Giáo trình Hội họa - Vẽ hình họa chân dung và bán thân người thật

 UBND TỈNH LÀO CAI 
 TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI 
 GIÁO TRÌNH NỘI BỘ 
MÔN HỌC: VẼ HÌNH HỌA CHÂN DUNG 
 VÀ BÁN THÂN NGƯỜI THẬT 
 NGÀNH: HỘI HỌA 
 Lào Cai, năm 2019 
 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 
 Tài liệu này thuộc sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được 
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các đào tạo và tham khảo. 
 Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh 
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 
 LỜI NÓI ĐẦU 
 Hình họa là môn học cơ bản, có vai trò trong học tập, rèn luyện và sáng 
tạo nghệ thuật. Môn hình họa có nhiệm vụ nghiên cứu về cấu trúc, hình dáng, tỷ 
lệ, tương quan đậm nhạt, sáng tối của con người và cảnh vật tự nhiên, bằng 
nhiều kỹ thuật vẽ khác nhau. Nói một cách khác, đối với hội họa và điêu khắc. 
Hình họa là cánh cửa đầu tiên để người học nghiên cứu và khám phá, luôn có 
mặt tác động tích cực đến các môn học khác của chuyên nghành. Thực tế cho 
thấy các họa sỹ nổi tiếng trên thế giới và trong nước, dù ở thời đại nào cũng có 
trình độ vẽ hình họa rất tốt. 
 Ngày nay, mặc dù công nghệ thông tin đã đạt tới đỉnh cao, hỗ trợ rất nhiều 
cho học tập và sáng tạo của họa sỹ, song việc học tập, nghiên cứu hình họa cơ 
bản một cách nghiêm túc, thấu đáo luôn được các cơ sở đào tạo chuyên ngành 
Mỹ thuật đề cao và chiếm khoảng thời gian khá lớn trong cấu tạo chương trình 
 Giáo trình này được biên soạn từng bài, mẫu nam, nữ từ trẻ, trung, già. 
Chúng tôi đã sử dụng tài liệu tham khảo chính là cuốn Hình Họa - Triệu Khắc 
Lễ chúng tôi có đưa vào một số bài hình họa cơ bản. 
 Mong rằng Giáo trình này là tài liệu học tập, giảng dạy sẽ giúp cho các 
học sinh những kiến thức cơ bản Hình họa để học các môn chuyên ngành, sau 
này có thể nghiên cứu sâu hơn trong các lĩnh vực khác của Mỹ thuật. 
 NGƯỜI BIÊN SOẠN 
 Nguyễn Văn Lê 
 MỤC LỤC 
BÀI MỞ ĐẦU: VẼ CHÂN DUNG NGƯỜI THẬT ................................................................................ 7 
 I. Mục tiêu ............................................................................................................................................ 7 
 II. Nội dung chi tiết .............................................................................................................................. 8 
 1. Mục đích của vẽ chân dung người thật ........................................................................................ 8 
 2. Mối quan hệ giữa vẽ tượng chân dung thạch cao với cấu tạo chân dung con người- .................. 8 
 3. So sánh khối cơ bản- tượng- người .............................................................................................. 9 
 4. Phương pháp xây dựng hình vẽ .................................................................................................. 10 
 5. Tiêu chí cần đạt .......................................................................................................................... 11 
BÀI 1: VẼ CHÂN DUNG NAM GIÀ .................................................................................................. 12 
 I. Mục tiêu .......................................................................................................................................... 12 
II. Nội dung chi tiết ................................................................................................................................ 13 
 1. Quan sát nhận xét ....................................................................................................................... 13 
 2. Bố cục dựng hình: ..................................................................................................................... 13 
 3. Vẽ tương quan lớn ..................................................................................................................... 14 
 4. Vẽ sâu ........................................................................................................................................ 14 
 5. Hoàn chỉnh bài vẽ....................................................................................................................... 15 
 6. Hình minh họa ............................................................................................................................ 16 
BÀI 2 : VẼ CHÂN DUNG NAM NAM TRẺ ...................................................................................... 17 
 I. Mục tiêu .......................................................................................................................................... 17 
 II. Nội dung ........................................................................................................................................ 17 
 1. Quan sát nhận xét ...................................................................................................................... 17 
 2. Bố cục dựng hình ....................................................................................................................... 18 
 3. Vẽ tương qu ... t cần chú ý đến tư thế và dáng ngồi, nét mặt và hai bàn tay. 
 Góc quan sát mẫu thấy được 2/3 khuôn mặt . Ánh sáng chiếu xuống từ 
bên trái mẫu (tức bên phải bài vẽ), từ góc cao khoảng 450 nhưng hơi lùi ra phía 
ngoài. Do đó, toàn bộ bề mặt hầu như nằm trong diện chiếu sáng, các chi tiết 
nổi rõ và có sáng tối rõ ràng. 
