Giáo trình Biểu diễn nhạc cụ truyền thống - Sáo trúc 1

 UBND TỈNH LÀO CAI 
 TRƯỜNG CAO ĐẲNG LÀO CAI 
 GIÁO TRÌNH NỘI BỘ 
 MÔN HỌC: SÁO TRÚC 1 
NGÀNH/NGHỀ: BIỂU DIỄN NHẠC CỤ TRUYỀN THỐNG 
 Lào cai, năm 2019 
 1 
 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN 
 Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được 
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. 
 Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dung với mục đích kinh 
doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. 
 2 
 LỜI GIỚI THIỆU 
 Giáo trình này được biên soạn dựa trên cơ sở giáo trình Sáo trúc của Học 
viện âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Trong quá trình biên soạn, tác gải đã chắt lọc, 
lựa chọn sắp xếp cho phù hợp với học sinh đồng thời phù hợp với bản sắc văn hóa 
Lào Cai. 
 Giáo trình đảm bảo các yếu tố cơ bản vè tính học thuật đồng thời bổ sung 
các yếu tố văn hóa vùng cao Tây bắc đáp ứng yêu cầu xã hội và bảo tồn văn hóa 
truyền thống vùng cao. 
 Giáo trình có cấu trúc gồm 3 phần cơ bản: 
 + Phần I Bài tập kỹ thuật: bao gồm các kỹ thuật cơ bản như kỹ thuật phát 
âm, kỹ thuật lấy hơi, kỹ thuật đánh lưỡi đơn, kỹ thuật láy rền, kỹ thuật miết ngón, 
kỹ thuật láy ngón  Trên cơ cơ đó là hệt thống các bài tập để học sinh rèn luyện 
các kỹ thuật cơ bản trên 
 + Phần II Dân ca: Gồm các bài dân ca Việt Nam quen thuộc của các vùng 
miện. Khi học các bài này học sinh sẽ phải vận dụng các kỹ thuật cơ bản để xử lý, 
đồng thời học sinh sẽ hiểu thêm về tính chất dân ca, các vùng miền khác nhau. 
 + Phần III Tác phẩm: đây là hệ thống các bài có tính tổng hợp các kỹ thuật 
cơ bản đồng thời nhiều tác phẩm dựa trên chất liệu dân ca, âm nhạc truyền thống 
Việt Nam 
 Với việc sắp xếp, chắt lọc như vậy , hy vọng cuốn Giáo trình sẽ là tài liệu 
để giảng dạy, học tập quan trọng đối với chương trình giảng dạy môn sáo trúc. 
 Lào cai, năm 2019 
 Người biên soạn: 
 Nguyễn Đình Chí 
 3 
 THUẬT NGỮ VỀ CHUYÊN NGÀNH 
 Kết 
 Quay lại đoạn nhạc 
 Lên, xuống quãng 8 
 Dấu luyến, nối 
 To dần 
 Nhỏ dần 
 Vuốt ngón 
 Láy ngón 
 Chậm dần lại 
 Láy rền 
 Chậm lại dần 
 Dấu quay đi 
 Dấu quay lại 
 Rung hơi 
 Vỗ ngón 
 Tự do 
 Quay lại ô nhịp trước 
 Quay lại 2 ô nhịp trước 
 mp Nhẹ vừa 
 mf Mạnh vừa 
 f Mạnh 
 p Nhẹ 
 X Láy rền 2 ngón 
crese To 
 4 
 Phụ lục 
Contents 
Bài 1. GIỚI THIỆU NHẠC CỤ .................................................................................................................... 8 
 1. Cấu tạo và các loại sáo trúc 10 lỗ .......................................................................................................... 8 
 1.1. Cấu tạo ........................................................................................................................................... 8 
 1.2. Các loại sáo trúc 10 lỗ .................................................................................................................... 9 
 2. Cách cầm sáo và các tư thế diễn tấu ..................................................................................................... 9 
 2.1. Cách cầm Sáo ................................................................................................................................. 9 
 2.2.Tư thế ............................................................................................................................................ 10 
BÀI 2. KỸ THUẬT PHÁT ÂM CƠ BẢN .................................................................................................. 12 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 12 
 2. Thực hành ........................................................................................................................................... 12 
 2.1. Phát âm tự do ............................................................................................................................... 12 
 2.2. Phát âm có nhịp, phách ................................................................................................................ 12 
 2.3. Bài tập ứng dụng .......................................................................................................................... 13 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 13 
BÀI 3. KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI ĐƠN ................................................................................................... 13 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 13 
 2. Thực hành ........................................................................................................................................... 13 
 2.1. Bài tập đánh lưỡi đơn ................................................................................................................... 13 
 2.2. Đánh lưỡi đơn: ............................................................................................................................. 14 
 2.3. Bài tập áp dụng ............................................................................................................................ 14 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 14 
BÀI 4. DÂN CA ......................................................................................................................................... 14 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 14 
 2. Thực hành: Bài dân ca ........................................................................................................................ 14 
 3. Bài dân ca áp dụng ......................................................................................................................... 15 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 15 
BÀI 5. TÁC PHẨM .................................................................................................................................... 15 
 1. Lý thuyết ............................................................................................................................................. 15 
 2. Thực hành: Bài tác phẩm .................................................................................................................... 15 
 3. Bài tác phẩm áp dụng ..................................................................................................................... 16 
 5 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học ................................................................................................................ 16 
