Bài giảng môn Chăn nuôi trâu bò - Chương 1: Giống và công tác giống trâu bò

GIỐNG VÀ CÔNG TÁC 
GIỐNG TRÂU BÒ
NỘI DUNG
• GIỚI THIỆU MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ
• CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG
• NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ
• CHƯƠNG TRÌNH GIỐNG
• TỔ CHỨC ĐÀN
• QUẢN LÝ PHỐI GIỐNG
• CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ Ở VIỆT NAM
- Các giống trâu bò nội 
- Các giống bò kiêm dụng
- Các giống bò sữa
- Các giống bò thịt
- Giống trâu Mura
GIỚI THIỆU CÁC GIỐNG TRÂU BÒ
CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI
Trâu Việt Nam
Bò Vàng Việt Nam
Bò Lai Sind
Trâu nội (Bubalus bubalis)
Nguồn gốc: trâu đầm lầy (swamp buffalo)
Ngoại hình:
* Đầu: hơi bé; trán và sống mũi thẳng, có con 
hơi võng; tai nhỏ, mọc ngang, hay ve vẩy; 
sừng dài, dẹt, hình cánh cung, hướng về sau và 
hơi vểnh lên trên
* Cổ: cái cổ nhỏ và hẹp; con đực cổ to tròn
* Yếm: không có
* U vai: không có
* Lưng thẳng, mông xuôi, ngực nở
* Bụng: to, tròn
* Đuôi: dài đến kheo, tận cùng có chòm lông
* Màu lông: đa số đen xám, dưới hầu và ức có 
khoang màu trắng; khoảng 5-10% trâu bạc
Thể trọng:
Sơ sinh: 28-30 kg
Trưởng thành: cái 400-450 kg; đực 450-500kg
Sinh sản: 2 lứa/3 năm 
Sản xuất sữa:
Chu kỳ: 5-7 tháng * 3 kg/ngày
Mỡ sữa: 9-12%
Năng suất thịt: Thịt xẻ: 48%; 
Sức kéo: Trung bình: 600-800N
Thích nghi: chịu đựng kham khổ, kháng bệnh tốt, 
thích nghi với khí hậu nóng ẩm
Trâu nội (Bubalus bubalis)
Bò vàng (Bos Indicus)
Ngoại hình:
* Đầu: Con cái đầu thanh, sừng ngắn; Con đực đầu to, 
sừng dài; mạch máu và gân mặt nổi rõ
* Cổ: Cái cổ thanh, đực cổ to; lông thường đen
* Yếm: kéo dài từ hầu đến xương ức
* U vai: con đực cao, con cái không có
* Lưng và hông: thẳng, hơi rộng
* Bắp thịt: nở nang
* Mông: hơi xuôi, hẹp và ngắn
* Ngực: sâu nhưng hơi lép
* Bụng: to, tròn nhưng không sệ
* Bốn chân: thanh, 2 chân trước thẳng, 2 chân sau đi 
thường chạm kheo
* Màu lông: vàng tươi, nâu thẫm hay cánh gián
8Thể trọng:
Sơ sinh: 14-15 kg
Trưởng thành: cái 200-250 kg; đực 250-300 kg
Sinh sản:
Phối giống lần đầu: 20-24 tháng tuổi
Tỷ lệ đẻ hàng năm 70-80%
Sữa:
Chu kỳ: 4-5 tháng * 2 kg/ngày
Mỡ: 5%
Thịt: Thịt xẻ: 50-52%; thịt hồng, ít mỡ, khẩu vị tốt
Sức kéo: Trung bình: cái 380-400N; đực 440-490N
Tối đa: cái 1000-1500N; đực 1200-1800N
Thích nghi: chịu đựng kham khổ, kháng bệnh tốt, 
thích nghi với thời tiết khí hậu nhiều vùng trong 
nước
Bò vàng (Bos Indicus)
9Bò Lai Sind
Nguồn gốc: Kết quả tạp giao giữa bò Sindhi 
và bò Vàng Việt Nam