 Do khung hình chung, xác định đường trục chính chạy chia đôi khuân 
mặt, cổ và thân người( vì là mẫu ngồi thẳng và hướng vẽ nhìn chính diện) . Đo 
và xác định các tỷ lệ lớn của dáng người theo phương pháp lấy đầu làm đơn c\vị 
chuẩn. Tìm các đường trục ngang qua các vị trí như hai bên vai, hai khuỷu tay, 
hai eo bụng và hai đầu gối... Phác hình bằng nét thảng, nhẹ tay để tạo chu vi 
tổng thể của hình người. Sự nhất quán trong cách diễn tả 
3. Vẽ tương quan lớn 
 Khi lựa chọn được bố cục thích hợp tiến hành vẽ phác hình trên cơ sở 
tổng thể nối các đường hướng lớn về tỷ lệ ngang như nách, hông, đầu gối kết 
hợp các điểm nối từ đầu đến vai, vai đến hông , hông đến chân tạo thành bố cục 
tổng thể với các tỷ lệ tương đối. 
 Sau khi phác hình xong tiến hành kiểm tra tỉ lệ chung, tỉ lệ các bộ phận 
so với tương quan của mẫu bằng cách dùng que đo, đo lại thật chính xác, tránh 
cách đo tượng trưng hoặc chiếu lệ vì khi càng đẩy sâu và chi tiết càng khó sửa, 
bài vẽ sẽ bị không chuẩn dễ sa lầy. 
 Xác định đường trục chính chạy qua ức. Từ đường trục chính tìm ra các 
đường trục phụ bằng cách so sánh khoảng cách với đường trục chính. 
 - Các bước tiến hành giống như cài bài trước, tuỳ thuộc khả năng từng 
người có cách vẽ hợp lý. Tuy nhiên, ở bài này cần chú ý tới mẫu là nam già 
khối của mẫu khúc triết, thô giáp và những đặc tính của cấu tạo rõ ràng, cụ thể. 
Đó là những cơ sở so sánh khi phân chia các tỷ lệ, đường trục mặt và các diện, 
các mảng sáng tối. 
4. Vẽ sâu 
 Xác định hướng ánh sáng chiếu vào mẫu tạo nên các độ đậm nhạt và 
đường nét quan sát được. Tuy vậy không phải cứ nhìn thấy gì thì vẽ nấy mà 
phải phân tích một cách khoa học, việc xác định yếu tố ánh sáng để tạo không 
gian là rất quan trọng trong vẽ hình hoạ nghiên cứu. Khi đẩy sâu bài vẽ chú ý 
tương quan sáng tối, phản quang ở các mảng tối, sáng tạo nên sự phong phú đa 
dạng của ánh sáng nhưng lại mang tính tổng thể thống nhất rõ ràng. Vừa tạo 
được chất da thịt mềm mại vào tạo được không gian hợp lý thuận mắt. 
5. Hoàn chỉnh bài vẽ 
 Trong quá trình đẩy sâu, nét thẳng đã được xác định đúng phạm vi của 
hình với những độ dài ngắn của nét. Như vậy, ở bề mặt khung của tượng mẫu đã 
xác định đầy đủ, chỉ cần lượn nhẹ tay để tạo nên các đường cong. Các nét cong 
làm cho nét thẳng cụ thể hơn. Nét cong khi đã được gắn đúng với tượng mẫu tạo 
nên tiết tấu nhịp điệu của đường nét sinh động và hấp dẫn tạo cảm giác về chất 
của mẫu. 
 Ở giai đoạn này không nhất thiết phải vẽ nhiều mà quan trọng hơn là 
quan sát, so sánh để tìm ra sai sót giữa bài vẽ với tương quan mẫu để sửa chữa 
và hoàn thiện bài. 
 Cần chú ý tới đậm nhạt của nền, nếu vẽ đậm nhạt của nền đúng sẽ làm 
tăng hiệu quả của tương quan, làm cho không gian trong bài vẽ sống động và 
hấp dẫn hơn. 
