Cải cách tiền lương trong khu vực ngoài Nhà nước

Cải thiện cơ chế điều chỉnh lương tối 
thiểu và củng cố thương lượng tập thể 
trong khu vực ngoài Nhà nước 
1.	 Trong	khu	vực	 thị	 trường,	 tiền	 lương	thường	
được	điều	chỉnh	thông	qua	đàm	phán	tự	nguyện,	theo	
hình	thức	cá	nhân	hoặc	tập	thể,	giữa	người	sử	dụng	
lao	động	và	người	lao	động.	Do	cần	thiết	phải	bảo	vệ	
người	lao	động	ở	dưới	đáy	của	thị	trường	lao	động,	là	
những	đối	tượng	dễ	bị	tổn	thương	bởi	mức	lương	cực	
thấp	và	sự	bóc	lột	lao	động,	các	công	cụ	chính	sách	
quy	định	tiền	lương	tối	thiểu	bắt	buộc	được	thiết	lập	
và	áp	dụng	ở	hầu	khắp	các	quốc	gia.	Đồng	thời,	đàm	
phán	tự	nguyện	(thương	lượng	tập	thể)	giữa	người	sử	
dụng	lao	động	và	các	tổ	chức	công	đoàn,	công	đoàn	
doanh	nghiệp	hay	công	đoàn	ngành,	đã	trở	thành	một	
định	chế	chính	để	cùng	điều	chỉnh	mức	lương	và	điều	
kiện	 làm	việc	 trong	nền	kinh	 tế	 thị	 trường	nhằm	hỗ	
trợ	giải	quyết	sự	mất	cân	đối	về	quyền	thương	lượng	
giữa	cá	nhân	người	 lao	động	và	người	sử	dụng	 lao	
động.
2.	 Kinh	nghiệm	quốc	tế	cho	thấy	khi	được	thiết	
kế	chặt	chẽ,	 tiền	 lương	 tối	 thiểu	đem	 lại	 sự	bảo	vệ	
hiệu	quả	cho	người	lao	động	khỏi	việc	bị	trả	lương	quá	
thấp	mà	không	tạo	ra	tác	động	tiêu	cực	đối	với	việc	
làm.	Các	minh	chứng	quốc	tế	cũng	cho	thấy	thương	
lượng	tập	thể	góp	phần	vào	sự	ổn	định	xã	hội	bằng	
cách	giải	quyết	các	mâu	thuẫn	giữa	người	sử	dụng	
lao	động	và	người	lao	động	bằng	một	quy	trình	thống	
nhất	để	cùng	điều	chỉnh	mức	lương	và	điều	kiện	làm	
việc,	phù	hợp	với	cá	nhân	từng	doanh	nghiệp	và/hoặc	
các	ngành	kinh	tế	cụ	thể,	 trong	khi	cho	phép	người	
lao	động	được	chia	sẻ	thành	quả	tăng	trưởng	kinh	tế	
và	năng	suất	công	việc	một	cách	công	bằng.	Kết	hợp	
lại	hai	yếu	tố,	tiền	lương	tối	thiểu	và	thương	lượng	tập	
thể	đóng	góp	cho	công	bằng	xã	hội	và	kinh	tế,	giúp	
cho	xã	hội	tiến	đến	tăng	trưởng	toàn	diện	đóng	góp	
vào	việc	ổn	định	chính	trị	và	xã	hội	của	quốc	gia.	
3.	 Sự	ra	đời	của	Hội	đồng	Tiền	lương	Quốc	gia	
năm	 2013	 là	 một	 tiến	 bộ	 lớn	 trong	 chính	 sách	 và	
thông	lệ	điều	chỉnh	cơ	chế	tiền	lương	của	Việt	Nam	
kể	từ	thời	kỳ	Đổi	Mới	vì	những	lý	do	sau:
•	 Trước	 năm	2013,	Chính	 phủ	điều	 chỉnh	 tiền	
lương	 tối	 thiểu	 không	 theo	 kế	 hoạch,	 không	 có	 sự	
tham	gia	đầy	đủ	của	đại	diện	công	đoàn	và	các	 tổ	
chức	của	người	sử	dụng	lao	động,	với	hai	mức	lương	
tối	thiểu	khác	nhau,	một	mức	cho	các	doanh	nghiệp	
đầu	tư	trực	tiếp	nước	ngoài	(FDI)	và	một	mức	cho	tất	
cả	các	doanh	nghiệp	khác.