Ngoại hình: Trung gian giữa 2 giống bò trên
* Đầu: hẹp; trán gồ; tai to và cụp
* Rốn và yếm: rất phát triển, kéo dài từ 
hầu đến rốn, có nhiều nếp nhăn
* U vai: nổi rõ
* Lưng ngắn, ngực sâu, mông dốc
* Bầu vú khá phát triển
* Đuôi dài, chót đuôi thường không có 
xương
* Màu lông: vàng hoặc sẫm, một số con 
có vá trắng
10
Bò Lai Sind
Thể trọng:
Sơ sinh: 17-19 kg
Trưởng thành: cái 250-300 kg; đực 350-450kg
Sinh sản:
Phối giống lần đầu: 18-24 tháng tuổi
Khoảng cách lứa đẻ khoảng 15 tháng
Sữa:
Chu kỳ: 6-9 tháng * 4-7 kg/ngày
Mỡ: 5-5,5%
Thịt: Thịt xẻ: 48%
Sức kéo: Trung bình: 560-600N
Tối đa: cái 1300-2500N; đực 2000-3000N
Thích nghi: Chịu đựng kham khổ, kháng bệnh tốt, 
thích nghi với khí hậu nóng ẩm
CÁC GIỐNG BÒ KIÊM DỤNG
Bò Red Sindhi
Nguồn gốc: Pakistan
Màu lông: đỏ cánh dán hay nâu thẫm
Ngoại hình: thân ngắn, chân cao, mình lép, tai 
to và rũ xuống, có yếm và nếp gấp da dưới rốn và 
âm hộ rất phát triển. Bò đực có u vai rất cao, đầu to, 
trán gồ, rộng, sừng ngắn, cổ ngắn, vạm vỡ, ngực 
sâu nhưng không nở. Bò cái có đầu và cổ nhỏ hơn, 
phần sau phát triển hơn phần trước, vú phát triển, 
núm vú to, dài, tĩnh mạch nổi rõ. 
Thể vóc: bò đực 450-500kg, 
bò cái 350-380kg. 
Sức sản xuất sữa:
1400-2100kg/chu kỳ 270-290 ngày;
mỡ sữa 5-5,5%. 
Thích nghi: khí hậu nóng ẩm, chịu đựng kham khổ 
và kháng bệnh tốt. 
Bò Shahiwal
Nguồn gốc: Pakistan
Màu lông: đỏ vàng hay vàng thẫm
Ngoại hình: tương tự như bò Sind đỏ, 
nhưng bầu vú phát triển hơn
Thể vóc: cái 360-380kg, đực 470-500kg
Sức sản xuất sữa: 
2100-2300kg/chu kỳ 9 tháng;
mỡ sữa 5-5,5%.
Thích nghi: khí hậu nóng ẩm, chịu 
đựng kham khổ và kháng bệnh tốt. 
Bò Nâu Thuỵ Sỹ
Nguồn gốc: Thuỵ Sỹ
Màu lông: Nâu
Ngoại hình:
- Đầu ngắn, trán dài và rộng, mồm rộng, 
sừng ngắn, cong, gốc sừng trắng. 
- Thân hình dài, ngực nở, sâu, rộng, sườn 
bụng thon. 
- Bốn chân chắc chắn khoẻ mạnh, tư thế 
vững vàng, móng đen. 
- Bầu vú phát triển.
Thể vóc: bò cái 650-700kg
bò đực 800-950kg
Sức sản xuất sữa: 
3500-4500kg/chu kỳ;
mỡ sữa 3,5-4%.
Thích nghi: vùng núi cao, 
chịu nóng tốt hơn bò HF. 
16
CÁC GIỐNG BÒ SỮA
Bò Hà Lan (Holstein Friesian)
Nguồn gốc: Hà Lan
Ngoại hình: toàn thân có dạng cái nêm
* Đầu con cái đầu dài, nhỏ, thanh, sừng 
ngắn; Con đực đầu thô; Sừng nhỏ, ngắn, 
chĩa về phía trước; Trán phẳng hoặc hơi 
lõm
* Cổ thanh, dài vừa phải, không có yếm
* Vai-Lưng-Mông nằm trên một đường thẳng
* Bầu vú rất phát triển, tỉnh mạch vú ngoằn 
ngoèo nổi rõ
* Bốn chân thẳng, 2 chân sau doãng
Màu lông: lang trắng đen (chiếm ưu thế), lang 
trắng đỏ, toàn thân đen riêng đỉnh trán và chót 
đuôi trắng.