* Một số điểm bổ sung. 
 - Khi ánh sáng chiếu vào mẫu, các mảng bóng không bao giờ giống nhau 
về tỷ lệ và độ đậm nhạt; mảng gần sẽ đậm hơn mảng xa, độ thẳng ít tiếp nhận 
hơn độ cong. Các độ đậm nhạt của bóng và của nét nhấn không nên quá chênh 
nhau vì như thế hình sẽ khô cứng. Bóng là phương tiện để xác định hình khối và 
làm hình khối nổi trong không gian hai chiều. 
6- Yêu cầu cần đạt. 
 - Bố cục thuận mắt, hợp lý 
- Hình đúng tỷ lệ, cấu tạo hình thể theo hướng mặt của tượng 
- Diễn tả được các tương quan đậm nhạt chính đúng với nguồn sáng chiếu vào 
mẫu. Hình khối khi diễn tả không bị méo hoặc nhọ 
- Thể hiện được không gian thực của mẫu. 
- Bài vẽ có tính bao quát chung. 
- Có cách vẽ thoải mái nhưng tạo được sự thống nhất trong diễn tả hình khối và 
tương quan, tạo được không gian của mẫu. 
* Hình minh họa 
* Câu hỏi, bài tập, nội dung ôn tập và thảo luận 
 - Tìm hiểu mối quan hệ giữa chi tiết các bộ phận trên cơ thể người (bán 
thân, toàn thân). 
 BÀI 5: VẼ BÁN THÂN NAM TRẺ 
 Khổ giấy: 60cmx80cm, chất liệu chì đen 
I. Mục tiêu: 
 1. Kiến thức: Sau bài học sinh viên có khả năng: 
 - Vận dụng các bài giải phẫu, xa gần, tiếp thu kiến thức từ những bài 
vẽ chân dung người vào bài vẽ bài bán thân nam trẻ 
 - Biết vận dụng kiến thức giải phẫu tạo hình vào bài vẽ 
2. Kĩ năng: 
 - Dựng được hình bán thân nam trẻ 
 - Diễn tả được chất da thịt, tạo được không gian. 
 - Nét vẽ có đặc điểm riêng, tình cảm. 
 - Vẽ được hình người bán thân nam trẻ đúng phương pháp 
 - Kỹ năng quan sát, lắng nghe, phân tích, đánh giá, phản hồi. 
3. Về thái độ năng lực tự chủ và trách nhiệm 
 + Mạnh dạn, tự giác, tích cực, tự tin, hợp tác, sáng tạo. 
 + Thấy được vẻ đẹp hình thể con người và nâng niu sản phẩm nghệ 
thuật 
II. Nội dung chi tiết 
 1. Quan sát nhận xét 
 Vì đây là một bài vẽ bán thân do vậy cần xác định bố cục ngay từ đầu cho 
hợp lý, tránh tình trạng lệch bố cục hay thiếu bố cục. Muốn vậy người vẽ phải so 
sánh, quan sát để tìm ra tỉ lệ mẫu. Đây là mẫu nam trẻ do vậy cần chú ý tới đặc 
điểm này sẽ chủ động hơn trong quá trình diễn tả. 
2. Bố cục dựng hình 
 Nếu tầm nhìn không đúng sẽ không thể nhìn được toàn bộ mẫu, đứng 
cách mẫu trên 2m là hợp lý. Để xác định bố cục mẫu trước khi vẽ nên ký hoạ 
nhanh sẽ chủ động hơn khi phác hình chính thức. Nếu người vẽ không chủ động 
hoặc thiếu chính xác khi đo tỉ lệ vẽ thiếu tay, chân sẽ làm giảm kết quả của bài 
học rất nhiều. 
 Dựng hình từ khái quát đến chi tiết phác điểm trục dọi đi qua điểm ức, so 
sánh trục thân và trục dây dọi. Lấy đầu làm đơn vị đo khoảng 4 đến 4,5 đầu. 
Phác hình bằng toàn bộ bằng những nét thẳng, phối hợp với các đường trục đầu, 
cổ thân và các đường hướng hai bên thân. Phác hình chi tiết từ đầu cổ, thân, 
hông, 2 đầu gối theo nguyên tắc từ lớn đến nhỏ, từ đơn giản đến phức tạp, từ nét 
thẳng đến nét cong, từ nét đơn đến nét kèm theo bóng. chú ý những điểm nối 
đầu, cổ, vai hai chân cắm vào hông. 