•	 Với	sự	ra	đời	của	Hội	đồng	Tiền	lương	Quốc	
gia,	việc	điều	chỉnh	lương	tối	thiểu	đã	trở	thành	1)	quy	
trình	có	sự	tham	gia	của	ba	bên	(đại	diện	của	Chính	
phủ,	 tổ	chức	của	người	 lao	động	và	người	sử	dụng	
lao	động),	2)	được	thực	hiện	thường	kỳ	(có	thời	gian	
biểu	hàng	năm	rõ	ràng	cho	việc	điều	chỉnh	lương	tối	
thiểu),	3)	thông	qua	quy	trình	thể	chế	của	Hội	đồng	
Tiền	lương	Quốc	gia.	Hội	đồng	Tiền	lương	Quốc	gia	
điều	 chỉnh	 tiền	 lương	 tối	 thiểu	 cho	 bốn	 vùng	 khác	
nhau	trên	cả	nước.	
Lương tối thiểu và chuỗi cung ứng toàn 
cầu
Lương	tối	thiểu	có	thể	có	tác	động	khác	nhau	lên	
các	 nhóm	 người	 sử	 dụng	 lao	 động	 và	 người	 lao	
động	 khác	 nhau.	 Các	 doanh	 nghiệp	 ở	 đáy	 của	
chuỗi	cung	ứng	toàn	cầu	có	thể	cảm	thấy	 lợi	 thế	
cạnh	 tranh	về	giá	của	họ	phải	chịu	nhiều	sức	ép	
vì	lương	và	mức	lương	tối	thiểu	liên	tục	tăng	trong	
những	năm	gần	đây.	Nhưng	xin	đừng	quên	vế	bên	
kia	 của	 phương	 trình.	Chẳng	 hạn,	 trong	 gần	một	
thập	kỷ	qua,	giá	gia	công	(hay	còn	gọi	là	giá	CMT	
–	gồm	cắt,	may,	ủi)	cho	một	chiếc	áo	sơ	mi	hoặc	
quần	 jeans	mà	 các	 nhà	 cung	 cấp	 của	 Việt	 Nam	
nhận	được	từ	các	công	ty	đa	quốc	gia	vẫn	hầu	như	
không	thay	đổi,	thậm	chí	còn	thấp	hơn	trong	một	
số	 trường	 hợp.	 Điều	 này	 giải	 thích	 vì	 sao	 những	
người	sử	dụng	lao	động	trong	các	ngành	xuất	khẩu	
thường	xuyên	bị	sức	ép	phải	cải	thiện	hiệu	quả	của	
nhà	máy,	giảm	chi	phí	sản	xuất	với	mong	muốn	giữ	
chi	phí	lao	động	thấp	để	duy	trì	biên	lợi	nhuận	(vốn	
bị	ép	giữa	một	bên	là	lương	tối	thiểu	tăng	lên,	cộng	
các	chi	phí	khác,	và	một	bên	là	giá	gia	công	thấp).
Vì	thế,	các	công	ty	đa	quốc	gia	cần	phải	đối	thoại	
với	các	nhà	cung	cấp	của	Việt	Nam	và	công	đoàn	
để	đảm	bảo	sự	phân	chia	công	bằng	của	các	thành	
quả	kinh	 tế	 và	 trách	nhiệm	xã	hội.	Chúng	 ta	đều	
biết	 nhiều	 nhãn	hàng	 và	 công	 ty	 đa	quốc	gia	 đã	
công	bố	các	cam	kết,	thông	qua	các	chương	trình	
CSR	(trách	nhiệm	xã	hội	của	doanh	nghiệp),	nhằm	
đảm	bảo	tuân	thủ	đầy	đủ	mức	lương	tối	thiểu	quốc	
gia,	và	tôn	trọng	nguyên	tắc	tự	do	liên	kết	và	thương	
lượng	tập	thể.	