Bò Hà  ... Ghép đôi theo nhóm: Đàn cái được chia thành các nhóm và 
mỗi nhóm cái được phối giống với một nhóm đực giống có 
phẩm chất di truyền cao hơn. Có thể phân ra hai loại:
+ Ghép đôi theo nhóm có phân biệt: Trong số đực giống của một nhóm có 
1 con giữ vai trò chính còn những con khác đóng vai trò thay thế (dự 
trữ).
+ Ghép đôi theo nhóm đồng đều: Dùng 2-3 con đực giống tương tự về 
nguồn gốc và chất lượng giống cho ghép đôi với các nhóm cái. Phương 
pháp này có thể áp dụng để kiểm tra chất lượng di truyền của các đực 
giống.
- Ghép đôi cá thể-nhóm: Mỗi nhóm cái được ghép đôi với 1 đực 
giống có chất lượng di truyền cao hơn. 
Các hình thức chọn phối
• Chọn phối theo huyết thống 
– Giao phối đồng huyết
– Giao phối không đồng huyết
• Chọn phối theo tuổi
– Tuổi của con vật có liên quan đến sức khoẻ, sức sản xuất, 
khả năng ổn định di truyền
– Không nên cho những con đực và con cái quá già hay quá 
non giao phối với nhau. 
– Độ tuổi phối giống thích hợp cho bò đực giống là 3-6 tuổi 
đối với hướng thịt và 3-9 tuổi đối với hướng sữa. Đối với 
bò cái là 3-9 tuổi đối với bò thịt và 3-7 tuổi đối với bò sữa.
• Chọn phối theo phẩm chất
– Chọn phối đồng chất
– Chọn phối dị chất
Phối giống tự nhiên
• Phối giống tự nhiên là cho con đực nhảy phối trực tiếp con cái.
• Thường được áp dụng đối với các đàn bò sinh sản thương 
phẩm hướng thịt nuôi theo phương thức chăn thả.
• Bổ sung cho TTNT. 
• Nguyên tắc chủ đạo: 1 bò đực phụ trách 25 bò cái. 
• Tốt nhất là cho phối giống theo mùa vụ có kiểm soát 
• Phải có kế hoạch luân chuyển, trao đổi đực giống giữa các đàn 
nhằm tránh hiện tượng giao phối cận huyết: mỗi đực giống 
thường chỉ giữ lại trong đàn tối đa là 2-2,5 năm. 
• Ưu điểm: tỷ lệ thụ thai cao (nếu tỷ lệ đảm nhiệm hợp lý). 
• Nhược điểm: tạo cơ hội lây lan bệnh tật, dễ gây chấn thương, 
không khai thác tối đa tiềm năng của những con đực siêu trội 
về các phẩm chất di truyền.
Phối giống nhân tạo
• TTNT là phối giống gián tiếp cho bò cái bằng 
tinh (tươi hay đông lạnh) khai thác từ đực 
giống. 
• Thường áp dụng trong chăn nuôi bò sữa và bò 
thịt nuôi nhốt. 
• Ưu điểm: Khai thác tối đa những đực giống có 
tiềm năng di truyền vượt trội, phối giống được 
cho đàn bò cái lớn được gây động dục đồng 
loạt để thu được những lứa bê đồng đều. 
• Nhược điểm: Phải có hệ thống hạ tầng cơ sở 
kỹ thuật tốt, đực giống phải được chọn lọc 
khoa học và phải có đội ngũ dẫn tinh viên lành 
nghề.
