Giáo trình Biểu diễn nhạc cụ truyền thống - Sáo trúc 3

 UBND TỈNH LÀO CAI 
 TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI 
 GIÁO TRÌNH NỘI BỘ 
 MÔN HỌC: SÁO TRÚC 3 
NGÀNH/NGHỀ: BIỂU DIỄN NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG 
 Lào cai, năm 2019 
 1 
 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 
 Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được 
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. 
 Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dung với mục đích kinh 
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 
 2 
 LỜI GIỚI THIỆU 
 Giáo trình này được biên soạn dựa trên cơ sở giáo trình Sáo trúc của Học 
viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Trong quá trình biên soạn, tác gải đã chắt lọc, 
lựa chọn sắp xếp cho phù hợp với học sinh đồng thời phù hợp với bản sắc văn hóa 
Lào Cai. 
 Giáo trình đảm bảo các yếu tố cơ bản vè tính học thuật đồng thời bổ sung 
các yếu tố văn hóa vùng cao Tây bắc đáp ứng yêu cầu xã hội và bảo tồn văn hóa 
truyền thống vùng cao. 
 Giáo trình có cấu trúc gồm 3 phần cơ bản: 
 + Phần I Bài tập kỹ thuật: bao gồm các kỹ thuật cơ bản như kỹ thuật đánh 
lưỡi kép, Láy ngón, Rung hơi, kỹ thuật lấy hơi, kỹ thuật láy rền, kỹ thuật miết 
ngón, kỹ thuật láy ngón,  Trên cơ cơ đó là hệt thống các bài tập để học sinh rèn 
luyện các kỹ thuật cơ bản trên 
 + Phần II Nhạc phong cách Chèo: Gồm các bài nhạc Chèo hơi Xuân, hơi ai. 
Khi học các bài này học sinh sẽ phải vận dụng các kỹ thuật cơ bản của bài nhạc 
Chèo để xử lý tác phẩm, đồng thời học sinh sẽ hiểu thêm về tính chất Nhạc phong 
cách Chèo và hơi Xuân, hơi ai khác nhau. 
 + Phần III Tác phẩm: đây là hệ thống các bài có tính tổng hợp các kỹ thuật 
cơ bản đồng thời nhiều tác phẩm dựa trên chất liệu nhạc Chèo, âm nhạc truyền 
thống Việt Nam 
 Với việc sắp xếp, chắt lọc như vậy, hy vọng cuốn Giáo trình sẽ là tài liệu để 
giảng dạy, học tập quan trọng đối với chương trình giảng dạy môn sáo trúc. 
 Lào cai, năm 2019 
 Người biên soạn: 
 Nguyễn Đình Chí 
 3 
 THUẬT NGỮ VỀ CHUYÊN NGÀNH 
 Kết 
 Quay lại đoạn nhạc 
 Lên, xuống quãng 8 
 Dấu luyến, nối 
 To dần 
 Nhỏ dần 
 Vuốt ngón 
 Láy ngón 
 Chậm dần lại 
 Láy rền 
 Chậm lại dần 
 Dấu quay đi 
 Dấu quay lại 
 Rung hơi 
 Vỗ ngón 
 Tự do 
 Quay lại ô nhịp trước 
 Quay lại 2 ô nhịp trước 
 mp Nhẹ vừa 
 mf Mạnh vừa 
 f Mạnh 
 p Nhẹ 
 X Láy rền 2 ngón 
crese To 
 4 
 Phụ lục 
Contents 
Bài 1: KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI KÉP ........................................................................................................ 7 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................... 7 
 2. Thực hành ............................................................................................................................................. 7 
 2.1. Bài tập đánh lưỡi kép ..................................................................................................................... 7 
 2.2. Âm hình đánh lưỡi kép ...................................................................................................................... 7 
 2.3. Bài tập áp dụng .............................................................................................................................. 8 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học .................................................................................................................. 8 
Bài 2: KỸ THUẬT VUỐT NGÓN ............................................................................................................... 9 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................... 9 
 2. Thực hành ............................................................................................................................................. 9 
 2.1. Bài tập vuốt ngón ........................................................................................................................... 9 
 2.3. Bài tập áp dụng .............................................................................................................................. 9 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 10 
Bài 3: KỸ THUẬT RUNG HƠI CHÈO .................................................................................................... 11 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 11 
 2. Thực hành ........................................................................................................................................... 11 
 2.1. Bài tập rung hơi ............................................................................................................................ 11 
 2.2. Bài Chèo áp dụng ......................................................................................................................... 12 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 12 
BÀI 4: TÁC PHẨM .................................................................................................................................... 13 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 13 
 2. Thực hành: Bài tác phẩm .................................................................................................................... 13 
 3. Bài tác phẩm áp dụng ..................................................................................................................... 13 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 13 
PHẦN I: BÀI TẬP KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI KÉP ................................................................................. 14 
 Bài tập số 1(Đánh lưỡi kép) .................................................................................................................... 14 
 Bài tập số 2(Đánh lưỡi kép) .................................................................................................................... 15 
 Bài tập số 3(Đánh lưỡi kép) .................................................................................................................... 15 
 Bài tập số 4(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 16 
 Bài tập số 5(Tổng hợp) ........................................................................................................................... 17 