PHẦN I: KỸ THUẬT CƠ BẢN ................................................................................................................. 17 
 Bài tập số 1 (Kỹ thuật phát âm) .............................................................................................................. 17 
 Bài tập số 2 (Kỹ thuật đánh lưỡi đơn) ..................................................................................................... 17 
 Bài tập số 3(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) .............................................................................................. 19 
 Bài tập số 4(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) .............................................................................................. 19 
 Bài tập số 5(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) .............................................................................................. 20 
 Bài tập số 6(Lưỡi đơn kết hợp tiết tấu kép sau, chùm 4) ........................................................................ 20 
PHẦN II: DÂN CA ..................................................................................................................................... 22 
 Bài 1: Inh lả ơi ........................................................................................................................................ 22 
 Bài 2: Xòe hoa ........................................................................................................................................ 22 
 Bài 3: Gà gáy .......................................................................................................................................... 22 
 Bài 4: Bắc kim thang ............................................................................................................................... 23 
 Bài 5: Lý cây bông .................................................................................................................................. 23 
 Bài 6: Lý kéo chài ................................................................................................................................... 24 
 Bài 7: Lý cây xanh .................................................................................................................................. 24 
 Bài 8: Lý lu là ......................................................................................................................................... 25 
 Bài 9: Xe chỉ luồn kim ............................................................................................................................ 25 
 Bài 10: Mưa rơi ....................................................................................................................................... 27 
 Bài 11: Hoa đẹp chăm pa ........................................................................................................................ 27 
PHẦN III: TÁC PHẨM .............................................................................................................................. 29 
 Bài 1: Người mèo ơn đảng ...................................................................................................................... 29 
 Bài 2: Quê em bừng sáng ........................................................................................................................ 29 
 Bài 3: Cô gái giao liên ............................................................................................................................ 30 
 Bài 4: Ngày mùa ..................................................................................................................................... 32 
 Bài 5: Trước ngày hội bắn ...................................................................................................................... 33 
 Bài 6: Xuân chiến khu ............................................................................................................................. 34 
 Bài 7: Tình ca tây bắc ............................................................................................................................. 35 
 Bài 8: Trăng sáng đôi miền ..................................................................................................................... 36 
 Bài 9: Con kênh xanh xanh ..................................................................................................................... 38 
 Bài 10: Đêm đông ................................................................................................................................... 39 
 6 
7 
 Bài 1. GIỚI THIỆU NHẠC CỤ 
1. Cấu tạo và các loại sáo trúc 10 lỗ 
1.1. Cấu tạo 
Vị trí Lỗ thổi và các nốt bấm 
 Nốt Đồ Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 Nốt Rê Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 Nốt Mi Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 8 
 Nốt Pha Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 Nốt Son Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 Nốt La Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 Nốt Si Quãng 8 thứ nhất 
 Lỗ thổi 
 Nốt Đô Quãng 8 thứ hai 
1.2. Các loại sáo trúc 10 lỗ 
Trong quá trình giảng dạy và biểu diễn, để phù hợp với các tác phẩm có âm vực khác 
nhau, Cây sáo trúc được toạ ra với nhiều loại khác nhau. Căn cứ âm thấp nhất của cây sáo 
người ta đặt tên cho mỗi loại. Hiện nay có cố một loại sáo trúc như: 
- Sáo Tone La: nốt thấp nhất tương nốt La quãng tám nhỏ 
- Sáo Tone Si giáng: nốt thấp nhất tương nốt si giáng quãng tám nhỏ 
- Sáo Tone Đô: nốt thấp nhất tương nốt đô quãng tám thứ nhất 
- Sáo Tone Rê: nốt thấp nhất tương nốt Rê quãng tám thứ nhất 
- Sáo Tone Mi: nốt thấp nhất tương nốt Mi quãng tám thứ nhất 
- Sáo Tone Pha: nốt thấp nhất tương nốt Pha quãng tám thứ nhất 
- Sáo Tone Son : nốt thấp nhất tương nốt Son quãng tám thứ nhất 
- Sáo Tone Son 1: nốt thấp nhất tương nốt Son quãng tám thứ hai 
2. Cách cầm sáo và các tư thế diễn tấu 
2.1. Cách cầm Sáo 
- Cách cầm tay trái, tay phải 
 9 
 Hình 1. Cách cầm tay trái Hình 2. Cách cầm cả hai tay 
- Vị trí hơi phát ra 
 Hình 3 
2.2.Tư thế 
 - Tư thế đứng(Hình 4) 
 Hình 4 
 - Tư thế ngồi(Hình 5) 
 10 
 Hình 5 
11 
 BÀI 2. KỸ THUẬT PHÁT ÂM CƠ BẢN 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về cách phát âm 
 - Kỹ năng: Thổi được tiếng sáo vang, đều; điều khiển được hơi với các nốt ở các 
âm vực khác nhau 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Tay trái, tay phải cầm đúng vị trí. 