• Phương hướng công tác giống ở nước ta
a. Phương hướng chung
b. Phương hướng cụ thể
• Một số chương trình giống trâu bò của Việt Nam
a. Nhập nội và nuôi thích nghi bò sữa gốc ôn đới 
b. Nhập nội và nhân thuần bò thịt chuyên dụng
c. Chương trình cải tiến đàn bò Vàng
d. Chương trình lai tạo bò sữa và bò thịt
• Hệ thống truyền giống nhân tạo bò ở VN
a. Trung tâm bò đực giống 
b. Hệ thống cung ứng vật tư và dịch vụ phối giống 
CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ
Ở VIỆT NAM
Phương hướng công tác giống
• Phương hướng chung: 
– Nhập nội một số giống tốt, nhất là các giống có nguồn gốc nhiệt đới; 
– Chọn lọc nhân thuần để bảo vệ nguồn gen và nâng cao chất lượng trâu bò 
nội
– Lai tạo để nâng cao tầm vóc và sức sản xuất; thử nghiệm tạo giống mới.
• Phương hướng cụ thể:
Trâu
+ Cày kéo: chủ yếu là nuôi thuần, chọn lọc để nâng cao tầm vóc và sức 
cày kéo
+ Trâu sữa và thịt: chọn lọc và lai tạo
Bò
+ Cày kéo: Sind hoá bò vàng để nâng cao tầm vóc và sức kéo
+ Thịt: Chọn lọc nâng cao năng suất và giữ phẩm chất thịt tốt của bò nội; 
nghiên cứu lai tạo giống bò thịt tốt cho VN; nhập nội bò thịt cao sản
+ Sữa: Nuôi thích nghi bò sữa cao sản ở vùng có khí hậu/chăn nuôi thích 
hợp; lai tạo giống bò sữa phù hợp với các vùng khác nhau trong nước
Nhập nội bò sữa ở Việt Nam
Trung Quốc
Pakistan
Ấn Độ
Cu Ba
Australia New Zealand 
Mỹ
C
h
ỉ 
s
ố
 n
h
iệ
t-
ẩ
m
 (
T
H
I)
 v
à
s
tr
e
s
s
 n
h
iệ
t 
ở
 b
ò
 H
F
STRESS NHẸ
STRESS NẶNG
STRESS 
NGHIÊM TRỌNG
BÒ CHẾT
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
22.2 72 72
22.8 72 72 73 73
23.3 72 72 73 73 74 74
23.9 72 72 73 73 74 74 75 75
24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76
25.0 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77
25.6 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77
26.1 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79
26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80
27.2 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 80 81
27.8 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82
28.3 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 82 83
28.9 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84
29.4 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85
30.0 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86
30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87
31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88
31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89
32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90
32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91
33.3 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 85 86 87 88 89 90 91 92
33.9 74 75 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93
34.4 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94
35.0 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95
35.6 75 76 77 78 79 80 81 82 83 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96
36.1 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 91 92 93 94 95 96 97
36.7 76 77 78 79 80 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 93 94 95 96 97 98
37.2 76 78 79 80 81 82 83 84 85 87 88 89 90 91 92 93 94 96 97 98 99
37.3 77 78 79 80 82 83 84 85 86 87 88 90 91 92 93 94 95 97 98 99
38.3 77 79 80 81 82 83 86 86 87 88 89 90 92 93 95 95 96 97 99
38.9 78 79 80 81 83 85 85 86 87 89 90 91 92 95 95 96 97 97
39.6 78 79 81 82 83 86 86 87 88 89 91 92 94 96 96 97
40.0 79 80 81 82 85 85 86 88 89 90 91 93 95 95 96
40.6 79 80 82 83 86 86 87 88 89 91 92 93 95 96 97
41.1 80 81 82 86 85 86 88 89 90 91 93 94 95 97 98
41.7 80 81 83 86 85 87 88 89 91 92 94 95 96 98
42.2 81 82 83 85 86 87 89 90 92 93 94 96 97
42.3 81 82 86 86 87 88 89 91 92 94 95 96 98
43.3 81 83 86 86 87 89 90 91 92 94 96 97
43.9 82 83 85 86 88 89 91 93 94 95 96 98
44.4 82 86 85 87 88 90 91 94 94 96 97
45.0 83 86 86 87 89 90 92 95 95 96 96
45.4 83 85 86 88 89 91 92 94 96 97
46.1 86 85 87 88 90 91 94 95 96 98
46.7 86 86 87 89 90 92 94 95 97
47.2 85 86 88 89 91 93 94 96 98
47.3 85 87 88 90 92 93 95 97
48.3 85 87 89 90 92 94 96 97
48.9 86 88 89 91 93 94 96 98
49.4 86 88 90 92 93 96 97
Đô ẩm (%)
KHÔNG BỊ STRESS
oC
oC 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
22.2 72 72
22.8 72 72 73 73