Cải cách tiền lương trong khu vực 
ngoài Nhà nước
Tóm tắt chính sách - Tháng 05/2018
1
4.	 Tiền	lương	tối	thiểu	đã	tăng	khá	nhanh	trong	
giai	đoạn	2013-2016	(khoảng	13-15%)	trước	khi	giảm	
xuống	còn	7%	 (2017)	và	6,5%	 (2018).	Mặc	dù	mức	
tăng	tiền	 lương	tối	 thiểu	trong	giai	đoạn	2013-2016	
được	xem	là	để	bù	mức	lương	tối	thiểu	rất	thấp	năm	
2012,	mức	tăng	lương	tối	thiểu	quá	nhanh	cũng	tạo	ra	
những	quan	ngại	về	sự	xói	mòn	trong	khả	 ... 	tối	
thiểu.	Thông	thường,	Tổng	thống	hay	Thủ	tướng	hay	
Bộ	trưởng	Bộ	Lao	động	được	kỳ	vọng	hoàn	toàn	tuân	
theo	khuyến	nghị	của	cơ	quan	điều	chỉnh	 lương	 tối	
thiểu	mà	không	sửa	đổi	gì.	Việt	Nam	có	thể	cân	nhắc	
việc	Thủ	tướng	có	thẩm	quyền	ra	quyết	định,	dựa	trên	
khuyến	nghị	của	Hội	đồng	Tiền	lương	Quốc	gia,	thay	
vì	việc	phải	ban	hành	nghị	quyết	 thường	mất	nhiều	
thời	gian.	
10. Điều chỉnh lương tối thiểu dựa trên bằng 
chứng:	Hiện	nay	không	rõ	lương	tối	thiểu	được	điều	
chỉnh	dựa	trên	cơ	sở	nào.	Hệ	thống	điều	chỉnh	mức	
lương	tối	thiểu	đòi	hỏi	một	số	điều	kiện	cốt	lõi	như:	
1)	 số	 liệu	 thống	 kê	 thường	 xuyên	 và	 đáng	 tin	 cậy	
về	mức	 lương	và	 thị	 trường	 lao	động,	giúp	cho	các	
nhà	hoạch	định	chính	sách	và	đối	tác	xã	hội	có	thể	
đánh	giá	 các	 tác	 động	dự	 kiến	 của	 lương	 tối	 thiểu	
đối	 với	 vấn	 đề	 tiền	 lương	 và	 việc	 làm,	 2)	 năng	 lực	
chuyên	môn	của	ban	thư	ký	cơ	quan	điều	chỉnh	lương	
tối	 thiểu	(Hội	đồng	Tiền	 lương	Quốc	gia)	 trong	việc	
thu	thập	và	phân	tích	số	liệu	thống	kê	về	tiền	lương	
và	việc	 làm	và	xây	dựng	báo	cáo	kỹ	 thuật	cho	các	
nhà	hoạch	định	chính	sách	ba	bên	để	ra	quyết	định	
điều	chỉnh	mức	lương	tôi	thiểu	dựa	trên	bằng	chứng.	
Thông	 thường,	 cơ	 quan	 điều	 chỉnh	 lương	 tối	 thiểu	
gồm	có	các	chuyên	gia	(các	nhà	nghiên	cứu	chuyên	
về	 luật	 lao	động,	kinh	 tế	 lao	động)	có	 thể	 trình	bày	
quan	điểm	và	đưa	ra	khuyến	nghị	dựa	trên	năng	lực	
chuyên	môn	nhằm	đánh	giá	tác	động	tiềm	năng	của	
việc	điều	chỉnh	lương	tối	thiểu	đối	với	vấn	đề	việc	làm	
và	 tiền	 lương.	Việt	Nam	cũng	có	 thể	cân	nhắc	đưa	
Tiền lương và cầu nội địa
Chúng	 ta	 cần	 nhìn	 vào	 những	 tác	 động	 tích	
cực	mà	mức	 lương	 tối	 thiểu	mới	có	 thể	giúp	
tăng	cầu	nội	địa.	Lương	tối	thiểu	không	chỉ	ảnh	
hưởng	đến	người	lao	động	có	mức	lương	dao	
động	 quanh	mức	 sàn	 này,	mà	 còn	 tác	 động	
đến	cả	những	người	nhận	lương	cao	hơn	thông	
qua	 việc	 điều	 chỉnh	 thang	 bảng	 lương	 trong	
doanh	 nghiệp.	Điều	 đó	 có	 nghĩa	 là	 lương	 tối	
thiểu	tăng	có	thể	giúp	cải	thiện	thu	nhập	của	
đa	số	người	lao	động,	từ	đó	tăng	tiêu	thụ	nội	
địa	và	góp	phần	đem	lại	mức	tăng	trưởng	GDP	
cao	hơn.
Bởi	vậy,	khi	điều	chỉnh	lương	tối	thiểu,	chúng	ta	
cần	nhìn	vào	nhiều	tác	động	khác	nhau	mà	sự	
thay	đổi	này	có	thể	dẫn	tới	ở	các	ngành	khác	
nhau,	 các	 doanh	 nghiệp	 có	 năng	 suất	 thấp	
cũng	như	cao,	và	toàn	bộ	nền	kinh	tế.