 - Vị trí môi đặt đúng. 
 - Yêu cầu: 
 + Phát âm (tạo âm ) độc lập, đơn lẻ từng nốt 
 + Thổi cho tiếng sáo vang, khỏe, đều hơi từ nốt có âm vực thấp nhất đến các nốt 
 cao. 
 + Cần chú ý phân phối, điều chỉnh hơi cho các nốt thuộc các âm vực khác nhau 
 2. Thực hành 
 2.1. Phát âm tự do 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 Bước 2: Phát âm tốc độ chậm. Phát âm từ theo chiều cao độ tăng dần và giảm dần 
 Bước 3. Phát âm với tốc độc nhanh hơn 
 Mô hình phát âm tự do 
 2.2. Phát âm có nhịp, phách 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 Bước 2: Phát âm tốc độ chậm. Phát âm từ theo chiều cao độ tăng dần và giảm dần 
 Bước 3. Phát âm với tốc độc nhanh hơn 
 + Phát âm có nhịp phách: Thổi mỗi nốt bằng 4 phách(gõ đều như kim đồng hồ) 
 + Vừa thổi chân vừa đập phách cho đều như kim đồng hồ đang chạy(Tích tắc) 
 12 
 2.3. Bài tập ứng dụng 
 - Bài tập số 1 (tại phụ lục 17) 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản, tránh nhảy cóc. 
 BÀI 3. KỸ THUẬT ĐÁNH LƯỠI ĐƠN 
 Mục tiêu 
Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
- Kiến thức: Trình bày được các yêu cầu về cách đánh lưỡi đơn 
- Kỹ năng: đánh lưỡi đơn được các nốt thuộc tiết tấu khác 
- Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
- Đánh lưỡi đúng các âm khác nhau 
- Vị trí ngón và lưỡi khi phát ra phải kết hợp đều nhau 
- Yêu cầu: 
+ Đánh lưỡi sắc, nét 
+ Thổi cho tiếng sáo tròn, vang, theo từng nốt khác nhau 
+ Cần chú ý không được đánh tiếng mạnh, tiếng nhẹ 
 2. Thực hành 
 2.1. Bài tập đánh lưỡi đơn 
Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
Bước 2: Đánh lưỡi tốc độ chậm cho đến nhanh dần đều 
Bước 3. Đánh lưỡi đơn có nhịp phách 
Mô hình đánh lưỡi đơn 
 13 
 2.2. Đánh lưỡi đơn: 
 Đầu lưỡi chạm nhẹ vào chân răng cửa hàm trên như khi ta đọc chữ TU, ĐU, THU 
 nhưng hơi bật ra ngoài mạnh hơn. 
 - Đánh lưỡi đơn kết hợp dấu luyến: dấu luyến đánh lưỡi vào nốt đầu tiên 
 2.3. Bài tập áp dụng 
 Bài tập số 2 đến 6(tại phụ lục 17 đến 20) 
 3. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 BÀI 4. DÂN CA 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày và phân biệt được các tính chất dân ca của từng vùng miền 
với tiết tấu đơn giản 
 - Kỹ năng: Thực hiện được các bài dân ca của từng vùng miền 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Dân ca Việt Nam mang tính dị bản, mang tính truyền miệng, không có tên tác 
 giả. 
