Giáo trình Biểu diễn nhạc cụ truyền thống - Sáo trúc 4

 UBND TỈNH LÀO CAI 
 TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI 
 GIÁO TRÌNH NỘI BỘ 
 MÔN HỌC: SÁO TRÚC 4 
NGÀNH/NGHỀ: BIỂU DIỄN NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG 
 Lào cai, năm 2019 
 1 
 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 
 Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được 
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. 
 Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dung với mục đích kinh 
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 
 2 
 LỜI GIỚI THIỆU 
 Giáo trình này được biên soạn dựa trên cơ sở giáo trình Sáo trúc của Học 
viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Trong quá trình biên soạn, tác gải đã chắt lọc, 
lựa chọn sắp xếp cho phù hợp với học sinh đồng thời phù hợp với bản sắc văn hóa 
Lào Cai. 
 Giáo trình đảm bảo các yếu tố cơ bản vè tính học thuật đồng thời bổ sung 
các yếu tố văn hóa vùng cao Tây bắc đáp ứng yêu cầu xã hội và bảo tồn văn hóa 
truyền thống vùng cao. 
 Giáo trình có cấu trúc gồm 3 phần cơ bản: 
 + Phần I Bài tập kỹ thuật: bao gồm các kỹ thuật cơ bản như kỹ thuật đánh 
lưỡi kép, Láy ngón, Rung hơi, kỹ thuật lấy hơi, kỹ thuật láy rền, kỹ thuật miết 
ngón, kỹ thuật láy ngón,  Trên cơ cơ đó là hệt thống các bài tập để học sinh rèn 
luyện các kỹ thuật cơ bản trên 
 + Phần II Nhạc phong cách Huế: Gồm các bài nhạc cung đình Huế hơi 
Xuân, hơi ai. Khi học các bài này học sinh sẽ phải vận dụng các kỹ thuật cơ bản 
của bài nhạc Huế để xử lý tác phẩm, đồng thời học sinh sẽ hiểu thêm về tính chất 
Nhạc phong cách Huế và hơi Xuân, hơi ai khác nhau. 
 + Phần III Tác phẩm: đây là hệ thống các bài có tính tổng hợp các kỹ thuật 
cơ bản đồng thời nhiều tác phẩm dựa trên chất liệu nhạc cung đình Huế, âm nhạc 
truyền thống Việt Nam 
 Với việc sắp xếp, chắt lọc như vậy, hy vọng cuốn Giáo trình sẽ là tài liệu để 
giảng dạy, học tập quan trọng đối với chương trình giảng dạy môn sáo trúc. 
 Lào cai, năm 2019 
 Người biên soạn: 
 Nguyễn Đình Chí 
 3 
 THUẬT NGỮ VỀ CHUYÊN NGÀNH 
 Kết 
 Quay lại đoạn nhạc 
 Lên, xuống quãng 8 
 Dấu luyến, nối 
 To dần 
 Nhỏ dần 
 Vuốt ngón 
 Láy ngón 
 Chậm dần lại 
 Láy rền 
 Chậm lại dần 
 Dấu quay đi 
 Dấu quay lại 
 Rung hơi 
 Vỗ ngón 
 Tự do 
 Quay lại ô nhịp trước 
 Quay lại 2 ô nhịp trước 
 mp Nhẹ vừa 
 mf Mạnh vừa 
 f Mạnh 
 p Nhẹ 
 X Láy rền 2 ngón 
crese To 
 4 
 Phụ lục 
Contents 
Bài 1: KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI KÉP NÂNG CAO .................................................................................. 7 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................... 7 
 2. Thực hành ............................................................................................................................................. 7 
 2.1. Bài tập đánh lưỡi kép ..................................................................................................................... 7 
 2.2. Âm hình đánh lưỡi kép .................................................................................................................. 7 
 2.5. Bài tập áp dụng .............................................................................................................................. 8 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học .................................................................................................................. 8 
Bài 2: KỸ THUẬT RUNG HƠI HUẾ ......................................................................................................... 9 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................... 9 
 2. Thực hành ............................................................................................................................................. 9 
 2.1. Bài tập rung hơi .............................................................................................................................. 9 
 2.2. Bài nhạc Huế áp dụng .................................................................................................................. 10 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 10 
BÀI 4: TÁC PHẨM .................................................................................................................................... 11 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 11 
 2. Thực hành: Bài tác phẩm .................................................................................................................... 11 
 3. Bài tác phẩm áp dụng ..................................................................................................................... 11 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 11 
PHẦN I: BÀI TẬP KỸ THUẬT................................................................................................................. 12 
 Bài tập số 1(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 12 
 Bài tập số 2(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 13 
 Bài tập số 3(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 14 
 Bài tập số 4(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 15 
 Bài tập số 5(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 18 
PHẦN III. NHẠC PHONG CÁCH HUẾ .................................................................................................. 19 
 Bài 1: Lưu thủy ....................................................................................................................................... 19 
 Bài 2: Kim tiền ........................................................................................................................................ 20 