Tóm tắt chính sách - Tháng 05/2018 
3
thêm	một	số	chuyên	gia	độc	lập	tham	gia	quá	trình	ra	
quyết	định	của	Hội	đồng	Tiền	lương	Quốc	gia.	Ví	dụ	
cụ	thể	là	Ủy	ban	trả	lương	thấp	của	Vương	Quốc	Anh	
và	Hội	đồng	Tiền	lương	Tối	thiểu	Quốc	gia	của	Hàn	
Quốc.
11. Giám sát và đánh giá tác động của lương tối 
thiểu:	Việc	giám	sát	và	đánh	giá	một	cách	hiệu	quả	
tác	động	của	lương	tối	thiểu	đóng	vai	trò	quan	trọng	
cho	 việc	 điều	 chỉnh	 mức	 lương	 tối	 thiểu	 dựa	 trên	
bằng	chứng	nhằm	tối	đa	hóa	tác	động	tích	cực	trong	
khi	giảm	thiểu	tác	động	tiêu	cực.	Để	có	thể	làm	được	
điều	này	cần	có	số	liệu	về	thị	trường	lao	động	dưới	
đây.
•	 Tác	động	về	việc	làm:	Điều	tra	lực	lượng	lao	
động
•	 Về	phân	phối	tiền	lương	(theo	cá	nhân	người	
lao	động)	để	đánh	giá	hiệu	ứng	lan	tỏa	và	tác	động	
đột	biến:	Khảo	sát	cơ	cấu	tiền	lương	doanh	nghiệp	
•	 Về	phân	phối	thu	nhập	(theo	hộ	gia	đình)	để	
xem	xét	tác	động	của	thu	nhập	đối	với	các	gia	đình	
lao	động	nghèo:	Điều	tra	thu	nhập	và	chi	tiêu	hộ	gia	
đình
•	 Không	tuân	thủ	pháp	luật	và	hiệu	quả:	Khảo	
sát	 cơ	 cấu	 tiền	 lương	 doanh	 nghiệp,	 Điều	 tra	 lực	
lượng	lao	động
12. Bao nhiêu mức lương tối thiểu?:	Hiện	tại	Hội	
đồng	Tiền	lương	Quốc	gia	điều	chỉnh	bốn	mức	lương	
tối	 thiểu	cho	bốn	vùng.	Xét	đến	sự	khác	biệt	về	chi	
phí	 sinh	 hoạt	 và	 giá	 cả	 ở	 bốn	 vùng,	 hệ	 thống	 hiện	
tại	 là	phù	hợp.	Xu	hướng	 toàn	cầu	 là	đơn	giản	hóa	
mức	lương	tối	thiểu	hơn	là	làm	cho	nó	phức	tạp	lên.	
Quá	nhiều	mức	lương	tối	thiểu	theo	vùng	và	ngành,	
đặc	biệt	là	khi	mức	lương	tối	thiểu	không	được	điều	
phối	một	cách	hợp	lý	(như	Indonesia),	có	thể	tạo	nên	
một	số	vấn	đề:	1)	tỷ	lệ	không	tuân	thủ	cao	do	doanh	
nghiệp	và	người	 lao	động	thường	không	chắc	chắn	
mức	lương	tối	thiểu	nào	được	áp	dụng	đối	với	họ;	2)	
điều	này	dẫn	đến	sự	gia	tăng	thương	lượng	tập	thể.	
• Câu hỏi về lương tối thiểu theo giờ và theo 
tháng:	Ở	nhiều	quốc	gia	bao	gồm	cả	Trung	Quốc	và	
Hàn	Quốc,	khi	mức	 lương	 tối	 thiểu	mới	được	quyết	
định,	mức	 lương	 này	 được	 thể	 hiện	 cả	 theo	 giờ	 và	
theo	 tháng.	 Hiện	 nay,	 Hội	 đồng	 Tiền	 lương	 Quốc	
gia	của	Việt	Nam	mới	chỉ	quyết	định	mức	lượng	tối	
thiểu	theo	tháng.	Cần	nghiêm	túc	xem	xét	việc	điều	
chỉnh	mức	 lương	 tối	 thiểu	 theo	giờ	bằng	cách	chia	
mức	lương	tối	thiểu	theo	tháng	cho	số	giờ	làm	việc	
thông	thường	hợp	pháp	trong	một	tháng.	Xét	đến	các	
hình	thức	làm	việc	đa	dạng,	bao	gồm	công	việc	bán	
thời	gian	và	công	việc	trong	khu	vực	kinh	tế	phi	chính	
thức,	mức	lương	lương	tối	thiểu	theo	giờ	sẽ	giúp	việc	
thực	thi	lương	tối	thiểu	rõ	ràng	hơn.	Tuy	nhiên,	để	điều	
chỉnh	 lương	 tối	 thiểu	 theo	giờ,	cần	 	có	sự	diễn	giải	
Điều	104	của	Bộ	luật	Lao	động	2012	để	tính	toán	số	
giờ	làm	việc	thông	thường	hợp	pháp	hàng	tháng,	mà	
hiện	tại	điều	khoản	này	chưa	rõ	ràng	về	mặt	pháp	lý.