 Xác định chính xác những khớp chuyển tiếp của cấu tạo hình thể: Đầu - 
cổ, vai - tay, đùi-hông, độ gập của thân trên và bụng dưới. xác định chính xác vị 
trí đầu xương: xương vai, khuỷu tay, xương hông, đầu gối . Vẽ nét phân định 
hình dạng và phân các diện mảng, so sánh các sắc độ đậm nhạt dựa trên hệ 
thống sáng tối đậm nhạt toàn bộ. 
3. Vẽ tương quan lớn 
 Sau khi phác hình xong tiến hành kiểm tra tỉ lệ chung, tỉ lệ các bộ phận 
so với tương quan của mẫu bằng cách ding que đo, đo lại thật chính xác, tránh 
cách đo tượng trưng hoặc chiếu lệ vì khi càng đẩy sâu và chi tiết càng khó sửa, 
bài vẽ sẽ bị long tong, sa lầy. 
 Xác định đường trục chính chạy qua ức. Từ đường trục chính tìm ra các 
đường trục phụ bằng cách so sánh khoảng cách với đường trục chính. 
4. Vẽ sâu 
Khi nguồn sáng chiếu vào mẫu tạo nên các độ đậm nhạt và đường nét, có thể 
ding mắt quan sát được. Tuy vậy không phải cứ nhìn thấy gì thì vẽ nấy mà phải 
phân tích một cách khoa học, việc xác định yếu tố ánh sáng để tạo không gian là 
rất quan trọng trong vẽ hình hoạ nghiên cứu. Khi đẩy sâu bài vẽ chú ý không sử 
dụng những đường cong lõm làm cho bài 
5. Hoàn chỉnh bài vẽ 
 Tiếp tục kiểm tra tỉ lệ, chiều hướng và thể dáng của mẫu; xem lại các 
mảng bang lớn đã chính xác chưa. Về đậm nhạt của bang cần lưu ý đến sự 
chuyển động và quan hệ sáng tối chính là tạo ra mối quan hệ giữa các vật thể với 
 nhau. Vì thế, ánh sáng có thể phá hoại hình thể do sự di chuyển của chúng. Khi 
 kiểm tra đậm nhạt, phải dựa vào nguồn sáng cố định, được lựa chọn hay nói một 
 cách khác là vào một thời điểm cụ thể, riêng biệt sẽ làm sâu sắc hơn, hấp dẫn 
 hơn bài vẽ. Trong quá trình đẩy sâu, nét thẳng đã được xác định đúng phạm vi 
 của hình với những độ dài ngắn của nét. Như vậy, ở bề mặt khung của tượng 
 mẫu đã xác định đầy đủ, chỉ cần lượn nhẹ tay để tạo nên các đường cong. Các 
 nét cong làm cho nét thẳng cụ thể hơn. Nét cong khi đã được gắn đúng với 
 tượng mẫu tạo nên tiết tấu nhịp điệu của đường nét sinh động và hấp dẫn tạo 
 cảm giác về chất của mẫu. 
 Ở giai đoạn này không nhất thiết phải vẽ nhiều mà quan trọng hơn là 
 quan sát, so sánh để tìm ra sai sót giữa bài vẽ với tương quan mẫu để sửa chữa 
 và hoàn thiện bài. 
 Cần chú ý tới đậm nhạt của nền, nếu vẽ đậm nhạt của nền đúng sẽ làm 
 tăng hiệu quả của tương quan, làm cho không gian trong bài vẽ sống động và 
 hấp dẫn hơn. 
 6. Yêu cầu cần đạt 
 - Vẽ đúng tỉ lệ, hình khối của mẫu 
 - Vẽ đúng các đường trục, đường hướng chính và các chi tiết chung, hình vẽ 
 không bị nghiêng, đổ. 
 - Diễn tả được tương quan đậm nhạt của mẫu theo ánh sáng gợi được khối và tạo 
 được không gian. 
 - Tả được chất da thịt 
 - Bài vẽ có chất cảm tốt, có cách nhìn riêng. 