 5 
PHẦN II. NHẠC PHONG CÁCH CHÈO .................................................................................................. 19 
 Bài 1: Cách cú ......................................................................................................................................... 19 
 Bài 2: Hề mồi .......................................................................................................................................... 19 
 Bài 3: Lới lơ ............................................................................................................................................ 21 
 Bài 4: Nhịp đuổi ...................................................................................................................................... 22 
 Bài 5: Xẩm xoan ..................................................................................................................................... 24 
 Bài 6: Con gà rừng .................................................................................................................................. 25 
 Bài 7: Sắp qua cầu ................................................................................................................................... 27 
 Bài 8: Đào liễu một cành ........................................................................................................................ 29 
 Bài 9: Dương xuân .................................................................................................................................. 31 
 Bài 10: Sử bằng ....................................................................................................................................... 33 
 Bài 11: Chinh phụ ................................................................................................................................... 34 
 Bài 12: Chức cẩm hồi văn ....................................................................................................................... 36 
 Bài 13: Làn thảm ..................................................................................................................................... 37 
PHẦN IV. TÁC PHẨM .............................................................................................................................. 39 
 Bài 1: Tiếng sáo người lính trẻ ............................................................................................................... 39 
 Bài 2: Trèo lên quán dốc ......................................................................................................................... 43 
 Bài 3: Đường làng em ............................................................................................................................. 44 
 Bài 4: Em làm trực nhật .......................................................................................................................... 46 
 Bài 5: Xuân về bản mèo .......................................................................................................................... 47 
 6 
 Bài 1: KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI KÉP 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về thực hiện kỹ thuật đánh lưỡi kép 
 - Kỹ năng: Thực hiện được kỹ thuật đánh lưỡi kép 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Luyện tâp với tốc độ từ chậm đến nhanh dần, các nốt vang , đều, nét, chia chính 
 xác trường độ các nốt móc đơn và nốt móc kép 
 + Đánh lưỡi kép, kép trước như khi phát âm(đa ga đa) 
 + Đánh lưỡi kép, kép sau như khi phát âm(đa đa ga) 
 + Đánh lưỡi kép chùm 4 như khi phát âm(đa ga đa ga) 
 - Vị trí: Bài học bắt buộc 
 - Yêu cầu: 
 + Đánh lưỡi từng âm hình tiết tấu, từ nốt thấp đến nốt cao 
 + Đánh lưỡi từ chậm cho đến nhanh dần 
 + Vừa đánh lưỡi vừa gõ nhịp 
 + Cần chú ý các âm thanh đánh lưỡi phải đều nhau 
 2. Thực hành 
 2.1. Bài tập đánh lưỡi kép 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 Bước 2: Thực hiện đánh lưỡi kép từng âm hình tiết tấu 
 Bước 3. Thực hiện nhanh dần 
 Mô hình đánh lưỡi kép 
 2.2. Âm hình đánh lưỡi kép 
 - Đánh lưỡi kép, kép trước 
- Đánh lưỡi kép, kép sau 
 7 
- Đánh lưỡi kép chùm 4 
 2.3. Bài tập áp dụng 
 Bài tập số 1,2,3(tại phụ lục 14,15) 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 8 
 Bài 2: KỸ THUẬT VUỐT NGÓN 
 Mục tiêu 
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
- Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về thực hiện kỹ thuật vuốt ngón 
- Kỹ năng: Thực hiện được kỹ thuật đánh vuốt ngón 
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
Nội dung chính 
1. Lý thuyết 
- Luyện tâp với tốc độ từ chậm đến nhanh dần ở các quảng khác nhau như hình 
lượn sóng 
- Vị trí: Bài học bắt buộc 
- Yêu cầu: 
+ Vuốt từng quãng tám 
+ Vuốt từ chậm đến nhanh dần 
+ Vừa vuốt vừa gõ nhịp 
+ Cần chú ý vuốt không được mất nốt 
2. Thực hành 
2.1. Bài tập vuốt ngón 
Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
Bước 2: Thực hiện vuốt ngón theo từng quãng 
Bước 3. Thực hiện nhanh dần 
Mô hình vuốt ngón 
2.3. Bài tập áp dụng 
Bài tập số 4,5 (tại phụ lục 15,17 ) 
 9 
3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 10 
 Bài 3: KỸ THUẬT RUNG HƠI CHÈO 
 Mục tiêu 
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
- Kiến thức: Thể loại âm nhạc dân gian phát triển mạnh ở vùng đồng bằng bắc 
 bộ, xuất phát từ âm hưởng dân ca dần dần hình thành các yếu tố, chất nhạc vui, 
 buồn, dí dỏm trong từng hoàn cảnh cụ thể, nghệ thuật Chèo được chia làm 2 
 tính chất âm nhạc phổ biến là: Hơi vui(xuân), hơi buồn(ai) 
- Trình bày được tính chất âm nhạc của nhạc phong cách Chèo, rung hơi theo ngũ 
 cung, Hơi vui(xuân) rung hơi bậc II và bậc VI. Hơi buồn (ai) rung hơi bậc IV 
 và bậc I 
- Kỹ năng: Thực hiện được kỹ thuật rung hơi và thị tấu được một số bài nhạc Chèo 
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
Nội dung chính 
1. Lý thuyết 
- Rung hơi là thay đổi luôn phiên về hơi thở một cách đầu đặn về tần số, như khi ta 
phát ra âm “hự hự hự hự” không đánh lưỡi(Rung nhanh hay rung chậm tùy thuộc 
vào từng tính chất của từng tác phẩm) 
- Vị trí: Bài học bắt buộc 
- Yêu cầu: 
+ Rung hơi nông nhanh 
+ Rung hơi nông chậm 
+ Vừa rung vừa gõ nhịp 
+ Cần chú ý khi rung hơi, tần số rung phải đều nhau, không được thay đổi về cao 
độ. 
