chiều hướng nhận ánh sáng). Chú ý tơi các cơ cổ là cơ chuyển động theo chiều 
hướng của đầu. Gợi không gian của mẫu. 
 Hoàn chỉnh bài: Hoàn chỉnh, bài vẽ đã gợi được khối nổi và tạo không gian 
chung của mẫu. 
2- Yêu cầu đạt: 
 - Bố cục thuận mắt, hợp lý 
 - Vẽ đúng tỷ lệ và hình khối chung và riêng của tượng bán thân lột da. 
 - Vẽ đúng chiều hướng cấu tạo của các cơ, không bị lệch trục. 
 - Diễn tả đậm nhạt đúng, tạo được không gian của mẫu. 
 - Bài vẽ có tính bao quát chung. 
* Câu hỏi, bài tập, nội dung ôn tập và thảo luận 
- Nghiên cứu, tìm hiểu mối quan hệ giữa chi tiết các bộ phận trên cơ thể người 
(bán thân, toàn thân). 
- Tham khảo địa chỉ các trang web về cách vẽ tượng bán thân và tượng người toàn 
thân của các họa sỹ thế giới và Việt Nam. 
 BÀI 7: VẼ TƯỢNG BÁN THÂN NAM TRUNG 
 Chất liệu thạch cao 
 Khổ giấy 60x80 cm, chất liệu chì đen, 
I. Mục tiêu 
1. Kiến thức 
 - Hiểu được vẻ đẹp, sự cân đối trong hình thể tượng bán thân nam 
 - Biết vận dụng kiến thức giải phẫu tạo hình vào bài vẽ 
 - Phân biệt được sự giống và khác nhau giữa tượng bán thân nam và nữ 
2. Kỹ năng 
 - Dựng được hình tượng mẫu nam bán thân 
 - Diễn tả được đúng chất thạch cao, tạo được không gian. 
 - Nét vẽ có đặc điểm riêng, tình cảm. 
 -Vẽ được hình tượng người bán thân nam đúng phương pháp 
 - Kỹ năng quan sát, lắng nghe, phân tích, đánh giá, phản hồi. 
3. Về năng lực tự chủ và trách nhiệm 
 - Mạnh dạn, tự giác, tích cực, tự tin, hợp tác, sáng tạo. 
 - Thấy được vẻ đẹp hình thể con người và nâng niu sản phẩm nghệ thuật 
II. Nội dung chi tiết 
1. Quan sát nhận xét 
 Là một bài vẽ bán thân tượng do vậy cần xác định bố cục ngay từ đầu cho 
hợp lý, tránh tình trạng lệch bố cục hay thiếu bố cục. Muốn vậy người vẽ phải so 
sánh, quan sát để tìm ra tỉ lệ mẫu. Đây là tượng mẫu nam trẻ do vậy cần chú ý tới 
đặc điểm này sẽ chủ động hơn trong quá trình diễn tả. 
2. Bố cục dựng hình 
 Nếu tầm nhìn không đúng sẽ không thể nhìn được toàn bộ mẫu, đứng cách 
mẫu trên 2m là hợp lý. Để xác định bố cục mẫu trước khi vẽ nên ký hoạ nhanh sẽ 
chủ động hơn khi phác hình chính thức. Nếu người vẽ không chủ động hoặc thiếu 
chính xác khi đo tỉ lệ vẽ thiếu tay, chân sẽ làm giảm kết quả của bài học rất nhiều. 
 Dựng hình từ khái quát đến chi tiết phác điểm trục dọi đi qua điểm ức, so 
sánh trục thân và trục dây dọi. Lấy đầu làm đơn vị đo khoảng 4 đến 4,5 đầu. Phác 
hình bằng toàn bộ bằng những nét thẳng, phối hợp với các đường trục đầu, cổ thân 
và các đường hướng hai bên thân. Phác hình chi tiết từ đầu cổ, thân, hông, 2 đầu 
gối theo nguyên tắc từ lớn đến nhỏ, từ đơn giản đến phức tạp, từ nét thẳng đến nét 
cong, từ nét đơn đến nét kèm theo bóng. chú ý những điểm nối đầu, cổ, vai hai 
chân cắm vào hông. 