Hướng dẫn sinh viên tự học trên lớp và ở nhà 
+ Để đạt được kết quả cao sinh viên phải tự nghiên cứu, tham khảo tài liệu trong 
giáo trình tự học 
.* Hình minh họa: 
* Câu hỏi, bài tập, nội dung ôn tập và thảo luận 
- Nghiên cứu, tìm hiểu mối quan hệ giữa chi tiết các bộ phận trên người bán 
thân dáng ngồi 
 BÀI 6: VẼ BÁN THÂN NAM TRUNG 
 Khổ giấy: 60cmx80cm, chất liệu chì đen 
I. Mục tiêu bài học 
 1. Kiến thức: Sau bài học sinh viên có khả năng: 
 - Vận dụng các bài giải phẫu, xa gần, tiếp thu kiến thức từ những bài 
vẽ chân dung người vào bài vẽ bài bán thân nam trẻ 
 - Biết vận dụng kiến thức giải phẫu tạo hình vào bài vẽ 
2. Kĩ năng: 
 - Dựng được hình bán thân nam trẻ 
 - Diễn tả được chất da thịt, tạo được không gian. 
 - Nét vẽ có đặc điểm riêng, tình cảm. 
 - Vẽ được hình người bán thân nam trung đúng phương pháp 
 - Kỹ năng quan sát, lắng nghe, phân tích, đánh giá, phản hồi. 
3. Về thái độ năng lực tự chủ và trách nhiệm 
 + Mạnh dạn, tự giác, tích cực, tự tin, hợp tác, sáng tạo. 
 + Thấy được vẻ đẹp hình thể con người và nâng niu sản phẩm nghệ 
thuật 
II. Nội dung chi tiết 
1. Quan sát nhận xét 
 Từ tổng thể đến chi tiết nhằm nắm bắt được những đặc điểm hình khối, tỷ 
lệ, những nét điển hình của mẫu. Quan sát ngoại hình. xem người mẫu thuộc đặc 
điểm riêng như thế nào, tỷ lệ cao thấp, béo gầy, màu da sáng hay sẫm, mặt 
vuông hay dài, thần thái thay đổi. 
 Quan sát tư thế ngồi: Thẳng lưng hay gập bụng, mối quan hệ trục mặt, cổ 
với thân người, quan hệ đối xứng hai bên vai, hông. các chiều hút của đùi, cánh 
tay... 
Quan sát hệ thống đậm nhạt phân bố trên mẫu, quan sát nguồn sáng chiếu vào 
mẫu mạnh hay yếu. 
Quan sát quan hệ giữa các mảng cùng bên sáng, cùng bên tối 
2. Bố cục dựng hình 
 Cân đối thuận mắt, tránh lệch, loãng, chật trội, tùy theo góc nhìn mà có 
thể bố cục ngang hoặc dọc tờ giấy 
 Dựng hình từ khái quát đến chi tiết phác điểm trục dọi đi qua điểm ức, so 
sánh trục thân và trục dây dọi. Lấy đầu làm đơn vị đo khoảng 4 đến 4,5 đầu. 
Phác hình bằng toàn bộ bằng những nét thẳng, phối hợp với các đường trục đầu, 
cổ thân và các đường hướng hai bên thân. Phác hình chi tiết từ đầu cổ, thân, 
hông, 2 đầu gối theo nguyên tắc từ lớn đến nhỏ, từ đơn giản đến phức tạp, từ nét 
thẳng đến nét cong, từ nét đơn đến nét kèm theo bóng. chú ý những điểm nối 
đầu, cổ, vai hai chân cắm vào hông. 
 Xác định chính xác những khớp chuyển tiếp của cấu tạo hình thể: Đầu - 
cổ, vai - tay, đùi-hông, độ gập của thân trên và bụng dưới. xác định chính xác vị 
trí đầu xương: xương vai, khuỷu tay, xương hông, đầu gối . Vẽ nét phân định 
hình dạng và phân các diện mảng, so sánh các sắc độ đậm nhạt dựa trên hệ 
thống sáng tối đậm nhạt toàn bộ. 
3. Vẽ tương quan lớn. 
 Sau khi phác hình xong tiến hành kiểm tra tỉ lệ chung, tỉ lệ các bộ phận 
so với tương quan của mẫu bằng cách ding que đo, đo lại thật chính xác, tránh 
cách đo tượng trưng hoặc chiếu lệ vì khi càng đẩy sâu và chi tiết càng khó sửa, 
bài vẽ sẽ bị long tong, sa lầy. 
 Xác định đường trục chính chạy qua ức. Từ đường trục chính tìm ra các 
đường trục phụ bằng cách so sánh khoảng cách với đường trục chính. 
 Gợi tương quan sáng tối xác định hai mảng sáng tối lớn tổng thể để có thể 
bao quát được đậm nhạt cuart toàn bộ bài vẽ. 