Thúc đẩy thương lượng tập thể
13.	 Chính	sách	 lương	 tối	 thiểu	 là	công	cụ	chính	
sách	về	tiền	lương	còn	hạn	chế,	chủ	yếu	được	thiết	kế	
để	bảo	vệ	người	lao	động	thu	nhập	thấp	khỏi	việc	bị	
bóc	lột	vì	bị	trả	lương	quá	thấp.	Không	có	nghiên	cứu	
thống	kê	nào	chỉ	ra	tác	động	của	lương	tối	thiểu	đối	
với	vấn	đề	phân	phối	tiền	lương	của	người	lao	động	
ở	Việt	Nam.	Tuy	nhiên,	có	nhiều	lý	do	để	tin	rằng	việc	
điều	 chỉnh	 lương	 tối	 thiểu	 tác	 động	 đến	 số	 lượng	
lớn	người	lao	động	không	chỉ	là	người	lao	động	thu	
nhập	thấp	ở	Việt	Nam.	Đó	là	vì	các	quy	định	về	bảng	
lương	 với	 yêu	 cầu	 cụ	 thể	 về	 sự	 khác	biệt	 về	 lương	
giữa	người	lao	động	ở	các	bậc	lương	khác	nhau	trong	
doanh	nghiệp.	Điều	 này	 có	 thể	 tạo	 ra	 hiệu	ứng	 lan	
tỏa	của	lương	tối	thiểu	đối	với	toàn	thể	lực	lượng	lao	
động	trong	khu	vực	tư	nhân.	
14.	 Trong	 các	 nền	 kinh	 tế	 thị	 trường,	 cần	 lưu	 ý	
rằng	điều	chỉnh	lương	cần	được	thực	hiện	thông	qua	
đàm	phán	tự	nguyện	giữa	người	lao	động	và	người	sử	
dụng	lao	động,	đặc	biệt	là	thương	lượng	tập	thể	giữa	
các	 tổ	 chức	 đại	 diện	 của	 người	 lao	 động	 và	 người	
sử	dụng	lao	động	(và	các	tổ	chức	của	họ,	khi	thích	
hợp).	 Chính	 phủ	 tránh	 can	 thiệp	 trực	 tiếp	 vào	 việc	
điều	chỉnh	lương	trong	các	doanh	nghiệp	tư	nhân.	Ở	
rất	nhiều	nền	kinh	tế	thị	trường	tiên	tiến,	phần	đa	tiền	
lương	của	người	lao	động	được	điều	chỉnh	bằng	các	
thỏa	ước	tập	thể,	được	đàm	phán	thông	qua	thương	
lượng	tập	thể.	Không	giống	như	tiền	lương	tối	thiểu	
bắt	 buộc	 áp	 dụng	 cho	mọi	 người	 lao	 động	 có	 liên	
quan	bất	 kể	điều	 kiện	 kinh	 tế	 và	 xã	hội	 cụ	 thể	 của	
doanh	 nghiệp	 hay	 ngành	 nào,	 việc	 điều	 chỉnh	mức	
lương	thông	qua	thương	lượng	tập	thể	cho	phép	các	
tổ	 chức	 của	 người	 lao	 động	 và	 người	 sử	 dụng	 lao	
động	xem	xét	một	cách	đầy	đủ	các	điều	kiện	cụ	thể	
của	 doanh	 nghiệp	 và	 người	 lao	 động	 có	 liên	 quan.	
Do	vậy	thương	lượng	tập	thể	mang	lại	một	công	cụ	
linh	hoạt	cho	người	 lao	động	và	người	sử	dụng	 lao	
động	 trong	việc	quyết	định	mức	 lương	phù	hợp	với	
điều	kiện	của	họ.	