 Xác định chính xác những khớp chuyển tiếp của cấu tạo hình thể: Đầu - cổ, 
vai - tay, đùi-hông, độ gập của thân trên và bụng dưới. xác định chính xác vị trí 
đầu xương: xương vai, khuỷu tay, xương hông, đầu gối . Vẽ nét phân định hình 
dạng và phân các diện mảng, so sánh các sắc độ đậm nhạt dựa trên hệ thống sáng 
tối đậm nhạt toàn bộ. 
3. Vẽ tương quan lớn 
 Sau khi phác hình xong tiến hành kiểm tra tỉ lệ chung, tỉ lệ các bộ phận so 
với tương quan của mẫu bằng cách dùng que đo, đo lại thật chính xác, tránh cách 
đo tượng trưng hoặc chiếu lệ vì khi càng đẩy sâu và chi tiết càng khó sửa, bài vẽ sẽ 
bị long tong, sa lầy. 
 Xác định đường trục chính chạy qua ức. Từ đường trục chính tìm ra các 
đường trục phụ bằng cách so sánh khoảng cách với đường trục chính. 
4. Vẽ sâu 
 Khi nguồn sáng chiếu vào mẫu tạo nên các độ đậm nhạt và đường nét, có thể 
dùng mắt quan sát được. Tuy vậy không phải cứ nhìn thấy gì thì vẽ nấy mà phải 
phân tích một cách khoa học, việc xác định yếu tố ánh sáng để tạo không gian là 
rất quan trọng trong vẽ hình hoạ nghiên cứu. Khi đẩy sâu bài vẽ chú ý không sử 
dụng những đường cong lõm làm cho bài 
5. Hoàn chỉnh bài vẽ 
 Tiếp tục kiểm tra tỉ lệ, chiều hướng và thể dáng của mẫu; xem lại các mảng 
bang lớn đã chính xác chưa. Về đậm nhạt của bang cần lưu ý đến sự chuyển động 
và quan hệ sáng tối chính là tạo ra mối quan hệ giữa các vật thể với nhau. Vì thế, 
ánh sáng có thể phá hoại hình thể do sự di chuyển của chúng. Khi kiểm tra đậm 
nhạt, phải dựa vào nguồn sáng cố định, được lựa chọn hay nói một cách khác là 
vào một thời điểm cụ thể, riêng biệt sẽ làm sâu sắc hơn, hấp dẫn hơn bài vẽ. Trong 
quá trình đẩy sâu, nét thẳng đã được xác định đúng phạm vi của hình với những độ 
dài ngắn của nét. Như vậy, ở bề mặt khung của tượng mẫu đã xác định đầy đủ, chỉ 
cần lượn nhẹ tay để tạo nên các đường cong. Các nét cong làm cho nét thẳng cụ thể 
hơn. Nét cong khi đã được gắn đúng với tượng mẫu tạo nên tiết tấu nhịp điệu của 
đường nét sinh động và hấp dẫn tạo cảm giác về chất của mẫu. 
 Ở giai đoạn này không nhất thiết phải vẽ nhiều mà quan trọng hơn là quan 
sát, so sánh để tìm ra sai sót giữa bài vẽ với tương quan mẫu để sửa chữa và hoàn 
thiện bài. 
 Cần chú ý tới đậm nhạt của nền, nếu vẽ đậm nhạt của nền đúng sẽ làm 
tăng hiệu quả của tương quan, làm cho không gian trong bài vẽ sống động và hấp 
dẫn hơn. 
6. Yêu cầu cần đạt. 
 - Bố cục thuận mắt, hợp lý 
- Hình đúng tỷ lệ, cấu tạo hình thể theo hướng mặt của tượng 
- Tả chất mịn màng của da thịt (dù là với tượng thạch cao). 
- Thể hiện được không gian thực của mẫu. 
- Bài vẽ có tính bao quát chung. 
- Có cách vẽ thoải mái nhưng tạo được sự thống nhất trong diễn tả hình khối và 
tương quan, tạo được không gian của mẫu. 
4. Hình minh họa 
Hướng dẫn sinh viên tự học trên lớp và ở nhà 
+ Để đạt được kết quả cao sinh viên phải tự nghiên cứu, tham khảo tài liệu trong giáo 
trình tự học. 
 * Hình minh họa: 
 * Câu hỏi, bài tập, nội dung ôn tập và thảo luận 
 - Nghiên cứu, tìm hiểu sự khác nhau giữa vẽ bán thân trẻ- già? 