2. Thực hành 
2.1. Bài tập rung hơi 
Bước 1: Thực hiện tập đẩy hơi 
Bước 2: Thực hiện từng nốt rung hơi nhanh, nông, chậm, kéo dài 
Bước 3. Thực hiện rung hơi nhanh, nông, chậm, có sắc thái từ nhỏ đến to 
Bước 4: Thực hiện rung hơi nhanh, nông, chậm, từ nhỏ đến to và đến nhỏ 
Mô hình rung hơi 
+ Bước 1: Tập đẩy hơi(như khi ta phát ra tiếng “Hự hự hự hự”) không đánh lưỡi 
 11 
+ Bước 2: Rung hơi đều các âm kéo dài 
+ Bước 3: Rung hơi theo sắc thái từ nhỏ đến to dần (đẩy hơi từ nhẹ đến to dần, vừa 
đẩy vừa rung hơi) 
+ Bước 4: Rung hơi từ nhỏ đến to và đến nhỏ (đẩy hơi từ nhẹ đến to dần và nhẹ 
dần, vừa đẩy vừa rung) 
2.2. Bài Chèo áp dụng 
Bài Chèo số 1 đến 13(tại phụ lục 19 đến 37) 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 12 
 BÀI 4: TÁC PHẨM 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày được các tính chất, tác giả của từng tác phẩm, ở mức độ 
đơn giản về đánh lưỡi kép 
 - Kỹ năng: Thực hiện được các tác phẩm của từng tác giả 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Mỗi tác giả đều sáng tác tác phẩm trong hoàn cảnh khác nhau, nên mỗi bài đều 
 có những tính chất âm nhạc khác nhau 
 - Vị trí: Bài học bắt buộc 
 - Yêu cầu: 
 + Tình bày được tác phẩm là sáng tác của tác giả nào 
 2. Thực hành: Bài tác phẩm 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 Bước 2: Thực hiện từng tác phẩm 
 Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh tác phẩm 
 Mô hình 
 3. Bài tác phẩm áp dụng 
 Bài tác phẩm số:1 đến 5( tại phụ lục 39 đến 47) 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 13 
PHẦN I: BÀI TẬP KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI KÉP 
 Bài tập số 1(Đánh lưỡi kép) 
 14 
Bài tập số 2(Đánh lưỡi kép) 
Bài tập số 3(Đánh lưỡi kép) 
 15 
Bài tập số 4(Tổng hợp) 
 16 
Bài tập số 5(Tổng hợp) 
 17 
18 
PHẦN II. NHẠC PHONG CÁCH CHÈO 
 Bài 1: Cách cú 
 Chèo 
 Bài 2: Hề mồi 
 Chèo 
 19 
20 
Bài 3: Lới lơ 
 Chèo 
 21 
Bài 4: Nhịp đuổi 
 Chèo 
 22 
23 
Bài 5: Xẩm xoan 
 Chèo 
 24 
Bài 6: Con gà rừng 
 Chèo 
 25 
26 
Bài 7: Sắp qua cầu 
 Chèo 
 27 
28 
Bài 8: Đào liễu một cành 
 Chèo 
 29 
30 
Bài 9: Dương xuân 
 Chèo 
 31 
32 
Bài 10: Sử bằng 
 Chèo 
 33 
Bài 11: Chinh phụ 
 Chèo 
 34 
35 
Bài 12: Chức cẩm hồi văn 
 Chèo 
 36 
Bài 13: Làn thảm 
 Chèo 
 37 
38 
 PHẦN IV. TÁC PHẨM 
Bài 1: Tiếng sáo người lính trẻ 
 Đức Tùy 
 39 
40 
41 
42 
Bài 2: Trèo lên quán dốc 
 Dân ca: Quan họ bắc ninh 
 Phát triển: Hồng Thái 
 43 
Bài 3: Đường làng em 
 Phong Nhã 
 44 
45 
Bài 4: Em làm trực nhật 
 Phạm Tuyên 
 46 
Bài 5: Xuân về bản mèo 
 Tiến Vượng 
 47 
48 
49 
50