 Cải cách tiền lương trong khu vực ngoài Nhà nước
4
15.	 Tuy	 nhiên,	 thương	 lượng	 tập	 thể	 còn	 chưa	
phát	triển	ở	Việt	Nam.	Các	thỏa	ước	lao	động	tập	thể	
thường	chỉ	ở	mức	cao	hơn	một	chút	 các	điều	kiện	
làm	việc	tối	thiểu	hợp	pháp,	không	phải	là	sản	phẩm	
của	đàm	phán	tự	nguyện	thực	chất	giữa	đại	diện	của	
người	lao	động	và	người	sử	dụng	lao	động.	Hai	trong	
số	các	vấn	đề	ở	đây	cần	sự	quan	tâm	của	các	nhà	
hoạch	định	chính	sách,	các	nhà	làm	luật	và	các	đối	
tác	xã	hội.
16.	 Vấn	 đề	 thứ	 nhất	 liên	 quan	 đến	 việc	 bảo	 vệ	
hiệu	quả	những	người	lãnh	đạo	công	đoàn	cơ	sở	và/
hoặc	đại	 diện	của	người	 lao	động	để	họ	 không	 trở	
thành	nạn	nhân	của	những	thực	hành	lao	động	không	
công	bằng:	lãnh	đạo	công	đoàn	cơ	sở	và	đại	diện	của	
người	lao	động	thường	lo	sợ	bị	mất	việc	hoặc	bị	phân	
biệt	đối	xử	nếu	họ	lên	tiếng	thay	mặt	cho	người	lao	
động.	Vì	 thế	 lãnh	đạo	công	đoàn	cơ	sở	và	đại	diện	
của	người	lao	động	cần	thiết	phải	được	bảo	vệ	nhiều	
hơn	và	hiệu	quả	hơn	khỏi	những	hành	vi	phân	biệt	đối	
xử	của	chủ	sử	dụng	lao	động	đối	với	những	công	việc	
họ	làm	liên	quan	đến	công	tác	công	đoàn	và	thương	
lượng	tập	 thể.	Nếu	không,	 thương	 lượng	tập	 thể	để	
quyết	định	tiền	lương	và	điều	kiện	làm	việc	không	thể	
đạt	được	hiệu	quả	tại	Việt	Nam.
17.	 Vấn	đề	thứ	hai	liên	quan	đến	thực	tế	phổ	biến	
–	lãnh	đạo	công	đoàn	cơ	sở	lại	là	quản	lý	cấp	trung	
hoặc	cấp	cao	của	doanh	nghiệp.	Ở	hầu	hết	các	quốc	
gia,	việc	 lãnh	đạo	doanh	nghiệp	can	thiệp	hay	 thao	
túng	công	đoàn	là	hoàn	toàn	bị	cấm,	bởi	quan	hệ	lao	
động	hiện	đại	được	xây	dựng	 trên	nguyên	 tắc	 tách	
bạch	giữa	chức	năng	quản	lý	doanh	nghiệp	và	công	
đoàn,	vì	công	đoàn	là	tổ	chức	đại	diện	cho	tiếng	nói	
của	người	 lao	động,	quyền	công	đoàn	là	quyền	của	
người	lao	động.	Trong	điều	kiện	hiện	nay,	sự	đại	diện	
hiệu	quả	cho	người	 lao	động	 thông	qua	công	đoàn	
trong	 quá	 trình	 thương	 lượng	 tập	 thể	 là	 khó,	 nếu	
không	muốn	 nói	 là	 không	 thể.	 Điều	 này	 không	 thể	
thay	đổi	trong	một	sớm	một	chiều.	Nhưng	những	nỗ	
Phải làm gì nếu người sử dụng lao động 
chỉ trả lương tối thiểu hoặc cao hơn 
lương tối thiểu một chút?
Trong	một	số	trường	hợp,	người	sử	dụng	lao	động	
có	thể	chỉ	tăng	lương	cao	hơn	một	chút	so	với	mức	
lương	tối	thiểu,	trong	khi	họ	có	khả	năng	trả	lương	
cao	hơn.	Đây	chính	là	điều	mà	Nghị	định	49/2013/
NĐ-CP	của	Chính	phủ	(hiện	đang	được	sửa	đổi)	về	
tiền	 lương	 (thang	 bảng	 lương),	 điều	 chỉnh,	 bằng	
cách	quy	định	mức	phần	trăm	tăng	lương	cao	hơn	
nhất	định	cho	nhóm	lao	động	có	kỹ	năng	và	có	kinh	
nghiệm,	so	với	lương	tối	thiểu.	Mục	đích	của	Nghị	
định	49	(nhằm	tránh	tình	trạng	lương	tối	thiểu	hoặc	
mức	 lương	 cao	 hơn	 lương	 tối	 thiểu	một	 chút	 trở	
thành	mức	 lương	 thực	 tế	của	người	 lao	động)	 là	
mục	đích	 tốt,	nhưng	cách	 tiếp	cận	của	nghị	định	
này	lại	là	một	câu	hỏi	trong	bối	cảnh	nền	kinh	tế	thị	
trường	hiện	đại.