23.3 72 72 73 73 74 74
23.9 72 72 73 73 74 74 75 75
24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76
25.0 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77
25.6 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77
26.1 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79
26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80
27.2 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 80 81
27.8 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82
28.3 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 82 83
28.9 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84
29.4 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85
30.0 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86
30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87
31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88
31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89
32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90
32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91
Độ ẩm (%)
Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) bình quân tháng ở Hà Nội
1
12, 2
3
4
5, 9
6, 7, 8
10
11
68
oC 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100
22.2 72 72
22.8 72 72 73 73
23.3 72 72 73 73 74 74
23.9 72 72 73 73 74 74 75 75
24.4 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76
25.0 72 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77
25.6 72 73 73 74 74 75 75 76 76 77 77 77
26.1 72 73 73 74 74 75 76 76 77 77 78 78 79
26.7 72 72 73 73 74 74 75 76 76 77 78 78 78 79 80
27.2 72 72 73 73 74 74 75 76 77 77 78 78 79 80 80 81
27.8 72 73 73 74 75 75 76 77 77 78 79 79 80 81 81 82
28.3 72 73 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 82 83
28.9 72 73 73 74 75 75 76 77 78 78 79 80 80 81 82 83 83 84
29.4 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 79 80 81 81 82 83 84 84 85
30.0 72 73 74 74 75 76 77 78 78 79 80 81 81 82 83 84 84 85 86
30.6 72 73 73 74 75 76 77 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 85 86 87
31.1 72 72 73 74 75 75 76 77 78 79 80 81 81 82 83 84 85 86 86 87 88
31.7 72 73 74 75 76 76 77 78 79 80 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89
32.2 72 73 74 75 76 77 78 79 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90
32.8 73 74 75 76 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 86 87 88 89 90 91
Độ ẩm (%)
Chỉ số nhiệt-ẩm (THI) bình quân tháng ở Tp HCM 
1
2
3
4
5
6
7, 9
10, 8
11
12
Ảnh hưởng của chỉ số nhiêt-ẩm (THI) đến năng suất 
sữa của bò HF (Johnson, 1992)
Nơi nuôi Chỉ số nhiệt-ẩm 
(THI)
Năng suất sữa 
(kg/con/ngày)
Missouri 54 23
Mexico 73 9
Ai Cập 69 9
Guyana 77 6
70
Biểu hiện của bò gốc ôn đới nuôi trong điều kiện 
nhiệt đới
• Năng suất sữa giảm
• Hàm lượng mỡ và protein sữa giảm
• Tăng số lượng tế bào soma và vi khuẩn ở 
trong sữa
• Khoảng cách lứa đẻ kéo dài
• Tăng tỷ lệ mắc bệnh 
• Tăng tỷ lệ chết của bê
• Tăng tỷ lệ loại thải ở bò
Ảnh hưởng của khí hậu đến chất lượng cỏ (gián tiếp)
Cỏ ôn đơí:
• Lignin thấp
• Protein cao
Tiêu hoá & thu nhận 
cao
Năng suất sữa cao
Cỏ nhiệt đới:
• Lignin cao
• Protein thấp
Tiêu hoá & thu nhận 
thấp
Năng suất sữa thấp
72
Biến động năng suất sữa của bò HF nuôi tại Mộc 
Châu và Lâm Đồng (kg/con/ng)
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Mộc Châu*
9,6 9,2 9,7 10,3 11,8 12,1 12,0 11,9 11,5 11,1 10,9 10,6
Lâm Đồng**
11,6 11,9 11,1 11,5 12,5 12,4 12,4 12,4 12,7 13,0 12,7 12,4
Nguồn: * Nguyễn Xuân Trạch (1989)
**Nguyễn Xuân Trạch và Phạm Ngọc Thiệp (2003)
Kinh nghiệm nuôi bò nhập nội ở các nước nhiệt đới
Syrstad (1992):
Trong một vài trường hợp việc nhập nội nuôi thuần 
chủng các giống bò gốc ôn đới vào nuôi trong điều kiện 
nhiệt đới đã thành công, nhưng phần đa các trường hợp 
đã làm thất vọng và đôi lúc dẫn đến thảm hoạ. Bệnh tật, 
tỷ lệ chết cao, sinh sản kém là những hiện tượng phổ biến 
đối với bò ôn đới nhập nội cũng như các thế hệ con cháu 
của chúng. Những con sống được cũng không cho được 
mức sản xuất như mong đợi. Con gái sinh ra trong điều 
kiện nhiệt đới thường cho năng suất thấp hơn mẹ của 
chúng được nhập khi còn là bò tơ. Bò sữa ôn đới thuần 
chỉ nên nuôi ở những nơi mà stress nhiệt không lớn, có 
điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng và thú y tốt.