 BÀI 8: VẼ TƯỢNG BÁN THÂN NAM GIÀ 
 Khổ giấy: 60cmx80cm, chất liệu chì đen 
I. Mục tiêu 
1. Kiến thức: Sau bài học sinh viên có khả năng: 
 - Vận dụng các bài giải phẫu, xa gần, tiếp thu kiến thức từ những bài bán 
thân nam trung người vào bài vẽ bài bán thân nam già 
 - Biết vận dụng kiến thức giải phẫu tạo hình vào bài vẽ 
2. Kĩ năng: 
 - Dựng được hình bán thân nam già 
 - Diễn tả được chất da thịt, tạo được không gian. 
 - Nét vẽ có đặc điểm riêng, tình cảm. 
 - Vẽ được hình người bán thân nam già đúng phương pháp 
 - Kỹ năng quan sát, lắng nghe, phân tích, đánh giá, phản hồi. 
3. Về thái độ năng lực tự chủ và trách nhiệm 
 - Mạnh dạn, tự giác, tích cực, tự tin, hợp tác, sáng tạo. 
 - Thấy được vẻ đẹp hình thể con người và nâng niu sản phẩm nghệ thuật 
II. Nội dung bài học 
1. Quan sát nhận xét 
 Từ tổng thể đến chi tiết nhằm nắm bắt được những đặc điểm hình khối, tỷ lệ, 
những nét điển hình của mẫu. Quan sát ngoại hình. xem người mẫu thuộc đặc điểm 
riêng như thế nào, tỷ lệ cao thấp, béo gầy, màu da sáng hay sẫm, mặt vuông hay 
dài, thần thái thay đổi. Thẳng lưng hay gập bụng, mối quan hệ trục mặt, cổ với 
thân người, quan hệ đối xứng hai bên vai, hông. các chiều hút của đùi, cánh tay... 
 Quan sát hệ thống đậm nhạt phân bố trên mẫu, quan sát nguồn sáng chiếu 
vào mẫu mạnh hay yếu. Quan hệ giữa các mảng cùng bên sáng, cùng bên tối 
2. Bố cục dựng hình 
 Cân đối thuận mắt, tránh lệch, loãng, chật trội, tùy theo góc nhìn mà có thể 
bố cục ngang hoặc dọc tờ giấy 
 Dựng hình từ khái quát đến chi tiết phác điểm trục dọi đi qua điểm ức, so 
sánh trục thân và trục dây dọi. Lấy đầu làm đơn vị đo khoảng 4 đến 4,5 đầu. Phác 
hình bằng toàn bộ bằng những nét thẳng, phối hợp với các đường trục đầu, cổ thân 
và các đường hướng hai bên thân. Phác hình chi tiết từ đầu cổ, thân, hông, 2 đầu 
gối theo nguyên tắc từ lớn đến nhỏ, từ đơn giản đến phức tạp, từ nét thẳng đến nét 
cong, từ nét đơn đến nét kèm theo bóng. chú ý những điểm nối đầu, cổ, vai hai 
chân cắm vào hông. 
 Xác định chính xác những khớp chuyển tiếp của cấu tạo hình thể: Đầu - cổ, 
vai - tay, đùi-hông, độ gập của thân trên và bụng dưới. xác định chính xác vị trí 
đầu xương: xương vai, khuỷu tay, xương hông, đầu gối . Vẽ nét phân định hình 
dạng và phân các diện mảng, so sánh các sắc độ đậm nhạt dựa trên hệ thống sáng 
tối đậm nhạt toàn bộ. 
3. Vẽ tương quan lớn. 
 Sau khi phác hình xong tiến hành kiểm tra tỉ lệ chung, tỉ lệ các bộ phận so 
với tương quan của mẫu bằng cách ding que đo, đo lại thật chính xác, tránh cách 
đo tượng trưng hoặc chiếu lệ vì khi càng đẩy sâu và chi tiết càng khó sửa, bài vẽ sẽ 
bị sa lầy. 
 Xác định đường trục chính chạy qua ức. Từ đường trục chính tìm ra các 
đường trục phụ bằng cách so sánh khoảng cách với đường trục chính. 
 Gợi tương quan sáng tối xác định hai mảng sáng tối lớn tổng thể để có thể 
bao quát được đậm nhạt cuart toàn bộ bài vẽ. 
 Lên những khối lớn chính xác tạo mảng miếng mạch lạc giúp người vẽ chủ 
động hơn cho việc đi chi tiết khối. 