 - Vị trí: Các kỹ thuật áp dung trong bài Sau khi hoàn thành kỹ thuật đánh lưỡi đơn 
 - Yêu cầu: 
 + Tình bày được các bài dân ca nằm ở vùng nào 
 2. Thực hành: Bài dân ca 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 14 
 Bước 2: Thực hiện từng bài dân ca 
 Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh bài dân ca 
 Mô hình 
 3. Bài dân ca áp dụng 
 Bài dân ca số:1 đến 11(tại phụ lục 22 đến 27) 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 BÀI 5. TÁC PHẨM 
 Mục tiêu 
 Sau khi học xong bài này, người học có khả năng: 
 - Kiến thức: Trình bày được các tính chất, tác giả của từng tác phẩm với tiết tấu 
đơn giản 
 - Kỹ năng: Thực hiện được các tác phẩm của từng tác giả 
 - Năng lực tự chủ và trách nhiệm: tự luyện tập ngoài giờ, bảo quản nhạc cụ. 
 Nội dung chính 
 1. Lý thuyết 
 - Mỗi tác giả đều sáng tác tác phẩm trong hoàn cảnh khác nhau, nên mỗi bài đều 
 có những tính chất âm nhạc khác nhau 
 - Vị tri: Các kỹ thuật áp dung trong bài Sau khi hoàn thành kỹ thuật đánh lưỡi đơn 
 và bài dân ca 
 - Yêu cầu: 
 + Tình bày được tác phẩm là sáng tác của tác giả nào 
 2. Thực hành: Bài tác phẩm 
 Bước 1: Chuẩn bị nhạc cụ, bản nhạc 
 15 
Bước 2: Thực hiện từng tác phẩm 
Bước 3. Thực hiện hoàn chỉnh tác phẩm 
Mô hình 
 3. Bài tác phẩm áp dụng 
Bài tác phẩm số:1 đến 10(tại phụ lục 29 ,đến 39) 
 4. Hướng dẫn ôn luyện, tự học 
 - Học sinh ôn luyện thường xuyên 
 - Phải thực hiện căn bản 
 16 
 PHẦN I: KỸ THUẬT CƠ BẢN 
 Bài tập số 1 (Kỹ thuật phát âm) 
Bài tập số 2 (Kỹ thuật đánh lưỡi đơn) 
 17 
18 
Bài tập số 3(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 
Bài tập số 4(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 
 19 
 Bài tập số 5(Lưỡi đơn kết hợp dấu luyến) 
Bài tập số 6(Lưỡi đơn kết hợp tiết tấu kép sau, chùm 4) 
 20 
21 
PHẦN II: DÂN CA 
 Bài 1: Inh lả ơi 
 Dân ca: Thái 
 Bài 2: Xòe hoa 
 Dân ca: Thái 
 Bài 3: Gà gáy 
 Dân ca: Cống khao 
 22 
Bài 4: Bắc kim thang 
 Dân ca: Nam bộ 
 Bài 5: Lý cây bông 
 Dân ca: Nam bộ 
 23 
 Bài 6: Lý kéo chài 
 Dân ca: Nam bộ 
Bài 7: Lý cây xanh 
 Dân ca: Nam bộ 
 24 
 Bài 8: Lý lu là 
 Dân ca: Nam bộ 
Bài 9: Xe chỉ luồn kim 
 Dân ca: QHBN 
 25 
26 
 Bài 10: Mưa rơi 
 Dân ca: Xá 
Bài 11: Hoa đẹp chăm pa 
 Dân ca: Lào 
 27 
28 
 PHẦN III: TÁC PHẨM 
Bài 1: Người mèo ơn đảng 
 Thanh phúc 
 Bài 2: Quê em bừng sáng 
 Mộng Lân 
 29 
Bài 3: Cô gái giao liên 
 Vũ Trọng Hối 
 30 
31 
Bài 4: Ngày mùa 
 Văn Cao 
 32 
Bài 5: Trước ngày hội bắn 
 Trịnh Quí 
 33 
Bài 6: Xuân chiến khu 
 Xuân Hồng 
 34 
Bài 7: Tình ca tây bắc 
 Bùi Đức Hạnh 
 35 
Bài 8: Trăng sáng đôi miền 
 An Chung 
 36 
37 
Bài 9: Con kênh xanh xanh 
 Phan Huỳnh Điểu 
 38 
Bài 10: Đêm đông 
 Nguyễn Văn Thương 
 39 
40 
41