74
Khả năng cho sữa và sinh sản của bò Holstein thuần 
nuôi tại Mộc Châu
Thế hệ bò HF
Gốc Cuba Mộc Châu I Mộc Châu II
Năng suất sữa (kg/chu kỳ 1) 4099 3445 3348
Tuổi đẻ lứa 1 (ngày) 940,1 955,3 1064,4
Khoảng cách lứa đẻ (ngày) 439,6 438,1 450,9
Khối lượng bê sơ sinh (kg) 36,1 31,7 30,4
(Nguyễn Xuân Trạch và Lê Văn Ban, 1994)
75
Diễn biến năng suất sữa và tỷ lệ sẩy thai đẻ non của bò 
Holstein qua một số năm đầu nuôi tại Mộc Châu
Năm 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983
Năng suất sữa bình quân 
(kg/con/ngày)
15,7 13,8 12,5 11,7 11,1 12,0 11,3 9,0
Tỷ lệ sẩy thai và đẻ non 
(%)
2,1 7,1 6,0 10,6 11,4 8,9 6,8 5,6
(Nguyễn Xuân Trạch, 2003)
76
Việt Nam
Nhiệt độ: 25-29oC (Tp HCM)
Ẩm độ: 82%
Phương thức: nuôi nhốt
Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam
Queensland
Nhiệt độ: 15-25oC
Ẩm độ: 60%
Phương thức: chăn thả tự do
77
Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam
Queensland Việt Nam
78
Khác nhau giữa Queensland và Việt Nam
Queensland Việt Nam
Nhập nội và nhân thuần bò thịt
• Năm 1975 nhập 225 bò Zebu Cuba (lai từ bò Brahman, bò 
Indobrazil và bò Gyr) nuôi tại Phú Mãn và TT Mocada (Hà 
Tây), từ năm 1988 chuyển vào nuôi tai Nông trường bò giống 
miền Trung (Ninh Hoà, Khánh Hoà).
• Năm 1997 một số bò cái giống Brahman (200 con) đã được 
nhập từ Cuba về nuôi ở Phùng Thượng (Ninh Bình).
• Gần đây một số địa phương (TP Hồ Chí Minh, Tuyên Quang, 
Sơn La) nhập bò Brahman và Droughtmaster từ Australia về 
để nhân thuần. 
• Kết quả bước đầu cho thấy việc chăn nuôi các giống bò thịt 
chuyên dụng này có tính khả thi cao, đơn giản hơn chăn nuôi 
bò sữa. 
• Một số doanh nghiệp nhập bê về nuôi vỗ béo trước khi giết 
thịt.