Trong	các	nền	kinh	tế	thị	trường	hiện	đại,	hệ	thống	
chi	trả	tiền	lương	ở	các	ngành,	các	nghề	khác	nhau	
thì	cũng	khác	nhau.	Trả	lương	có	thể	dựa	trên	kinh	
nghiệm	(số	năm	làm	việc),	nội	dung	công	việc,	kỹ	
năng,	năng	suất	(cá	nhân	và/hoặc	tập	thể),	doanh	
số	 bán	 hàng,	 lợi	 nhuận,	 Ngoài	 lương	 tối	 thiểu,	
Chính	phủ	không	thể	điều	tiết	cách	thức	tiền	lương	
được	tăng	lên	trong	doanh	nghiệp	ở	nhiều	ngành	
nghề	khác	nhau.	Một	số	người	sử	dụng	lao	động	
đặt	câu	hỏi	về	Nghị	định	49,	bởi	văn	bản	này	có	thể	
lấy	đi	khả	năng	linh	hoạt	của	doanh	nghiệp	trong	
điều	chỉnh	tiền	lương	tùy	theo	nhu	cầu	và	tình	hình	
của	ngành	và	bản	thân	doanh	nghiệp.	Vấn	đề	này	
có	 thể	được	giải	 quyết	 chủ	 yếu	 bằng	 việc	 tạo	 ra	
môi	 trường	 thuận	 lợi	 cho	 người	 lao	 động,	 thông	
qua	công	đoàn,	và	người	sử	dụng	lao	động	để	đàm	
phán	tiền	 lương	và	điều	kiện	 làm	việc,	 thông	qua	
thương	lượng	tập	thể.
Tóm tắt chính sách - Tháng 05/2018
5
Thông tin liên hệ:
Văn	phòng	ILO	tại	Việt	Nam
48-50	Nguyễn	Thái	Học,	Hà	Nội,	Việt	Nam
ĐT:	(84-24)	37340907
Email:	hanoi@ilo.org
Website:	www.ilo.org/hanoi
Facebook:	www.facebook.com/Vietnam.ILO
lực	mang	tính	hệ	thống,	bao	gồm	việc	sửa	đổi	những	
điều	khoản	có	liên	quan	trong	Bộ	Luật	Lao	động	và	
Luật	Công	đoàn,	sẽ	thay	đổi	tình	hình	dần	dần	nhưng	
với	những	bước	tiến	vững	chắc,	giúp	quan	hệ	lao	động	
hiện	đại	hoạt	động	tốt	tại	Việt	Nam,	cho	phép	người	
lao	động	và	người	sử	dụng	lao	động	có	thể	đàm	phán	
một	cách	 tự	nguyện	để	quyết	định	 tiền	 lương,	điều	
kiện	làm	việc	và	mối	quan	hệ	giữa	hai	bên.	
18.	 Một	 phương	 thức	 hiệu	 quả	 thúc	 đẩy	 đàm	
phán	 tập	 thể	 về	 tiền	 lương	 là	 thông	 qua	 Hội	 đồng	
Tiền	lương	Quốc	gia.	Nếu	Hội	đồng	Tiền	lương	Quốc	
gia	 có	 thể	 đưa	 ra	một	 khuyến	 nghị	 ba	 bên	 khuyến	
khích	đại	diện	công	đoàn	và	người	sử	dụng	lao	động	
ở	cấp	ngành,	khu	công	nghiệp	và	doanh	nghiệp	đàm	
phán	về	 lương,	 trong	khi	 thông	báo	mức	tiền	 lương	
tối	thiểu	cho	năm	tiếp	theo,	điều	đó	có	thể	giúp	đẩy	
mạnh	 thương	 lượng	 về	 tiền	 lương	 tại	 các	 cấp	 bên	
dưới.	Cách	làm	này	có	thể	giúp	công	đoàn	và	người	
sử	dụng	lao	động	đàm	phán	về	lương	vào	giai	đoạn	
giữa	thời	điểm	thông	báo	mức	lương	tối	thiểu	mới	và	
thời	điểm	năm	tiếp	theo,	để	xác	định	mức	lương	thực	
tế	thông	qua	đàm	phán	và	đối	thoại	tự	nguyện,	có	tính	
đến	mức	lương	tối	thiểu	mới	cho	năm	tiếp	theo.