 Lên những khối lớn chính xác tạo mảng miếng mạch lạc giúp người vẽ 
chủ động hơn cho việc đi chi tiết khối. 
4. Vẽ sâu 
 Khi nguồn sáng chiếu vào mẫu tạo nên các độ đậm nhạt, mảng miếng và 
đường nét, Tuy vậy không phải cứ nhìn thấy gì thì vẽ nấy mà phải phân tích một 
cách kỹ lưỡng khoa học về cấu trúc tỷ lệ người, việc xác định yếu tố ánh sáng để 
tạo không gian là rất quan trọng trong vẽ hình hoạ nghiên cứu giúp cho bài vẽ 
trở nên sinh động, diễn tả được chất da thịt một cách nhuần nhuyễn. các diện 
sáng tối lớn và chi tiết của khối mạch lạc và nằm trong tổng thể của cả bài vẽ. 
 5. Hoàn chỉnh bài vẽ 
 Tiếp tục kiểm tra tỉ lệ, chiều hướng và thể dáng của mẫu; xem lại các 
 mảng bang lớn đã chính xác chưa. Về đậm nhạt của bang cần lưu ý đến sự 
 chuyển động và quan hệ sáng tối chính là tạo ra mối quan hệ giữa các vật thể với 
 nhau. Vì thế, ánh sáng có thể phá hoại hình thể do sự di chuyển của chúng. Khi 
 kiểm tra đậm nhạt, phải dựa vào nguồn sáng cố định, được lựa chọn hay nói một 
 cách khác là vào một thời điểm cụ thể, riêng biệt sẽ làm sâu sắc hơn, hấp dẫn 
 hơn bài vẽ. Trong quá trình đẩy sâu, nét thẳng đã được xác định đúng phạm vi 
 của hình với những độ dài ngắn của nét. Như vậy, ở bề mặt khung của tượng 
 mẫu đã xác định đầy đủ, chỉ cần lượn nhẹ tay để tạo nên các đường cong. Các 
 nét cong làm cho nét thẳng cụ thể hơn. Nét cong khi đã được gắn đúng với 
 tượng mẫu tạo nên tiết tấu nhịp điệu của đường nét sinh động và hấp dẫn tạo 
 cảm giác về chất của mẫu. 
 Ở giai đoạn này không nhất thiết phải vẽ nhiều mà quan trọng hơn là 
 quan sát, so sánh để tìm ra sai sót giữa bài vẽ với tương quan mẫu để sửa chữa 
 và hoàn thiện bài. 
 Cần chú ý tới đậm nhạt của nền, nếu vẽ đậm nhạt của nền đúng sẽ làm 
 tăng hiệu quả của tương quan, làm cho không gian trong bài vẽ sống động và 
 hấp dẫn hơn. 
 6. Yêu cầu cần đạt 
 - Vẽ đúng tỉ lệ, hình khối của mẫu 
 - Vẽ đúng các đường trục, đường hướng chính và các chi tiết chung, hình vẽ 
 không bị nghiêng, đổ. 
 - Diễn tả được tương quan đậm nhạt của mẫu theo ánh sáng gợi được khối và tạo 
 được không gian. 
 - Tả được chất da thịt 
 - Bài vẽ có chất cảm tốt, có cách nhìn riêng. 
* Hình minh họa: 
Hướng dẫn sinh viên tự học trên lớp và ở nhà 
+ Để đạt được kết quả cao sinh viên phải tự nghiên cứu, tham khảo tài liệu trong 
giáo trình tự học 
 TÀI LIỆU THAM KHẢO 
 Giáo trình đã sử dụng tài liệu và một số hình minh họa của các cuốn sách sau 
 * Tài liệu học tập, 
 [1] Triệu Khắc Lễ, Hình họa 1.2.3 (Dự án đào tạo giáo viên THCS), 
NXB ĐHSP, 2006 
*Tài liệu tham khảo 
 [1]. Lê Thanh Lộc (biên soạn) - Hình họa căn bản, NXBVHTT, 1999. 
 [2]. Nguyễn Ngọc Trân - Cấu trúc hội họa, NXB Mỹ thuật, 2006. 
 [3]. Đặng Xuân Cường - Giải phẫu tạo hình , NXB Văn hoá, 1990. 
 [4]. Việt Anh - 35 tác phẩm hình hoạ than và chì - NXB mỹ thuật -2004