 Bài 3: Xuân phong – Long hổ ................................................................................................................. 20 
 Bài 4: Cổ bản .......................................................................................................................................... 21 
 Bài 5: Phú lục nhanh ............................................................................................................................... 23 
 5 
 Bài 6: Long ngâm.................................................................................................................................... 24 
 Bài 7: Lý tình tang .................................................................................................................................. 25 
 Bài 8: Hành vân ...................................................................................................................................... 25 
 Bài 9: Nam bình ...................................................................................................................................... 27 
 Bài 10: Cổ bản dựng ............................................................................................................................... 30 
 Bài 11: Phú lục chậm .............................................................................................................................. 32 
 Bài 12: Phẩm tiết ..................................................................................................................................... 33 
 Bài 13: Nguyên tiêu ................................................................................................................................ 34 
 Bài 14: Hồ quảng .................................................................................................................................... 35 
 Bài 15: Liên hoàn .................................................................................................................................... 36 
PHẦN IV. TÁC PHẨM .............................................................................................................................. 38 
 Bài 1: Hát lý ............................................................................................................................................ 38 
 Bài 2: Nhớ về quê mẹ ............................................................................................................................. 40 
 Bài 3: Trên đường chiến thắng ................................................................................................................ 41 
 Bài 4: Vũ khúc phượng hoàng ................................................................................................................ 44 
 Bài 5: Mời rượu ...................................................................................................................................... 46 
 Bài 6: Âm vang núi rừng......................................................................................................................... 47 
 6 
 Bài 1: KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI KÉP NÂNG CAO 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về thực hiện kỹ thuật đánh lưỡi 
kép,tacscoto vừa luyến(đánh lưỡi nảy),gọn tiếng 
 - Kỹ năng: Thực hiện được kỹ thuật đánh lưỡi kép nảy vừa luyến, gọn tiếng 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Luyện tâp với tốc độ từ chậm đến nhanh dần, các nốt vang , đều, nét, nảy chia 
 chính xác trường độ các nốt móc đơn và nốt móc kép 
 + Đánh lưỡi kép, kép trước như khi phát âm(đa ga đa) ngắt hơi 
 + Đánh lưỡi kép, kép sau như khi phát âm(đa đa ga) ngắt hơi 
 + Đánh lưỡi kép chùm 4 như khi phát âm(đa a đa ga) ngắt hơi 
 - Vị trí: Bài học bắt buộc 
 - Yêu cầu: 
 + Đánh lưỡi từng âm hình tiết tấu, từ nốt thấp đến nốt cao 
 + Đánh lưỡi từ chậm cho đến nhanh dần 
 + Vừa đánh lưỡi vừa gõ nhịp 
 + Cần chú ý các âm thanh đánh lưỡi phải đều nhau 
 2. Thực hành 
 2.1. Bài tập đánh lưỡi kép 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 Bước 2: Thực hiện đánh lưỡi kép từng âm hình tiết tấu 
 Bước 3. Thực hiện nhanh dần 
 Mô hình đánh lưỡi kép 
 2.2. Âm hình đánh lưỡi kép 
 - Đánh lưỡi kép, kép trước 
 - Đánh lưỡi kép, kép sau 
 7 
- Đánh lưỡi kép chùm 4 
 2.5. Bài tập áp dụng 
 Bài tập số 1 đến 5 (tại phụ lục12 đến 18) 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 8 
 Bài 2: KỸ THUẬT RUNG HƠI HUẾ 
 Mục tiêu 
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
- Kiến thức: Thể loại âm nhạc dân gian phát triển ở trung, xuất phát từ âm hưởng 
 dân ca dần dần hình thành các yếu tố, chất nhạc vui, buồn, trong từng hoàn 
 cảnh cụ thể, nghệ thuật Chèo được chia làm 3 tính chất âm nhạc phổ biến là: 
 Hơi vui(xuân), hơi buồn(ai), Hơi dựng(lưỡng tính) 
- Trình bày được tính chất âm nhạc của nhạc phong cách Chèo, rung hơi theo ngũ 
 cung, Hơi vui(xuân) rung hơi bậc II và bậc VI. Hơi buồn (ai) rung hơi bậc IV 
 và bậc I, Hơi dựng rung bậc I, bậc VI(hơi non) 
- Kỹ năng: Thực hiện được kỹ thuật rung hơi và thị tấu được một số bài nhạc Huế 
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
Nội dung chính 
1. Lý thuyết 
- Rung hơi là thay đổi luôn phiên về hơi thở một cách đầu đặn về tần số, như khi ta 
phát ra âm “hự hự hự hự” không đánh lưỡi(Rung nhanh hay rung chậm tùy thuộc 
vào từng tính chất của từng tác phẩm) 
- Vị trí: Bài học bắt buộc 
- Yêu cầu: 
+ Rung hơi nông nhanh 
+ Rung hơi nông chậm 
+ Vừa rung vừa gõ nhịp 
+ Cần chú ý khi rung hơi, tần số rung phải đều nhau, không được thay đổi về cao 
độ. 