4. Vẽ sâu 
 Khi nguồn sáng chiếu vào mẫu tạo nên các độ đậm nhạt, mảng miếng và 
đường nét, Tuy vậy không phải cứ nhìn thấy gì thì vẽ nấy mà phải phân tích một 
cách kỹ lưỡng khoa học về cấu trúc tỷ lệ người, việc xác định yếu tố ánh sáng để 
tạo không gian là rất quan trọng trong vẽ hình hoạ nghiên cứu giúp cho bài vẽ trở 
nên sinh động, diễn tả được chất da thịt một cách nhuần nhuyễn. các diện sáng tối 
lớn và chi tiết của khối mạch lạc và nằm trong tổng thể của cả bài vẽ. 
 5. Hoàn chỉnh bài vẽ 
 Tiếp tục kiểm tra tỉ lệ, chiều hướng và thể dáng của mẫu; xem lại các mảng 
 sáng tối lớn đã chính xác chưa. Về đậm nhạt của cần lưu ý đến sự chuyển động và 
 quan hệ sáng tối chính là tạo ra mối quan hệ giữa các vật thể với nhau. Vì thế, ánh 
 sáng có thể phá hoại hình thể do sự di chuyển của chúng. Khi kiểm tra đậm nhạt, 
 phải dựa vào nguồn sáng cố định, được lựa chọn hay nói một cách khác là vào một 
 thời điểm cụ thể, riêng biệt sẽ làm sâu sắc hơn, hấp dẫn hơn bài vẽ. Trong quá trình 
 đẩy sâu, nét thẳng đã được xác định đúng phạm vi của hình với những độ dài ngắn 
 của nét. Như vậy, ở bề mặt khung của tượng mẫu đã xác định đầy đủ, chỉ cần lượn 
 nhẹ tay để tạo nên các đường cong. Các nét cong làm cho nét thẳng cụ thể hơn. Nét 
 cong khi đã được gắn đúng với tượng mẫu tạo nên tiết tấu nhịp điệu của đường nét 
 sinh động và hấp dẫn tạo cảm giác về chất của mẫu. 
 Ở giai đoạn này không nhất thiết phải vẽ nhiều mà quan trọng hơn là quan 
 sát, so sánh để tìm ra sai sót giữa bài vẽ với tương quan mẫu để sửa chữa và hoàn 
 thiện bài. 
 Cần chú ý tới đậm nhạt của nền, nếu vẽ đậm nhạt của nền đúng sẽ làm 
 tăng hiệu quả của tương quan, làm cho không gian trong bài vẽ sống động và hấp 
 dẫn hơn. 
 6. Yêu cầu bài vẽ 
 - Bài vẽ có bố cục đẹp, thuận mắt 
 - Có tính bao quát chung, hình bóng thống nhất 
 - Tạo được không gian, hình mảng, khối, nét kết hợp với nhau tạo chiều sâu 
 - Diễn tả chất chì, màu sắc tốt thông qua diễn tả đậm nhạt, bút pháp thoáng đạt 
Hướng dẫn sinh viên tự học trên lớp và ở nhà 
+ Để đạt được kết quả cao sinh viên phải tự nghiên cứu, tham khảo tài liệu trong giáo 
trình tự học. 
 * Hình minh họa: 
* Câu hỏi, bài tập, nội dung ôn tập và thảo luận 
- Nghiên cứu, tìm hiểu sự khác nhau giữa vẽ bán thân trẻ- trung-già? 
LIỆU THAM KHẢO 
 Giáo trình đã sử dụng tài liệu và một số hình minh họa của các cuốn sách sau 
 * Tài liệu học tập, 
 [1] Triệu Khắc Lễ, Hình họa 1.2.3 (Dự án đào tạo giáo viên THCS), NXB 
ĐHSP, 2006 
*Tài liệu tham khảo 
 [1]. Lê Thanh Lộc (biên soạn) - Hình họa căn bản, NXBVHTT, 1999. 
 [2]. Nguyễn Ngọc Trân - Cấu trúc hội họa, NXB Mỹ thuật, 2006. 
 [3]. Đặng Xuân Cường - Giải phẫu tạo hình , NXB Văn hoá, 1990. 
 [4]. Việt Anh - 35 tác phẩm hình hoạ than và chì - NXB mỹ thuật -2004