19.	 Thương	lượng	tập	thể	hiệu	quả	đóng	góp	cho	
sự	ổn	định	chính	 trị	 và	xã	hội	bằng	việc	 tạo	 ra	các	
kênh	có	trật	tự	thông	qua	đó	người	lao	động	và	người	
sử	dụng	lao	động	có	thể	tìm	ra	các	giải	pháp	về	tiền	
lương,	điều	kiện	làm	việc	và	mối	quan	hệ	của	họ	mà	
đôi	bên	đều	có	thể	chấp	nhận	được.	Nghiên	cứu	trên	
toàn	cầu	cũng	cho	thấy	các	quốc	gia	có	tỷ	lệ	thương	
lượng	tập	thể	cao	hơn	thì	có	thể	đảm	bảo	tăng	trưởng	
toàn	diện	khi	mức	lương	gắn	liền	với	tăng	năng	suất.	
20.	 Do	vậy,	Chương	5	và	13	của	Bộ	Luật	Lao	động	
2012	cần	được	sửa	đổi	theo	hướng	đảm	bảo	sự	tách	
bạch	về	quản	 lý	doanh	nghiệp	với	các	vấn	đề	công	
đoàn	 và	 tính	độc	 lập	của	công	đoàn	doanh	nghiệp	
không	bị	can	thiệp	bởi	người	sử	dụng	lao	động.	Thêm	
vào	 đó,	 là	 quốc	 gia	 thành	 viên	 của	 ILO,	 Việt	 Nam	
được	kỳ	vọng	tôn	trọng	và	thúc	đẩy	các	công	ước	cơ	
bản	của	 ILO,	bao	gồm	các	công	ước	Việt	Nam	vẫn	
chưa	phê	chuẩn.	Hai	trong	số	3	công	ước	chưa	phê	
chuẩn	này	là	Công	ước	số	98	về	Quyền	được	tổ	chức	
và	 thương	 lượng	 tập	 thể,	 và	Công	ước	số	87	về	Tự	
do	 liên	kết	và	bảo	vệ	quyền	được	 tổ	chức,	 yêu	cầu	
các	quốc	gia	thành	viên	của	ILO	phải	đảm	bảo	bảo	vệ	
công	đoàn	khỏi	sự	can	thiệp	của	người	lao	động	và	
các	thực	hành	lao	động	không	công	bằng.	
Thương lượng tập thể hiệu quả giúp 
chia sẻ công bằng thành quả kinh tế
Theo	Báo	cáo	Tiền	lương	Toàn	cầu	của	ILO,	thương	
lượng	tập	thể	ở	mức	cao	hơn	và	hiệu	quả	góp	phần	
chia	sẻ	thành	quả	kinh	tế	công	bằng	hơn.	Khi	GDP	
trên	đầu	người	 tăng	1%,	 tiền	 lương	 tăng	0,87%	ở	
những	quốc	gia	có	độ	bao	phủ	thương	lượng	tập	
thể	cao	hơn	30%.	Nếu	xu	hướng	này	tiếp	tục	như	
vậy,	những	quốc	gia	có	độ	bao	phủ	thương	lượng	
tập	thể	thấp	hơn	sẽ	có	khoảng	cách	về	thu	nhập	và	
tiền	lương	giữa	người	lao	động	và	người	sử	dụng	
lao	động	ngày	càng	lớn.	Độ	bao	phủ	thương	lượng	
tập	thể	đề	cập	tới	tỷ	lệ	phần	trăm	người	lao	động	có	
lương	và	điều	kiện	làm	việc	được	quyết	định	thông	
qua	thương	lượng	tập	thể.
Đây là sản phẩm của Dự án Khung khổ Quan hệ Lao động mới (NIRF) với sự tài trợ của Bộ Lao động Hoa Kỳ. Các tuyên bố này không 
nhất thiết phản ánh quan điểm hoặc chính sách của Bộ Lao động Hoa Kỳ, và các tên thương mại, sản phẩm thương mại hoặc tổ chức 
được đề cập không có nghĩa bao hàm sự chứng thực của Bộ Lao động Hoa Kỳ.
 Cải cách tiền lương trong khu vực ngoài Nhà nước
6