2. Thực hành 
2.1. Bài tập rung hơi 
Bước 1: Thực hiện tập đẩy hơi 
Bước 2: Thực hiện từng nốt rung hơi nhanh, nông, chậm, kéo dài 
Bước 3. Thực hiện rung hơi nhanh, nông, chậm, có sắc thái từ nhỏ đến to 
Bước 4: Thực hiện rung hơi nhanh, nông, chậm, từ nhỏ đến to và đến nhỏ 
Mô hình rung hơi 
+ Bước 1: Tập đẩy hơi(như khi ta phát ra tiếng “Hự hự hự hự”) không đánh lưỡi 
 9 
+ Bước 2: Rung hơi đều các âm kéo dài 
+ Bước 3: Rung hơi theo sắc thái từ nhỏ đến to dần (đẩy hơi từ nhẹ đến to dần, vừa 
đẩy vừa rung hơi) 
+ Bước 4: Rung hơi từ nhỏ đến to và đến nhỏ (đẩy hơi từ nhẹ đến to dần và nhẹ 
dần, vừa đẩy vừa rung) 
2.2. Bài nhạc Huế áp dụng 
Bài Huế số 1 đến 15 ( tại phụ lục 19 đến 36) 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 10 
 BÀI 4: TÁC PHẨM 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày được các tính chất, tác giả của từng tác phẩm, ở mức độ 
nâng cao về đánh lưỡi kép và xử lý phần Cadenza 
 - Kỹ năng: Thực hiện được các tác phẩm của từng tác giả 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Mỗi tác giả đều sáng tác tác phẩm trong hoàn cảnh khác nhau, nên mỗi bài đều 
 có những tính chất âm nhạc khác nhau 
 - Vị trí: Bài học bắt buộc 
 - Yêu cầu: 
 + Tình bày được tác phẩm là sáng tác của tác giả nào, với tính chất âm nhạc như 
 thế nào 
 2. Thực hành: Bài tác phẩm 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 Bước 2: Thực hiện từng tác phẩm 
 Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh tác phẩm 
 Mô hình 
 3. Bài tác phẩm áp dụng 
 Bài tác phẩm số:1 đến 6( tại phụ lục 38 đến 47) 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 11 
PHẦN I: BÀI TẬP KỸ THUẬT 
 Bài tập số 1(Tổng hợp) 
 12 
Bài tập số 2(Tổng hợp) 
 13 
Bài tập số 3(Tổng hợp) 
 14 
Bài tập số 4(Tổng hợp) 
 15 
16 
17 
Bài tập số 5(Tổng hợp) 
 18 
PHẦN III. NHẠC PHONG CÁCH HUẾ 
 Điệu bắc(Hơi xuân) 
 Bài 1: Lưu thủy 
 Huế 
 19 
 Bài 2: Kim tiền 
 Huế 
Bài 3: Xuân phong – Long hổ 
 Huế 
 20 
Bài 4: Cổ bản 
 Huế 
 21 
22 
Bài 5: Phú lục nhanh 
 Huế 
 23 
Bài 6: Long ngâm 
 Huế 
 24 
 Điệu nam(Hơi ai, oán) 
Bài 7: Lý tình tang 
 Huế 
 Bài 8: Hành vân 
 Huế 
 25 
26 
Bài 9: Nam bình 
 Huế 
 27 
28 
29 
Bài 10: Cổ bản dựng 
 Huế 
 30 
31 
Bài 11: Phú lục chậm 
 Huế 
 32 
Hệ thống 10 bản tàu(Bản ngự) 
 Bài 12: Phẩm tiết 
 Huế 
 33 
Bài 13: Nguyên tiêu 
 Huế 
 34 
Bài 14: Hồ quảng 
 Huế 
 35 
Bài 15: Liên hoàn 
 Huế 
 36 
37 
PHẦN IV. TÁC PHẨM 
 Bài 1: Hát lý 
 Đức Tùy 
 38 
39 
Bài 2: Nhớ về quê mẹ 
 Văn Dũng 
 40 
Bài 3: Trên đường chiến thắng 
 Đinh Thìn 
 41 
42 
43 
Bài 4: Vũ khúc phượng hoàng 
 Nhạc nước ngoài 
 44 
45 
Bài 5: Mời rượu 
 Dân ca: Cao bằng 
 Phát triển: Ngọc Phạn 
 46 
Bài 6: Âm vang núi rừng 
 Lương Kim Vĩnh 
 47 
48 
49