Red AngusCharolaiseLimousine JerseyHF thuần
Tạo bò lai hướng sữa
Bò cái nền lai Zêbu
Tạo bò lai hướng thịt
Bò lai hướng sữa
Bò đực giống Zêbu
Bò cái Vàng Việt Nam
Droughmaster
Bò lai hướng thịt
Bò lai 50% 
máu Red 
Angus
Brahman
LAI TẠO BÒ LAI HƯỚNG SỮA VÀ HƯỚNG THỊT Ở VIỆT NAM
Chương trình cải tạo bò Vàng VN
• Dùng bò đực ngoại gốc nhiệt đới có tầm vóc 
lớn hơn (Red Sindhi, Shahiwal hay các loại bò 
Zê-bu khác) cho phối giống với bò cái địa 
phương để nâng cao tầm vóc và năng suất. 
• Quá trình cải tiến đàn bò Vàng của Việt nam 
đã được thực hiện từ đầu thế kỷ trước, nhưng 
mới chính thức trở thành chương trình quốc 
gia khoảng 40 năm nay và được gọi là Chương 
trình Sin hoá đàn bò Vàng. 
• Các giống bò Zê-bu đã được nhập trong 
chương trình cải tạo đàn bò Vàng:
- Bò Red Sindhi và bò Sahiwal nhập từ 
Pakistan trong thòi gian 1985-1987.
- Bò Brahman đỏ và trắng nhập từ Cu-ba 
năm 1987 và từ Australia trong những năm 
2001-2005 và gần đây.
82
Chương trình lai tạo bò sữa
Một số chỉ tiêu về sản xuất sữa, sinh sản và sức khoẻ 
của bò lai HF tại Tp HCM
Chỉ tiêu theo dõi Loại bò lai (HàẤn)
F1 (1/2 HF) F2 (3/4 HF) F3 (7/8 HF)
Năng suất sữa (kg/chu kỳ) 3671 3858 3457
Tỷ lệ mỡ sữa (%) 3,8 3,7 3,7
Tỷ lệ protein sữa (%) 3,3 3,3 3,2
Số lần phối/thụ thai 1,7 1,9 2,1
Tỷ lệ viêm vú (%) 2,0 7,4 5,0
Khoảng cách lứa đẻ (ngày) 440 457 461
Tỷ lệ loại thải năm đầu (%) 5,0 6,3 7,9
Nhịp thở/phút (ban trưa) 41,8 45,7 49,7
(Nguyễn Quốc Đạt, 1999)
Một số chỉ tiêu về sản xuất sữa và sinh sản của bò lai 
HF tại Hà Nội
Chỉ tiêu theo dõi Loại bò lai (Hà-Ấn)
F1 (1/2 HF) F2 (3/4 HF) F3 (7/8 HF)
Sản lượng sữa (kg/305ngày) 3615 3757 3610
Chu kỳ tiết sữa (ngày) 303,7 326,8 320,9
Tỷ lệ mỡ sữa (%) 3,95 3,48 3,46
Tỷ lệ protein sữa (%) 3,58 3,50 3,56
Tỷ lệ VCK không mỡ (%) 9,84 9,31 9,41
Khoảng cách lứa đẻ (ngày) 475,6 480,3 497,8
(Nguyễn Xuân Trạch, 2003)
85
Bò lai hướng thịt ở VN
Hệ thống truyền giống nhân tạo bò
a. Các trung tâm bò đực giống
– Chính phủ Cuba giúp đỡ xây dựng TT Moncada năm 1973. Hiện tại, 
TT có 50 bò đực giống, trong đó 20 bò đực giống sữa (HF, Jersey và 
F2) và 30 bò đực giống thịt (Red Sindhi, Sahiwal, Brahman, Limousin, 
Chairolais, Simmental và Droughtmaster). 
– Trung tâm bò đực giống tư nhân (Thái Sinh)
– Gần đây HVN phối hợp với Công ty Giống gia súc Hà Nội xây dựng 
Trung tâm bò đực giống tại Phù Đổng. Hiện có bò đực giống Brahman 
và BBB
b. Các xí nghiệp cung ứng vật tư và dịch vụ phối giống
– Các xí nghiệp vùng
– Các trạm TTNT tỉnh
c. Các công ty
- Nhập tinh đông lạnh bán cho các cơ sở chăn nuôi
- Nhập tinh phân ly giới tính
- Nhập phôi
87 87